Жүйке жүйесінің физиологиясы

ОҢТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ЖӘНЕ СПОРТ ФАКУЛЬТЕТІ

Оқушылардың физиологиялық жане психологиялық даму пәні

Презентация

Тақырыбы: Жүйке жүйесінің физиологиясы

Қабылдаған: Анарбаева А. И.

Тобы: 1402-11-3

Орындағандар: Серікбай Ш. А.

Қали М. С.

Избасар Б. Қ

Амангелді Е. М.

Қалмақан А. А.

Шымкент-2023ж.

Жоспар:

1. Жүйке жүйесінің құрылымы;

2. Орталық жүйке жүйесі;

3. Шеткі жүйке жүйесі;

4. Жүйке орталықтарының физиологиялық қасиеттері;

5. Қорытынды;

6. Пайдаланылған әдебиеттер.

Жүйке жүйесі

Орталық

Шеткі

Жұлын

Ми

Жүйке талшықтары

Жүйке түйіндері

2. Орталық жүйке жүйесі

Ми мен жұлынның байланысы

Орталық жүйке жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден), ал омыртқалы жануарларда жұлын мен мидан тұрады. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омыртқа аралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады.

Орталық жүйке жүйесі

сомалық

вегетативтік

Сомалық жүйке жүйесі сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды және қаңқа бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын, сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми қыртысында орналасқан - айқын шектелген шекарасы жоқ, ядро және шашыраған бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шыққан импульстер ми сабауы мен жұлындағы қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіреді.

Вегетативтік жүйке жүйесі ішкі органдардың қызметін, зат алмасуды, өсіп-өну процестерін реттейді. Вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің орта ми көпірінде, ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөздік бунағында; симпатикалық бөлігінің орталық жұлынның VІІІ мойындық, І - XІІ кеуделік, І - ІІ белдік бунағында орналасқан.

Жұлын

Ми

Жұлын (medulla spіnalіs) - адам мен омыртқалы жануарлардың омыртқа жотасының ішінде орналасқан орталық жүйке жүйесінің бір бөлігі.

Ми' ('дұрыс айтылуы - мый) -латын тілінен encephalon деп аталады. \ сүтқоректілерде мінез-құлыққа жауапты орталық нерві жүйесінің меңгеру торабы. Ми баста бассүйек қуысында орналасады. Ол мынадай бөлімдерден тұрады: сопақша ми, ми көпірі, мишық, ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарлары.

Ми бөлімдері. Ми ұрықтың даму ерекшелігіне байланысты 5 бөлімнен тұрады: 1) Үлкен ми сыңары; 2) Аралық ми; 3) Ортаңғы ми; 4) Көпір; 5) Сопаша ми, 6) Мишық.

3. Шеткі жүйке жүйесі

Шеткі жүйке жүйесі - адам мен жануарлар ағзаларында орталық жүйке жүйесінен тыс орналасқан жүйкелер жиынтығы.

Шеткі нерв жүйесі миды, жұлынды дене органдары, тканьдерімен байланыстырады. Адам мен омыртқалы жануарлардың( бауырымен жорғалаушылар, құстар, сүт қоректілер) миынан 12 жұп нерв шығады. Бұлар; 1 иіс сезу, 2 көру, 3 көз қозғағыш, 4 блокты, 5 үш тармақты, 6 ортадан тепкіш, 7 бет, 8 есіту, тіл-жұтқыншақ, 10 кезеген, 11 қосымша, 12 тіл асты нервтер. Балықтар мен қос мекенділерде тек алғашқы 10 жұп қана нервтер болады. Адам жұлынынан 31 жұп нерв шығады. Бұлардың әр жұбы дененің белгілі бір бөлеміндегі эффекторолар мен рецепторларға барады, сондықтан олардың 8 жұбы мойын, 12-сі кеуде, бесеуі бел, бесеуі сегізкөз, біреуі құйымшақ нервтері деп аталады. Бұл нервтер жұлыннан екі түбір түрінде шығады. Бұдан кейін бұл екі түбір бірігіп, жалпы, аралас баған құрады. Жақын орналасқан бірнеше нервтер нерв талшықтары арқылы өзара байланысып, нерв шумағын түзеді. Мұндай торлардың басты 3 түрі бар. Олар- мойын, иық және бел-егізкөз торлары.

Жүйке талшығы (гр. neurofibra neuron - жүйке және fibra - талшық) - жүйкелік глия (нейроглия) жасушаларыме(олигодендроглия жасушаларымен) қапталған нейроциттің біліктік (ось) цилиндрлі (нейроцит өсіндісі) .

Жүйке талшықтары

миелинді (үлпекті)

миелинсіз (үлпексіз)

Миелинсіз жүйке талшығы - вегетативтік жүйке жүйесіне тән. Оның ішінде бірнеше біліктік цилиндр болады. Олар сыртынан леммоциттермен ғана қапталған.

Миелинді жүйке талшығы негізінен сомалық жүйке жүйесі жүйкелерін құрайды. ішіндегі біліктік цилиндр сыртынан екі қабықпен қапталады. ішкі қалың миелінді қабығын сыртынан бір қабат леммоциттер қаптап жатады.

Жүйке талшықтары: қызметіне байланысты сезімтал, аралас және қозғалтқыш жүйкелерді құрайды. Жүйке толқынын сезім мүшелерінен жүйке жүйесінің орталық мүшелеріне өткізетін жүйке талшығын - афферентті (орталыққа тепкіш), ал жүйке толқынын, керісінше, орталық жүйке жүйесі мүшелерінен шеткі орындаушы мүшелерге (Бұлшықеттерге, бездерге) өткізетін жүйке талшығын эфферентті жүйке талшығы деп атайды.

4. Жүйке орталықтарының физиологиялық қасиеттері

Жүйке орталықтары ие бірқатар тән функционалдық қасиеттерін тәуелді болуын синапсов және үлкен нейрондық санын, олардың құрамына кіретін. Негізгі қасиеттерімен жүйке орталықтары болып табылады:

односторонее жүргізуді қозғау;

задержка қозудың;

суммация қоздыруды;

ырғақтың трансформациясы қоздыруды;

рефлекторлы последействие; тез шаршағыштық.