Кәсіпкерлік субъектілері

Презентация қосу

Тақырыбы: Кәсіпкерлік
субъектілері және олардың
жұмыс істеу шарттары.

Орындаған: лектор, құқық ғылымының магистрі,
аға оқытушы
Османова Гулайна Жалалыевна
Қарастырылатын сұрақтар
(дәріс жоспары):
1.1. Өндіріс.
1.2. Кәсіпкерлік субъектілері, санаттары.
1.3. Шағын, орта, ірі кәсіпкерлік: бөліністері
1.4. Кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен
міндеттері.
1.5. Дара кәсіпкерлік ұғымы және түрлері.
Өндіріс –
бұл адамдардың табиғи
заттарға әсер ете отырып,
материалдық және рухани
игіліктреді өндіру процесі.
Өндіріс үш элементтің
арқасында жүзеге
асырылады (Маркстік тұжырымдама өндірістің үш
факторын бөліп көрсетеді:)

еңбек
адам құралдар
еңбек
еңбегі ының
заты
өзара
әрекеті
Еңбек құралдары –

Еңбек - -
Еңбек заты –
бұл
адамдардың еңбек
затына әсер ететін
қаруы.

адамның дайын өнім бұл адамдардың материалдық
рухани игіліктер өздерімен қызмет
өндіру мақсатында көрсетуіне байланысты мақсатты
өз еңбегі арқылы әсер нәтижелі қызметі.
ететін зат.
Өндіріс құрал
жабдықтары -

бұл адамдардың еңбек затына
әсер ететін қаруы.
Өндіргіш күштер – қоғамның
өндірісінің жеке және заттық
факторларының өзара әрекеті
адам мен табиғат
қатынасының шешуші белсенді
элементтері.
Экономикалық қатынастар – адамдар
арасында қызметтер мен материалды
рухани игіліктерді өндіру, бөлу,
айырбастау және тұтыну процесі
барысында пайда болатын қатынастар.
Бір жыл бойы өндірілетін адамдардың
шаруашылық қызметтің нәтижесі
қоғамдық өнім болып табылады.
Өзінің қозғалысында 4 сатыдан тұрады. Олар -

өндіріс, айырбас бөлу тұтыну.

Адамның
өндірілген қажеттіліктерін
пайдалы өнім бұл бір өтеуі үшін
өнімдегі
шығару процесі. өнімнің басқа өндірілген
әр адамның
Бұл бастапқы өнімге игілектерді
үлесін
саты. айырбастау қолдануы.
анықтауды
процесі. тұтыну өнімді
білдіреді.
пайдаланудың
тәмәмданушысы
болып табылады.
Тұтыну екі сипатта -

өндірістік өндірістік емес болады

жеке
қоғамдық болып
екіге бөлінеді.

бұл адамдардың тамаққа,
киімге, қоғамның ғылымға,
білім, демалысқа мәдениетке, білімге,
және т.б. қажеттіліктерін басқаруға және т.б.
қанағаттандыру. қажеттіліктерін
қанағаттандыру.
Өнімдерді тұтынған кезде олар оң мағынада
жойылады. Яғни, оларды ұдайы өндіріп тұру қажет.
Ұдайы өндіріс бұл өндіріс процесінің қайталануы..
Ұдайы өндірістің түрлері

жай ұлғаймалы

Өндіріс Ұлғаймалы
процесінің мөлшерде
бұрынғы
Ауқымында
өндірістің
қайталануы. жаңартылып
отыруы.
«Ұдайы өндіріс» терминін
экономикалық ғылымда алғаш рет
физиократ Ф. Кенэ өзінің
«Экономикалық кесте» (1758 ж.)
еңбегінде қолданған болатын. Ол
жасалатын өнімнің қозғалысы
меншіктенушілер, өндіруші-шаруалар
және барлық қалған топтар сияқты
қоғамның үш табы арасында орын
алады деп қарастырады.
Қоғамдық өнімнің барлық өтетін
төрт сатысы немесе кезеңдері
өзара тығыз байланысады және
қоғамдық өндірісті құрайды.
Қоғамдық өндірістің әрекет етуінің
маңызды көрсеткіші оның
тиімділігі. Бұл оның
шығындарына қатынасымен
анықталады.
Кәсiпкерлiк қызмет дегеніміз - кәсiпкердiң
атынан, оның тәуекел етуiмен және
мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге
асырылатын пайда табу мақсаты болып
табылатын кешенді қызмет.
Мемлекет кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне
кепiлдiк бередi және оны қорғау мен
қолдауды қамтамасыз етедi.
Кәсіпкерлік қызметтің белгілері:
шаруашылық субъектілерінің дербестігі
және тәуелсіздігі
экономикалық мүдделілігі
шаруашылық тәуекел етуі және
жауапкершілігі
белсенді ізденуі
жаңалық аша білуі
пайда табу
тәуекелділік
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен
бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі
кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар
болғанымен, оларды бір бірімен баламалап,
теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс
әкелетін кез келген қызметтің түрі. Ал кәсіпкерлік
(предпринимательство) – новаторлық іс. Нағыз
кәсіпкер ол - өнертапқыш. Сондықтан да
бизнеспен айналысатын адамдар ешуақытта
кәсіпкер бола алмайды. Экономикалық ғылымда
«кәсіпкерлік қабілеттілік» деген ұғым бар.
Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз – адамның
бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ
бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан
келе бермейді.
Көп ғасырдың эволюциясы нәтижесінде дамыған
елдердің экономикасында кәсіпкерлік
шаруашылық тәсілі болып саналады. Біріншіден
кәсіпкер ретінде нарықта қызмет ететін
тұлғаларды немесе тәуекелділік операцияларға
ауытқитын азартты тұлғаларды қарастырады.
Болашақта кәсіпкерлікке заңнамамен рұқсат
етілген пайданы әкелуге бағытталған кез-келген
қызметтерді жатқызады. Кәсіпкерлік өте ауыр
(қиын) дамып келген, ол белгілі бір көптеген
қиыншылықтардың пайда болуымен байланысты.
Оның бірінші тамырының дамуы нарықтық
қарым-қатынасының тұрақтылуымен бірге
басталды.
Бастапқы деңгейін XVIIIғ. аяғы мен –
XIX ғасыр алып жатыр. Бұл
кәсіпкерлікке жалпы меншік жүйесінің
жоқтығын білдіреді. Ең бірінші рет бұл
құбылысқа назар аударған Р.Кантильон
«кәсіпкерлік» түсінігін айналысқа
енгізген, яғни меншік қызметінен
ерекше қызметті атқаратын тұлға.
Кейінен А.Смит, Д.Рикардо, К.Маркс
жұмыстарында кәсіпкер болып өндіріс
процесінде қызмет ететін капиталист деп
аталады. Оның рөлі жұмыс күшімен
құрылған пайданы меңгеру болып
Екінші деңгейі – ХХ ғасырдың басынан ортасына
дейін. Ол кәсіпкерлік тұтастық жаратылыстанудың
пайда болуымен сипатталады. Жаңа кезеңнің
арқасында экономикалық дамудың негізгі факторы
ретінде кәсіпкерлікті ең бірінші рет Й.Шумпетер
анықтаған, ол кәсіпкерлікті инновациялық қызмет
ретінде қарастырған. Ол үшін мүлікке меншік құқығы
кәсіпкерлік болып саналмайды. Й.Шумпетер пікірі
бойынша бірнеше кәсіпкерлердің пайда болуы
экономиканы көтерудің ерекше белгісі болып
саналады.Мұндай көз қарасты басқа да авторлар
ұстанды. Мысалы И.Тюнен кәсіпкерлікті кездейсоқ
пен тәуекелділік табысқа талапкерді жиі жатқызады.
Ал Ф.Найт И.Тюненнің тұжырымдамасын дамыта
отырып, кәсіпкерлік пайданы алдын ала кездейсоқ
уақытта пайда болатын табысқа жатқызды.
Үшінші деңгейі ХХ ғасырдың 60
жылдарынан бастап, бүгінгі күнге дейін
жалғасып жатыр. Ол кәсіпкерлік
тұжырымдамаларын нарықтық процесінің
негізі ретінде сипаттайды. Л.Мизес,
Ф.Хайек, И.Кирцер және т.б. зерттеулерінде
кәсіпкерлік пайданың потенциалды қайнар
көздеріне кәсіпкерлердің реакциясы ретінде
түсіндіріледі. Кәсіпкерліктің мәні әртүрлі
позицияда қарастырылады: жеке,
басқарушылық, экономикалық, әлеуметтік.
Бизнес – бұл табыс әкелетін адамның
экономикалық қызметі. Кәсіпкерлік – бұл
да адмның экономикалық қызметі, бірақ
бұл қызметті жаңа ізденіске бағыттайды
және осы жаңалықты жүзеге асыру үшін
тәуекелге бас ұрады. Кәсіпкерлік бизнес
саласында жүзеге асады, сондықтан да
экономикалық әдебиеттерде олар үнемі
пара-пар ұғым ретінде қарастырылады.
Ал егер бизнестің новаторлық жағын
қарастыратын болсақ, онда кәсіпкерлік
қызмет термині қолданылады.
ҚР Қаржы министрлігі Статистика комитетінің ақпаратына
сүйенсек, 2017 жылғы 1 желтоқсандағы көрсеткіш
бойынша елімізде жұмыс істеп тұрған ШОК субъектілер
саны өткен жылғы осы кезеңге сәйкес мерзіммен
салыстырғанда 4,5%-ға өскен. Шағын және орта
кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санында жеке
кәсіпкерлердің үлесі 65,4%, шағын кәсіпкерліктегі заңды
тұлғалар – 18%, шаруа немесе фермер қожалықтары –
16,4%, орта кәсіпкерліктегі заңды тұлғалар – 0,2%.
2017 жылдың 1 желтоқсандағы мәліметке сәйкес
Қазақстанда барлығы 1 156 436 шағын және орта
кәсіпкерлік субъектісі болса, шағын кәсіпкерліктегі заңды
тұлғалар саны – 207 929, ал орта кәсіпкерліктегі заңды
тұлғалар саны – 2 609. Жеке кәсіпкер ретінде 756 743
азамат тіркелген. Сонымен қатар елімізде 189 155 шаруа
немесе фермер қожалығы ресми жұмыс істейді.
23-бап. Кәсіпкерлік субъектілері
1. Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын
азаматтар, қандастар және мемлекеттік емес
коммерциялық заңды тұлғалар (жеке кәсіпкерлік
субъектілері), мемлекеттік кәсіпорындар (мемлекеттік
кәсіпкерлік субъектілері) кәсіпкерлік субъектілері
болып табылады.
2. Кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын жеке
тұлға осы Кодексте көзделген тәртіппен дара кәсіпкер
ретінде тіркеледі.
3. Кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды
тұлға Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінде көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
құрылуы мүмкін.
24-бап. Кәсіпкерлік субъектілерінің санаттары

1. Жұмыскерлердің жылдық орташа санына және жылдық орташа кіріске
қарай кәсіпкерлік субъектілері мынадай санаттарға жатқызылады:
шағын кәсіпкерлік субъектілері, оның ішінде микрокәсіпкерлік
субъектілері;
орта кәсіпкерлік субъектілері;
ірі кәсіпкерлік субъектілері.
2. Кәсіпкерлік субъектілерін осы баптың 1-тармағында көрсетілген
санаттарға жатқызу мынадай мақсаттар үшін пайдаланылады:
мемлекеттік статистика;
мемлекеттік қолдау көрсету;
Қазақстан Республикасы заңнамасының өзге де нормаларын қолдану.
Мемлекеттік статистика мақсаттары үшін жұмыскерлердің жылдық
орташа санының өлшемшарты ғана пайдаланылады.
Мемлекеттік қолдау көрсету және Қазақстан Республикасы заңнамасының
өзге де нормаларын қолдану мақсаттары үшін екі өлшемшарт:

жұмыскерлердің жылдық орташа саны

жылдық орташа кіріс пайдаланылады.
Орташа кіріс деп:
Соңғы үш жылдағы жылдық жиынтық
кірістердің немесе Қазақстан
Республикасының салық заңнамасына
сәйкес патент, оңайлатылған декларация
негізінде немесе арнаулы мобильді
қосымша пайдаланылатын арнаулы салық
режимін қолданатын кәсіпкерлік
субъектілері кірістерінің үшке бөлінген
сомасы жылдық орташа кіріс деп
есептеледі.
Шағын кәсіпкерлік
Заңды тұлға құрмаған дара кәсіпкерлер және
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны бір
жүз адамнан аспайтын және жылдық орташа
кірісі республикалық бюджет туралы заңда
белгіленген және тиісті қаржы жылының 1
қаңтарында қолданыста болатын айлық
есептік көрсеткіштің үш жүз мың еселенген
мөлшерінен аспайтын, кәсіпкерлікті жүзеге
асыратын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады.
Ірі кәсіпкерлік
6. Кәсіпкерлікті жүзеге асыратын және
мынадай өлшемшарттардың біреуіне немесе
екеуіне сай келетін: жұмыскерлерінің жылдық
орташа саны екі жүз елу адамнан асатын және
(немесе) жылдық орташа кірісі республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті
қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста
болатын айлық есептік көрсеткіштің үш
миллион еселенген мөлшерінен асатын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар ірі кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады.
Орта кәсіпкерлік
5. Кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, осы
баптың 3 және 6-тармақтарына сәйкес
шағын және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне
жатпайтын дара кәсіпкерлер мен заңды
тұлғалар орта кәсіпкерлік субъектілері
болып табылады.
26-бап. Кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары
1. Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, кәсіпкерлік
қызметтің кез келген түрлерін жүзеге асыруға, тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтер нарықтарына қол жеткізу еркіндігінің болуына;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жалдамалы еңбекті пайдалана
отырып, кәсіпкерлікті жүзеге асыруға;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен филиалдар мен
өкілдіктер құруға;
4) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
жағдайларды қоспағанда, өндірілетін тауарларға, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге
бағаны дербес белгілеуге;
5) тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын бақылауды дербес
жүзеге асыруға;
6) өзінің құқық қабілетілігі шегінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруға;
7) кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін құруға және оларға қатысуға;
8) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері, Қазақстан
Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы арқылы сараптамалық кеңестердің
жұмысына қатысуға;
9) кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтарын бұзған және (немесе) заңды мүдделерін іске
асыруына кедергі келтірген адамдарды жауаптылыққа тарту мәселелері бойынша құқық
қорғау органдарына және өзге де мемлекеттік органдарға жүгінуге;
10) өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа, төрелікке, Қазақстан
кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілге және өзге де органдарға жүгінуге;
11) татуласу рәсімдері арқылы дауларды реттеуге;
12) кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелері бойынша нормативтік құқықтық
актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына ықпал ететін себептер мен
жағдайларды жою туралы ұсыныстарды кәсіпкерлік жөніндегі уәкілетті органның
қарауына енгізуге;
13) кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігі шаралары ретінде әлеуметтік,
экономикалық және экологиялық салалардағы жобаларды іске асыруға қатысуға;
14) Қазақстан Республикасының заңдарымен шектелмеген өзге де құқықтарды жүзеге
асыруға құқылы.
27-бап. Кәсіпкерлік субъектілерінің міндеттері
Кәсіпкерлік субъектілері:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары
мен заңды мүдделерін сақтауға;
2) Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес тауарлардың,
жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз етуге;
3) тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді тұтынушыларға тауарлар,
жұмыстар, көрсетілетін қызметтер туралы толық және анық ақпарат беруге;
3-1) тауарларды өткізу, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету үшін банктік шотқа
қолма-қол ақшасыз төлемдерді қабылдау кезінде кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға
арналған ағымдағы банктік шотты пайдалануды қамтамасыз етуге;
4) қызметті немесе әрекеттерді (операцияларды) жүзеге асыруды бастау үшін
"Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес рұқсат
алуға не хабарлама жіберуге;
5) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда азаматтық-
құқықтық жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға;
6) табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға;
7) табиғи және энергетикалық ресурстарды пайдаланудың және қызметті жүзеге асыру
процесінде оларды басқарудың тиімділігін арттыруға;
8) Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де
заңдарында көзделген өзге де міндеттерді орындауға міндетті.
30-бап. Дара кәсіпкерлік ұғымы және түрлері
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының, қандастардың таза кіріс алуға бағытталған,
жеке тұлғалардың өздерiнiң меншiгiне негiзделген және жеке тұлғалар атынан, олардың
тәуекел етуімен және мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылатын дербес, бастамашыл
қызметi дара кәсіпкерлік болып табылады.
Өзге жеке тұлғаларға дара кәсіпкерлікті жүзеге асыруға тыйым салынады.
2. Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Дара кәсіпкерлік
Жеке басты кәсіпкерлік Бірлескен кәсіпкерлік

Заңды тұлғаны құрмай-ақ бір Азаматтар тобымен
азаматпен жасалатын (жеке кәсіпкерлермен)
кәсіпкерлік

Өз бетінше өзінің немесе Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігі
өзгенің мүлкі негізінде (ерлі-зайыптылардың ортақ
жасалатын кәсіпкерлік (ЖК біріккен жекеменшігі негізінде)
оны қолданса болады);

Отбасылық кәсіпкерлік
Қарапайым серіктестік ортақ Ол мынандай негіздерде жүзеге
үлестік меншік негізінде. асады:
шаруа (фермерлік) қожалықтың
ортақ біріккен жекеменшігі
негізінде;
жекешелендірілген баспанаға
ортақ біріккен жекеменшік
негізінде
Бекіту сұрақтары
Экономикалық теорияның тарихи ең алғаш қалыптасқан мектебі

марксизм

меркантилизм

кейнстік ілім

классикалық политэкономия

монетаризм

Экономиканың жекелеген субъектілері деңгейінде шектеулі ресурстарды
тиімді пайдалануды қарастыратын бөлім
мегоэкономика
микроэкономика
менеджмент
макроэкономика
маркетинг
Кәсіпкерлік дегеніміз – бұл азаматтар мен бірлестіктердің мүліктік жауапкершілік пен
әуекел ету негізінде іске асырылатын, жоғары табыс алуға бағытталған
шығармашылық, дербес іс-әрекеттері.Кәсіпкерліктің негізгі белгілері: шаруашылық
убъектілерінің дербестігі және тәуелсіздігі;экономикалық мүдделілігі;шаруашылық
әуекел етуі және жауапкершілігі;белсенді ізденуі;жаңашылдығы. Кәсіпкерліктің
убъектілері: мемлекет, жеке тұлғалар, заңды тұлғалар, серіктестіктер, арендалық
жымдар, акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі
ірлестіктер.Кәсіпкерліктің объектілері: шаруашылық қызметтің кез келген түрлері,
коммерциялық делдалдық, инновациялық, кеңес беру ісәрекеттері, құнды қағаздармен
перациялар.

1. Пайда табу мақсатында өзінің жауапкершілігіне және тәуекелділігіне жұмыс істейтін
нарық қатынастарының өзіндік субъектісі деп кімді айтады?
A. Кредиторды
B.Делдалшыны
C.Менеджерді
D.Кәсіпкерді
E.Жалданған жұмысшыны
2.Кәсіпкерлік дегеніміз – бұл:
A. Меншік дегенді білдіреді
B.Тәуекелділікпен байланысты іс-әрекеттер
C.Өндіріс факторларын өзара жұмылдыратын, жаңашылдық пен тәуекелділікті қажет
тетін қызмет түрі
D.Болжамсыз қызмет
E.Кез келген бизнестің түрі
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Шағын және орта бизнесті дамыту комитеті

Шаруашылық жүргізу субъектілерін шағын, орта және ірі кәсіпкерлікке жатқызу критерийлері

Кәсіпкерліктің мақсаттары

Жеке кәсіпкерлік туралы

Кәсіпкерліктің функциялары

Кәсіпкерлік ұғымы және даму тарихы

Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің заңдылық

Кәсіпкерлік қызмет субъектілері ұғымы

Кәсіпкерліктің даму тарихы

Шағын кəсіпкерлік

Пәндер