Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының саяси жағдайы

ТӘУКЕ ХАН ТҰСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ

Орындаған:Құттыбек Гаухар

Тобы:ЖБИ 211

Жоспар: Кіріспе 1. Тәуке ханның ел билеуі 2. Билер кеңесі 3. Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының саяси жағдайы. . 4. Жеті жарғы

Кіріспе:

Жәңгірдің баласы Тәуке хан (1680-1718) тұсында Қазақ хандығының күш-қуаты өсіп, бірлігі артты. Тәукенің туған жылы белгісіз, ал қайтыс болған жылына байланысты ғылыми зерттеулердегі пікірлер де әр түрлі. Жәңгір ханның ұлы және мұрагері Тәуке 1680 жылы Қазақ хандығының тағына отырды.

Ел билеуі Тәуке хан 1680-1715(1718)

•Тәуке хан жас кезінен билікке араласқан.

• Бір орталыққа бағынған Қазақ хандығын құруға күш салды.

•Билерге арқа сүйеп, сұлтандар билігін артырды.

• Соттық мансап хан мен рубасы билеріне берілді.

Билер кеңесі

Қазақ хандығының орталығы Түркістан қаласының жанында Битөбеде, Күлтөбеде үш жүздің басын қосқан құрылтай шақырылып отырды.

•Хан даулы мәселелерді шешуге билер сотының беделін арттырып, оларды үкім шығаратын органға айналдырды.

• Жылына бір рет, күз айында құрылтай шақырылды, құрылтайға қарусыз келген адам қатыстырылмай, дауыс беру құқығнан айырылды.

•Тәке хан билікке келгенде елдің ішкі сыртқы жағдайы өте шиеленісіп тұрды.

Қазақ жүздері біртұтас қазақ хандығын мойындағанымен іс жүзінде олар «ҰЛЫ ХАНҒА БАҒЫНБАУ» үрдісін ұстанды.

Саяси жағдайы:

Тәуке ханның алдына қойған мақсаты-ыдырай бастаған хандықты саяси жағдайды реттеуге күш салды.

Көршілес қырғыз елі мен қарақалпақтардың біраз бөлігін өзіне қосып алды.

Қырғыздарды Қоқым ҚАРАШОРА БИ арқылы, қарақалпақтарды САСЫҚ БИ арқылы басқарды.

1681-1685жылы жоңғарлар Оңтүстік Қазақстанға бірнеше рет шабуыл жасады. Сайрам қаласын қиратып, егіншілік пен айналысқан аудандарды күйретті.

Жоңғар әскерінің бір бөлігі-Сарысуға

Екінші бір бөлігі- орта жүздің солтүстік-шығыс аудандарына басып кірді.

1710жылы жоңғар шабуыл тойтару мәселесін талқылау үшін Қарақұм маңында қазақ жүздері бас қосты.

Хандық жасақтары құрылды

Қазақ жасақтары жоңғарларды талқандап, шығысқа қарай ығыстырылды.

1694 жылы Тәуке хан 1Петрмен елші Аталыков арқылы сауда байланысын дамыту туралы келісім жасады.

1Петр Қазақстанды шығысқа шығатын «КІЛТ ПЕН ҚАҚПА» деп есептелді.

17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды.

Тәуке хан қазақ қоғамының біртұтастық пен ынтымақты орнатуға дәнекер болған ежелгі ереже әдеп-ғұрып нормаларының құқықтық жүйесі, салты дәстүрінің жүйелі жиынтығы- «ЖЕТІ ЖАРҒЫ»

ЖЕТІ Жарғыны ұлы жүзден Төле бидің, орта жүзден Қазыбек би, кіші жүзден Әйтеке би қатысуымен өткен.

«ЖАРҒЫ» сөзінің мағынасы әділдік деген ұғым береді.

Тәуке ханның жеті жарғысы қазақ халқының бірігуіне жағдай жасады.

Жеті жарғы

1-жарғы. Көтеріліс жасап, бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын. (Бұл жарғы мемлекеттің бүтіндігі талабынан туды) .

2-жарғы. Түркі халқының мүддесін сатып, елге опасыздық еткендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы халықтың ортақ мүддесі - елдің бүтіндігін қорғаған біртұтас қоғамдық сананың жемісі) .

3-жарғы. Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы да жабайылықтың төменгі сатысына тән кісі өлтірушілікке тыйым салған және мәдениеттіліктің белгісі ретінде танылуға тиіс өте елеулі жаңалық) .

4-жарғы. Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жасап, ақ некені бұзушыларға өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы да шаңырақтың бірлігін қамтамасыз еткен, неке парызына адалдықты талап еткен маңызы зор жаңалық) .

5-жарғы. Өреде тұрған, тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы бұйырылсын. (Ол кезде «ер қанаты - ат» елдің, мемлекеттік соғыс күші ретінде бағаланады) .

6-жарғы. Төбелесте мертігудің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін: а) біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді, ал қызы жоқ болса қыздың қалыңмалын береді. Ә) төрт мүшенің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді.

7-жарғы. Ұрланған жылқы, өзге де құнды мүлік үшін он есе артық айып төлеттірілсін.