Орта ғасыр батыс философиясы

Презентация қосу

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

БӨЖ
Тақырыбы: Орта ғасыр батыс философиясы.
Орта ғасыр мұсылман философиясы

Орындаған: Мырзахметов У
Қабылдаған: Қайнар Қалдыбай
Жоспар
1Кіріспе
2 Негізгі бөлім
2.1 Орта ғасыр батыс философиясы
2.2 Оның кезеңдері мен ғалымдары
2.3 Орта ғасыр мұсылман философиясы
2.3 Оның кезеңдері мен ғалымдары
3 Қорытынды
Кіріспе
Философия(б.д.д.6-5ғғ) Үндiстанда,Қытайда,Мысырда,Грек елiнде пайда
болды.Бұл терминды алғашқы қолданған антик философы,математигi
Пифагор,ол оны «даналыққа құштарлық» деп түсiндi. Бұл сөздiн тiркесiндегi
«құштарлық» белгiлi бiр нәрсеге тандануды, өзiңнен жоғары тұрған
сезiмiңмен мойындауды және басқа осындай әсерлердi бiiлдiрумен қатар,
«өзге» үшiн «өзiңдi ұмыту», өзiңнен бас тарту сезiмiн де аңғартады.Осылай
зерделеудiң нәтижесiнен мынадай түйiн келiп шыығадыфилософия-адамның
өзiнiң шенберiнен шығуға мүмкiндiк беретiн рухани форма.
Сонымен, философияны «даналық» түсiнiгiмен байланыстырар болсақ, онда
бұл сонғы ұғым «бiлiмнiң жоғары синтезi», белгiлi бiр нәрсе туралы «толық
жетiлген бiлiм» деген мағынаны бiлдiредi.Демек, философия осындай
бiлiмге деген құштарлық,ал бұл даналықтың объектi-менiң өзiмнен тыс
табиғат және адамзат әлемi, сонымен қатар, өзiм және феномен ретiндегi
бiлiмнiң өзi(антика дәуiрiнде философия бiлiмге ұмтылуды, таза да тұнық
Ақиқатқа жетудi бiлдiрдi).Философияның бастапқы негiздерi мифология,дiн
және алғашқы ғылымдарда (математика,физика, астрономия,медицина )
жатыр.
2.1 Орта ғасырдағы теологиялық философия деп Европада V-XV
ғасырларда таралған философиялық бағытты атаймыз, онда жоғарғы
жаратушы ретінде құдайды, ал қоршаған орта оның туындысы. Осы
кезеңде қоғамның рухани өмірінде үстемдік етуші дін болды.
Ортағасырлық батысеуропалық философияның басты мәселелерінің
негізі құдай болмысының дәлелі, сенім мен ақылдың ара-қатынасы
адам жанының мәңгілігі болды. Антикалық философияға қарағанда орта
ғасырдағы ойлау стилі теологиялық болды, яғни әлемді жаратушы
ғарыш емес, құдай болды. Ортағасыр философтарының идеялары
теологиялық ойға негізделді. Білімділіктің, зиялылықтың орталығы
христиан дінінің шіркеуі болды. Шіркеу-мемлекет ішіндегі мемлекет,
яғни көптеген мемлекеттік функцияларды атқарды. Философия
теологияға қызмет етті. Онтологиялық мәселе-жаратылу идеясы,
креационизм болса, ал гносеологияда христиандық аян идеясы орын
тапты. Ортағасырлық батысеуропалық философиясы басты екі
негізгі идеяға сүйенді: барлық заттың бастамасы шындық пен
туындылық. Ортағасырлық батысеуропалық философиясында
үстемдік етуші дүниетаным христиандық болды.
Ортағасырлық философияда оның
қалыптасуының кем дегенде екі кезеңін
бөліп көрсетуге болады - патристика және
схоластика, олардың арасындағы нақты
шекараны салу өте қиын.

Патристика-ежелгі философияға және ең
алдымен Платонның идеяларына сүйене
отырып, христиан дінін негіздеуге кіріскен
"шіркеу әкелерінің" теологиялық және
философиялық көзқарастарының
жиынтығы.

Схоластика-философияның бір түрі, онда
адам ақыл-ойының көмегімен сенім
қабылдаған идеялар мен формулаларды
негіздеуге тырысады.
2.2 Патристика өз атауын латынның "Патрис" сөзінен алды, бұл "шіркеудің
әкелері"дегенді білдіреді. Тиісінше, бұл шіркеудің христиан әкелерінің кезеңі, олар
христиан және, демек, ортағасырлық философияның негізін қалады. Картриджді
бірнеше кезеңге бөлуге болады:

Апостолдық кезең (II ғасырдың ортасына дейін) – Евангелистік апостолдардың
қызмет ету уақыты.

Апологетика (II ғасырдың ортасы – IV ғасырдың басы) – христиандықты пұтқа
табынушылық философиядан қорғауға шыққан білімді христиандар Апологтар деп
аталды. Христиандықты қорғау үшін кешірім сұраушылар аллегория мен логикалық
дәлелдерді қолдана отырып, ежелгі және грек философиясының көмегіне
жүгінді.басқа ұлттардың сенімдері күлкілі, олардың философиясы біртұтастыққа ие
емес және қарама-қайшылықтарға толы, бұл христиан теологиясы адамдарға
біртұтас шындықты жеткізетін жалғыз философия. Осы уақытқа дейін сақталған ең
көрнекті еңбектер Джастин, Татиан, Тертуллиан апологиялары болды.

Жетілген патристика (IV-VI) – Шығыс (грек) және Батыс (латын) патристикасын
ажыратады. Грек тілінің арқасында Шығыс патристикасы батыстан гөрі ежелгі
философиямен байланысты. Шығыс патристикасының ең танымал қайраткерлері:
теолог Григорий, Александрия Афанасийі, Джон Хризостом және басқалар; Батыс:
Аврелий Августин, Медиолан Амброзасы, Иероним. Патристиканың негізгі
мәселелері: сенім нышандарын қалыптастыру, үш гипостаз мәселесі, христология,
креационизм және басқалар.
Схоластика (латынша мектеп) — ортағасырлық теологиялық ілім, философияның
теологияға қызмет ететін тұсы. Схоластиканың үш кезеңі болды:
Балауса схоластика (ІХ-ХІІғғ.);
Кемеліне жеткен схоластика (ХІІІғ.);
Құлдырау кезеңі (ХІV-ХVғғ.).
Схоластикалық философияның негізгі мәселесі:
Құдайдың бар екенін рационалды (ақылмен) дәлелдеу;
Жалпылықтың жекелікке қатынасы немесе «универсали», яғни жалпылық ұғым
мәселесі.
Осы сұрақтарға жауап бере келе схоластикада екі бағыт пайда болды:
Номиналаизм (лат.nomo- ат, атау) бойынша алдымен қандай да бір зат пайда болса,
оған ат беріледі. Олар құдайдың бар екендігін былай дәлелдейді: Әке — құдай, ұл —
құдайы, рух — құдай. Номинализм өкілдері — П.Абеляр, Росцелин, Дунс Скот, Жан
Буридан, Роджер Бэкон.
Реализм бағыты бойынша алдымен заттың өзі емес, оның жалпы атауы
«универсалийлер» пайда болады, яғни сөз, соған сәйкес зат болады. Құдайдың бар
екендігін былай дәлелдейді: Құдай туралы сөз бар, яғни құдайдың заты да, өзі де бар.
Реализм өкілдері: А.Кентерберийский, Шампо.
Аврелий Августин Ә у л и е
Аврелий Августин(354-430)— христиандық теолог, «шіркеу аталарының»
(католиктерде) бірі, христиандық дүниетаным жүйесін жасаған әулие. Христиандық
әлемде дін және философия мәселелері бойынша шексіз беделі болған және «Ұстаз»
деген атаққа ие болған. Антиктік мәдени мұра мен оған христиандықтың қатысы
туралы пікірталаста сенім мен ақылдың үйлесімдігі туралы ілімді тұжырымдап,
«Қасиетті Жазу» мен «Қасиетті Өсиеттің» күмәнсіз беделдігін мойындай отыра,
адамның діни өміріндегі ғылым мен философияның рөлін кемітпеді. Августин
жүйесіне рухани бастауларды әсірелеу тән. Адам үшін, дейді ол, Құдай мен дүние
арасында таңдау бірден-бір абыройлы құндылық болып табылады. Адам тіршілігі
құндылықтарының арасында ылғи жақсы көріп аялайтын игіліктер мен тек
пайдалануға жарайтындарын бөлуге болады. Біріншісіне тіршіліктің бастауы болып
табылатын абсолютті жақсылық ретінде Құдайды сүю жатады. Екіншісіне адамзат
мәдениетінің жемістері мен нақтылы дүнияуи игіліктерді қосуға болады. Оларсыз
тіршілік ету мүмкін емес. Бірақ оларға үйреніп, жақын көруге болмайды. Августин
Құдайға біртіндеп жақындатып, тән мен жанды тазартатын, аскеттік сипатта болатын
«катарсис» жүйесін тұжырымдады. Августиннің мәдениетке деген көзқарасы «Құдай
қаласы туралы» еңбегінде берілген. Ол екі адамдық қауымдастықты бөліп
қарастырады: «Жер қаласы» — Құдайды ұмытқан өзімшілдікке негізделген мемлекет
пен мәдениет және «Құдай қаласы» — өзін ұмытқан, Құдайға деген сүйіспеншілігі
шексіз рухани бірлестік. Рим империясының соңғы уақытына ұқсас «Жер қаласы»
нәпсіқұмарлық пен күнәһарлыққа толы және «алғашқы күнәдан» бастау алады. Осы
қалада өмір сүруге мәжбүр адам бар ықыласын Құдайлық Қалаға бағыттауы керек.
Августиннің теологиялық ілімдері оның эстетикасымен де тығыз байланысты.
Фома Аквинский (1225-1274) — италияндық діни
ойшыл. Католиктік шіркеудің ең ірі ойшылы.
Дегдар отбасынан шықса да, ол ата-анасының
қарсылығына қарамастан, доминикандық діни
ұйымға кіреді. Париждегі Сен-Жак монастырында,
кейін Париж унверситетінде дәріс береді. Сонан
соң Италияға қайтып келіп, Рим Папасының
сарайында болады. Сол жылдары ол
Аристотельдің философиясын тереңдетіп, өз
ілімінің негізіне айналдырады. 1269 ж. Парижге
қайтып оралып, Құдайтану қосындысы жұмысын
жалғастырады (1266—1273). 1274 ж. Неапольдан
Лионға шіркеулік кеңеске бара жатып қайтыс
болады. Логик, метафизик, теолог, Фома әулие
Аристотельдің рационалды философиясын
христиан дінімен сәйкестендіруге тырысқан. Ф.
Аквинский ойынша, дін мен білімнің қарым-
қатынасы гармонияға, бейбіт жарасымға құрылуға
тиіс. Философия қарама-қайшылыққа ұрынған
шағында (мысалы, уақыт шеңберіндегі жарату
мәселесі), оның көмекке дінді шақыруы қажет. Ф.
Аквинский- теоретикалық теологияның негізін
салушы. Негізгі еңбектері: «Теология жиынтығы»,
«Философия жиынтығы».
Ол Құдайдың барына 5 дәлелді келтіреді:
1 қозғалыс: барлық заттың алғашқы қозғаушысы
– құдай;
2 себеп: барлық нәрсенің бір себебі болады: ол –
құдай;
3 кездейсоқтық пен қажеттілік;
4 сапа дәрежесі: заттардың сапасы әр түрлі, ең
жоғарғысы құдай;
5 мақсат: қоршаған заттың белгілі бір мақсаты
болады, құдай — мәңгі.
Ф. Аквинский томизм бағытының негізін
қалаушы. Томизм – Ф.Аквинский іліміне
негізделген католиктік философияның бағыты.
2.3 Ислам Философиясы – ислам өркениетіне тән рухани және
тәжірибелік дүниетаным жүйесі. Ислам философиясы — орта ғасырларда
мұсылман дінін қабылдап, араб тілін қолданған Шығыс халықтары
ойшылдарының философиялық ілімдерінің жүйесі. Ислам Философиясы –
ислам өркениетіне тән рухани және тәжірибелік дүниетаным жүйесі. Ислам
өркениеті мен оның философиясы дәстүрлерінің қалыптасып, дамуындағы
арабтармен қатар өзге де түрлі халықтар мәдениетінің елеулі үлесі мен
атқарған рөліне байланысты Ислам философиясы мұсылмандардың қасиетті
кітабы – Құранда тұжырымдалатын “дүниені қабылдау” ауқымында қалыптаса
келіп, ислам өркениетінің жалпы мән-мазмұнын бейнелейді.
Ортағасырлық мұсылман философиясы. Мұсылман әлемінің ойшылдары
ежелгі грек ғылымы мен философиясымен қатар, философиялық дәстүрлерді
одан әрі жалғастырып, дамытқан. Ортағасырлық Батыс Еуропада христиан
дінін идеологияландыру, философияны негіздеу процесі жүріп жатса,
мұсылман әлемінде, әсіресе, VII – X ғасырларда философия мен ғылым
өзінің гүлденген кезеңін бастан кешірді. Бұл кезеңде алгебра, психология,
астрономия, химия, география, медицина, т.б. ғылым салалары қарқынды
дамыды. Мұсылман әлемінің философтары мен ғалымдары Батыстың
ғылымы мен философиясының қалыптасуына дүниетанымдық жағынан зор
ықпалын тигізді. Батыс әлемі мұсылмандық Шығыс философиясы арқылы
алғаш рет ххантикварлы мәдени мұрамен, сондай-ақ Шығыс мәдениетінің
жетістіктерімен танысты. Ислам философиясының бастапқы негізін
қалаушылар қатарында әл-Кинди мен әл-Фараби тұрды
2.4 Ислам философиясының
даму кезеңі үшке бөлінеді:

Ислам философиясының
классикалық кезеңі (8 – 15
ғасырлар);

кейінгі (15 – 19 ғасырлар)

қазіргі заман (19 ғасыр – 20
ғасырлардың 2-жартысы).
Ислам үш бағытқа бөлінеді - мұсылман
әлеміндегі ең көп жақтастары бір сунниттік
бағыт, шииттік және хариджиттік бағыт.
Олардың пайда болуы, ең алдымен,
мұсылман қауымындағы билік үшін күреске
және саяси мотивке байланысты еді.
Хариджиттер ислам тарихындағы ең ежелгі
діни-саяси топ болған. VIII ғ екінші
жартысының басында хариджиттер
арасында бір-бірімен бәсекелес топтар шыға
бастады -азракиттер, ибадиттер, суфиттер.
Халиф - мұсылман қауымының басты өкілетті
тұлғасы және де әскер басшысы болып
есептелінеді.
Философиялық мәселелер аясы – болмыс пен уақыт, ғылымның
философиялық мәселелері, басталу философиясы, тіл мәселесі,
мораль мәселесі, қоғамды қайта құру, жетілу және жетілген адам
мәселесі, білім беру мәселесі. Фәлсафа тәсілдері – логика,
исламдық рационализм, герменевтика, аллегориялық символизм,
компаративистика, диалектика. Фәлсафа – қазіргі 391 заман
философиялық дискурсына қосылған қазіргі мұсылман
философиясының классикалық негізі
КИНДИ, Әбу Юсуф Якуб ибн
Исхак ибн Саббах әл-Кинди
(ш.801–873) — Басрадан
шыққан атақты арабтың
математигі,
философ, ғалым және астролог.
Ол метафизика, логика, этика,
математика, астрология,
медицина, метеорология,
оптика,
музыка салалары бойынша 250-
ге тарта трактаттардың
авторы. Аристотельдің он
категориясының орнына әл-
Кинди
бес категорияны рухани түпнегіз
етіп алуды ұсынады. Олар:
материя,
форма, қозғалыс, кеңістік және
уақыт. Өзінің ғылыми
ізденістерін әлКинди
астрологиямен – болашақты
ФАРАБИ, Әбу Насыр Мұхаммед ибн
Тархан ибн Ұзлағ әл-Фараби ат-Түрки
(870–950) — әйгілі математик,
философ, музыка зерттеушісі, тарихшы
болған. Ол Аристотель еңбектерін араб
тіліне аударып, оған түсініктемелер
жазған. Сол үшін оны «Екінші ұстаз»
деп атаған. Шығармалары:
«Ғылымдардың шығуы», «Ғылымдар
энциклопедиясы немесе тізбегі»,
«Кемеңгерлік меруерті», «Ізгі қала
тұрғындарының көзқарасы»,
«Музыканың үлкен кітабы»,
«Философияны аңсап үйрену үшін
алдан-ала не білу қажеттігі жайлы»,
«Ақылдың мәні туралы», «Әлеуметтік-
этникалық трактаттар»,
«Философиялық трактаттар», т.б.
АВИЦЕННА, Әбу Әли Хусейн
ибн Абдаллах ибн Сина (980–
1037) — энциклопедист-ғалым,
философ, дәрігер, астроном,
ақын әрі саяси қайраткер. Ол
456 жуық еңбек жазды, бізге
240 кітабы ғана жетті, ол
еңбектер поэзия мен
философиядан бастап,
геология және астрономиямен
аяқталып, білімнің барлық
саласына арналған. 18-томнан
тұратын «Айығу кітабын»
жазды. Үлкен атаққа Ибн Сина
дәрігер, ғалым және фармацевт
ретінде ие болды. Ол бар
болғаны 57 жыл өмір сүрсе де,
оның өмірі мен дарыны осы
уақытқа дейін аңызға айналып
келеді.
АБАЙ, Ибраһим Құнанбайұлы (1845–
1904) — қазақтан шыққан ұлы ақын,
кемеңгер философ, қазіргі заманғы қазақ
жазба әдеби тілінің негізін салушы,
композитор, қазақ мәдениеті
Ренессансының көрнекті классигі. Оның
дүниетанымында Құдай мен табиғат,
адам мен құдірет, жан мен тән, өмір мен
өлім көп орын алды. Абай, бір жағынан,
Құдай бар («Алланың өзі де рас, сөзі де
рас») деп, түсінсе, екінші жағынан,
дүниенің, әлемнің объективтік
заңдылығы бар екенін мойындайды.
Сондықтан ғылымды меңгеруге, дүниені
танып-білуге шақырды. Абайдың
ойынша адамның ақылдылығы,
саналылығы дүниені зерттеумен, оның
ішкі сырын білумен тығыз байланысты.
Таным тұрғысынан Абай сананың,
ақылдың рөлін жоғары бағалады.
Дүниені тану, ақиқатты білу, ғылымды
меңгеру Абайдың пікірінше, адамға тән
қасиет болуға тиіс.
АЙДЫН, Мехмет Айдын (1943) — қазіргі заманғы
мұсылман әлемінің философы. Елазығ қаласында
туған. 1966ж. Анкара университетінің дінтану
факультетін тамамдаған. 1972ж. философия бойынша
Эдинбург университетіндегі докторантураны аяқтап,
Ататүрік университетінде қызмет етеді. 1978ж.
доцент, 1984ж. профессор атағын алады. Түркия
Республикасының мемлекеттік министрі. Оның дін
және философия салаларында түрік, ағылшын, араб
және голланд тілдерінде жазылған көптеген еңбек
тері бар. Шығармалары: «Канттан кейінгі Батыс
философиясындағы этикалық және діни
рационализм», «Кант және практикалық ақылға сын»,
«Кант және рационалдық теологияға сын», «Батыс
философиясында жаңа кантшылдық», «Канттың
ықпалдары», «Батыс діниэтикалық философиядағы
жаңа бағыттар және қазіргі кезең»
Қорытынды
Философия – бұл ғылымдардың бастауы деп есептеймін. Осы
уақытқа дейін философияны тануым бойынша, барлық
ғылымның түп-тамыры философиядан басталған.
Аристотельдің өзі «Философия – ғылымдар негізі» деп айтып
кеткен. Философияда әр түрлі тақырыптар туралы ой-
толғаулар айтылады. «Философия – ақыл-оймен қаланған
тарихи дәуір» деген Гегельдің берген анықтамасының өзінде
терең сыр жатыр. Философия туралы көзқарсты жетілдіру
үшін, біз философия тарихын білуіміз керек. Онда адамның
өмірі, дүниенің пайда болуы, өмірдің мәні, шындық, ізгілік
дегеніміз не? адам деген кім? деген сияқты сұрақтарға сол
кезден-ақ жауап іздеген.
Пайдаланылған әдебиеттер
упррв
1 . А.Байтұрсынұлы атындағы Қостанай мемлекеттік университеті,
гуманитарлық-әлеуметтік факультеті, философия кафедрасы ТОТИН Б.Қ.
ФИЛОСОФИЯ КЕСТЕ ТҮРІНДЕ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ 1 Қостанай, 2013
2. Окулық әл-Фараби am. «Оқулық» грифі берілді (№2 хаттахіа. 29.06.2017)
впвнрувц
Алматы, 2019
3. Әбішсв Қ. Философия: Студенттер мен аспиранттарға арналған оқулык,. —
Алматы, 2001.
4 .Серік Мырзалы ФИЛОСОФИЯ Оқу құралы 2019 ж
5. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министлігі әл-Фараби
атындағы Қазақ ұлттық университеті Ғылым тарихы мен философиясы:
Оқулық Алматы: Раритет 2007
6 https://www.turboreferat.ru/philosophy/ortaasyrly-msylman-filosofiyasy/
182446-913209-page1.html

Ұқсас жұмыстар

Батыс Еуропалық орта ғасыр философиясы

Схоластика кезеңдері

Орта ғасыр философиясы

Мұсылман дінінің философиясы және теологиясы

Орта ғасырдағы дін өкілдері

Араб мұсылман философиясы

Ислам философиясының кезеңдері

Неотомизм және персонализм бағыттары

Ғылымныӊ пайда болуының негізгі кезеңдері

Ортағасырлық мұсылман философиясы

Пәндер