Түркі-монғолдық кезең: XIII-XV ғасырларда Қазақстан аумағындағы этногенез және этникалық үдерістер

"Моңғол дәуіріндегі Қазақстан аумағындағы этногенез және этникалық үдерістер"

Орындаған: 10 сынып оқушылары

Р. Жұлдыз, М. Аяулым

Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы

Тасқала ауылы "Сәулет" мектеп-лицейі

Жобаның тақырыбы:

Этногенездің түркі-монғолдық кезеңі Моңғол шапқыншылығы ортаазиялық тайпалардың батысқа ығысуына әкелді. Түркі тайпалары Монғол империясының құрамына кірді және монғол тай паларымен бірге батысқа қарай жылжыды. Бұл Еуразия даласындағы түркілік белгілердің одан әрі күшейуіне ыкпал жасады. Қыпшақ даласына монгол тайпаларының келуімен казактардың, сондай-ақ кейбір басқа заманауи түркі халықтары этногенезінің жана кезені басталды.

Жошы ұлысымен Ақ Орда тайпалары Жош көшпелілер моңғолдар, татарлар (әсіресе Русь қыпшақтар) ген аталды. XIII-XIV ғасырларда Жошы Орда ру-тайпаларының арасында барлас, жалайыр, қыпшақ, конырат, қият, манғыт, меркіт, найман т. б. жиі кездеседі. Монғол этнонимдерінің басым болуы монғолдардың қыпшақ даласында үстем том болғанның білдіреді

«Өзбек жане «өзбек хандығы» уғымдары: XIV ғасырдың ортасына қарай мусылмандық жазба деректерде Шығыс Дешті Қыпшақтың халқы өзбектер ген атала бастады. "Өзбек" ұғымы ол кезде этноним болған жоқ, Алтын Орда ханы Өзбектің (1313-1342 ж. ) қол астындағы халықты білдірді. Біртінген Шығыс Дешті Қыпшақтың барлық көшпелі халқы, казак этносының негізін құраған тайпалар да өзбектер деп атала бастады. Алтын Ордадан белінген Дешті Қыпшақ «Өзбек хандығы» деп атала бастады.

Қазіргі қазақ халқының • генетикасында сол заманда Қазақстан аумағындағы өмір сүрген қыпшақтарда, қаңлыларда, үйсіндерде, Шыңғыс қаған және оның ұрпақтарымен еріп келген(қазіргі моңғолия жерінен) Түркі тайпаларының генетикасы бар! Сол заманда оңтүстік Қазақстан мен арал теңізі маңында өзбектер мен тәжіктердің ата бабасы (хорезмдіктер, генетикалық жағынан олар парсылар мен соғдылар) өмір сүрген Шыңғыс қаған және оның ұрпақтары бастаған көшпенді Түркі тайпалары олардың казіргі Қазақстан аумағынан толықтай шыққанҚазақтар этногенезінің аяқталуы XIV - XV ғасырдың бірінші жар- мысына сәйкес келеді. Осы уақытта Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы. Моғолстан мен Ноғай ордасының аумағында қазақ этносы қалыптасты. XV ғасырдағы Әбілхайыр хандығының құрамындағы тайпалар XIV ғасырдағы Ақ Орда құрамындағы тайпаларымен сәйкес келеді. Бәсекенің арасында монғол этнонимдері басым болды. Батыс Қазақстан аумағын иеленген Манғыт журты (Ноғай ордасы) тайпаларының бір бөлігі кейінірек қазақтардың құрамына кіpді.

Қазақ этнонимінің пайда болуы Қазақ этнонимінің пайда болуы. ХV ғасырдың ортасында, 1459-1460 жылдары Орда Ежен мен Орыс ханның ұрпақтары Жәнібек пен Керей сұлтандардың басшылығымен көшпелілердің бір бөлігі білхайыр хандығынан Батыс Жетісуға көшіп кетті. Keйін кеткендерді қазақтар деп атай бастады. Бұл оқиға қазақ халқының этногенезінің аяқталуында манызды рөл орындады.

Қорытынды:

Қазақ сөзінің нақты тегі әлі де анықталмағанымен, оның мәні анықталды. Түркілік қазақ сьезі еркін, тәуелсіз өмір сүру дегенді білдірді. Сондықтан Әбілхайыр ханның билігінен Моғолстаннын ба мыс шетіне Жәнібек пен Керей бастап кеткен көшпелі тайпалар тобы өзбек-қазақтар (яғни қазақты жасаушы өзбектер», еркін, тәуелсіз өзбектер») аталды.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстандағы этногенез және этникалық процестер: кезеңдер мен қалыптасу факторлары

Арғы түркілер мен Қазақстан аумағындағы ежелгі түркі мәдениетінің мұрасы

Этносоциология, этногенез және Қазақстандағы этникалық құрылым мен ұлтаралық қатынастар

Алтын Орда: қалыптасуы, билік жүйесі мен ыдырауы (XIII-XV ғғ.)

Орта ғасырларда түркі мәдени мұрасының Еуропа мен Ислам әлеміне әсері

Шыңғыс ханның ұлыстарына бөлінуі және XIII ғасырдағы Қазақстанның монғолдық құрамға қосылуы

Қазақстанның XIII-XV ғасырлардағы тарихы: қайталау және сайыс сабағы

IX-XIII ғасырлардағы Қыпшақ хандығы мен Оғыз мемлекетінің этникалық құрамы, қоғамдық құрылысы және саяси-экономикалық жағдайы

XI-XV ғасырларда Франция, Германия және Италияның саяси құрылымы мен әлеуметтік өзгерістері

XI-XIII ғасырлардағы Қыпшақ хандығы: қоныстану, этникалық және қоғамдық құрылым, саяси жағдай мен шаруашылығы

Пәндер