Бақылау объектісінің өзгеруін бақылау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ Халықаралық білім беру корпорациясы Қазақ Бас Сәулет-Құрылыс Академиясы Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі пәні бойынша №4 дәріс

Тақырыбы: Шаруашылық қызметтің экологиялық регламентациясы

ЖАРАСПАЕВА Г. Ж. .

Алматы 2020

Лекция жоспары

- Қоршаған орта сапасын бағалау негіздері

- Экологиялық болжау

- Экологиялық проблемаларды шешуде табиғи құбылыстарды моделдеу

- қоршаған ортада ластанғыш заттарды нормалау

-экологиялық аттестация, паспортизация, экспертиза негіздері

Мониторинг, оның анықтамасы, және міндеттері

Мониторинг әдістері

Мониторинг түрлері

Мониторингты ұйымдастыру

1971 жылы ЮНЕСКО жанындағы қоршаған орта проблемалары бойынша ғылыми комитеті ұсынысымен мониторинг түсінігі еңгізілген.

1972 жылыг - БҰҰ Стокгольм конференциясында - қоршаған ортаның Глобалды жүйесіндегі мониторинг - кеңістікте және уақытта табиғи қоршаған орта элементтерін бақылау.

Адамның шаруашылық қызметін шектеу

экологиялық регламентация д. а.

Шектеуші жағдайларға:

қоршаған орта сапасын анықтау негіздері

экологиялық болжау және болжамдау

экологиялық проблемаларды шешуде табиғи құбылыстарды моделдеу

қоршаған ортада ластанғыш заттарды нормалау

экологиялық аттестация, паспортизация және экологиялық экспертиза негіздері.

Экологиялық мониторинг- қоршаған ортаның жағдайын бақылау және тексеру жүйелері.

Мониторинг үш сатыдан тұрады:

жағдайды бақыл

бағалау;

болатын өзгерістерді болжау.

Экологиялық мониторинг нысандарына табиғи, антропогендік немесе табиғи-антропогендік экожүйелер жатады.

Экологиялық мониторингтің мақсаты тек қана деректер жинау емес, сондай-ақ, жүргізілетін тәжірибелер, болжамға негіз ретінде алынатын процестердің үлгілері кіреді.

Қоршаған орта сапасы

Қоршаған орта сапасысының негізгі критериялары - экожүйеге тән ағзалардың жағдайы және қызметтері.

Ортаның экологиялық жағдайларының классификациясы:

қанағатты

кризистік

күйзеліс

апаттық

Экологиялық мониторингтің негізгі міндеттері:

• антропогенды әсерлер көздерін бақылау;

• антропогенды әсерлер факторларын бақылау;

• табиғи орта жағдайларын және құбылыстарын бақылау;

• табиғи ортаның физикалық жағдайын бағалау;

• антропогенды факторлары әсеріне байланысты табиғи орта өзгерістерін болжау және болжамдаған жағдайды бағалау

Ортаның қалпында болуы келесі жағдайларға байланысты:

1. Тірі заттың газ, концентрациялық, тотығу-қалпына келу. қызметтері бұзылмау керек;

2. Қөрек тізбегінде тіршілік қызметтерін бұзбай үшін, өнімнің биохимиялық құрамы өзгермеу керек;

3. Биологиялық өнімділіктің төмендемеуі ;

4. Экожүйенің өміір сүру үшін, текқорының сақталануы

Экологиялық мониторингтің әдісі

Қашықтан басқару әдісі

Қашықтан басқару барлық ақпараттарды біріктіреді. Ақпарат әртүрлі орындардан алынады:

космостан;

авиациядан;

Байланыссыз әдіс (суда және жерде орналасқан базалар),

фототеодолиттік түсіру

сейсмо,

жер қойнауын геофизикалық зондтау т. б.

Орташа табиғи жағдайынан шығаратын экожүйедегі күш экологиялық күші д. а.

Белгілі экожүйенің бұзылмауы, қоршаған орта сапасын өзгертпейтін күш, қоршаған ортаға антропогенды мүмкіндік күші д. а., (ПДЭН-предельно-допустимая экологическая нагрузка) .

Шектеулі-рауалы концентрация (ПДК) - ағзада паталогиялық және шексіз уақытта ұрпақтарында тұқым қуалау өзгерістерді туғызбайтын, зиянды заттың көлем немесе салмақтың бірлігінде максималды саны

ШМК

ШМКжо ШМКкө ШМКаа

жұмыс орны кәсіпорын өндірісі атмосфералық ауа.

ШМКМР 0, 8ШМКМР ШМКот

Максималды бір ретік демалыс орташа тәуелік

орындары

Ақпараттық жүйе-мониторинг Басқару

Бақылау

Нағызғы жағдайды бағалау

Жағдайды болжай

Болжамдау жағдайды бағалау

Орта сапасын басқару

Экологиялық болжау- жергілікті, регионды, глобалды масштабта табиғи жүйелердің өзгерістерін болжау.

Экологиялық болжамдау- табиғи құбылыстар және адамзат әсерімен анықталатын табиғи жүйелердің мүмкіншілік өзгеруін болжамдау

Мониторинг тұрлері

а) физикалық - гелиофизикалық, гравиметриялық, магнитометриялық, ионо-

сфералық, метеорологиялық, гидрологиялық, океанологиялық, сейсмологиялық;

б) химиялық - аэрохимиялық, гидрохимиялық, биохимиялық, топырақ-химиялық;

в) геология-геоморфологиялық - геодезиялық, эрозиялық;

г) биологиялық - ботаникалық, зоологиялық, микробиологиялық;

д) гео(эко) жүйелік

Мониторинг тұрлері бойынша, бақылау посттары болу керек:

а) тұрақты стансылары - метеостансылары, обсерваториялар, гидрологиялық по-

сттар, қорлар, шаруашылық тәжірибе стансылары;

б) экспедиция кезіндегі мерзімді және маршруттық посттары;

в) космостық ақпараттар қолданатын посттар;

г) уақытша стансылары -шектеулі қызмет мерзіміндегі ғылыми стансылары

Фоналық мониторинг

Қоршаған ортаның

Химиялық мониторинг

Қоршаған ортаның физикалық мониторингі

Қоршаған ортаның геофизикалық мониторингі

Қоршаған ортаның экологиялық мониторингі

Ғаламдық көлемде мониторинг жүргізуге авиациялық, ғарыштық және есептеу техникалары пайдаланылады. Қазіргі уақытта экожүйені зерттеуге аэроғарыштық әдістер кеңінен қолданылады.

Экологиялық мониторинг иерархиялық ұйымдасқан бақылау жүйесі болып табылады. Ондай буындарға

ғаламдық (биосфералық),

ұлттық,

аймақтық

жергілікті

уақыт бойынша

өте жоғары қысқа уақытты(1 жылға дейін),

қысқауақытты (до 3-5 жыл),

орташа уақытты (10-15 ж. дейін),

ұзақүақытты (бір неше 10 жыл алға),

жоғары ұзақүақытты (1000 ж) .

масштабы бойынша:

глобалды (физико-географиялық)

регионалды (бірнеше ел арасында),

ұлттық (мемлекеттік),

жергілікті (облыс, кіші территория) . .

мазмұны бойынша:

- геологиялық

- метереологиялық т. б.

Болжамдау әдістері

Формаланған

(Формализованные ) логикалық

статикалық индукция және экстраполяция дедукция моделдеу эксперттік бағалау әдісі

аналогия

Моделдеу - жәй имитациялық жолымен құрделі құбылыстарды, объектілерді зерттеу

моделдер

Материалды

физикалық

Идеалды

Математикалық

Графикалық

Кибернетикалық

имитациялық

Болжамдау әдістері

Формаланған

(Формализованные ) логикалық

статикалық индукция және экстраполяция дедукция моделдеу эксперттік бағалау әдісі

аналогия

Қоршаған ортаны бақылау әлемдік жүйесі

бірнеше деңгейде жүзеге асырылады, оларға арнайы құрастырылған бағдарламалар сәйкес келеді:

- Импактты (жергілікті масштабта өте күшті әсерлерді бақылау- И) ;

- Регионалды (аудан экономикасына байланысты ласттанғыш заттардың миграция және трансформация проблемалары, әр-түрлі факторлардығ бірігіп әсер етуі - Р) ;

- фоналық (биосфералық қорлар негізінде - Ф) .