Орташа ағылшын жазбалары

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

Астана университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Орташа ағылшын жазбалары»

Дайындық бағыты 6B017 - Тілдер және әдебиет бойынша мұғалімдерді даярлау, 6В01702 - «Шетел тілі:екі шетел тілі» мамандығы

Жұмыстың өзектілігі тіл дамуының негізгі кезеңдеріндегі тіл білімінің көптеген ерекшеліктері тілдің дамуын бақылауға және қазіргі заманауи әлемде оның кейбір ерекшеліктерін жақсы түсінуге көмектесетіндігімен байланысты. Ағылшын халқының тарихы мен ағылшын тілінің даму тарихы арасындағы негізгі байланысты талдауға көмектеседі. Бұл байланыс орта ағылшын жазба мұраларындағы ерекше фактілер мен жарқын оқиғалар арқылы көрініс табады.

Бұл дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты орта ағылшын кезеңінің жазбаларының өзіне тән ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.

Міндеттері:

1) ағылшын тілінің пайда болуы мен одан әрі дамуының негізгі ерекшеліктерін анықтау;

2) орта ағылшын кезеңінде әдеби тілдің қалыптасуының басты ерекшеліктерін көрсету;

3) орта ағылшын поэмаларының шығармаларынан үзінділер көрсету және оларға қорытынды жасау.

Жұмыстың нысаны - орта ағылшын жазба жазбалары.

Жұмысты жазуға арналған материал семантикалық-морфологиялық талдау негізінде күрделі іріктеуден сұрыптау әдісімен таңдалды. В. Д. Аракин, А. И. Смирницкий және Б. А. Ильиш сияқты танымал лингвист авторлардың арнайы әдебиеттерінің тізімі, сондай-ақ еркін интернет ресурстардан қажетті ақпарат құрылды.

Жұмыстың ғылыми өзектілігі- бұл тақырыптың толық зерттелуіне қарамастан, болашақ аудармашы үшін өте қызықты және танымдық болып қала береді, өйткені бұл мәселе лингвистикалық, географиялық және тарихи материалдарды да қамтиды. Өз жұмысымызды жазу барысында біз Англия тарихы, лингвоелтаным және географиясы бойынша көптеген ғылыми және публицистикалық мақалаларды зерттедік. Англия тарихын лингвистикалық ерекшеліктермен үйлестіре отырып, біз жазба мұралардың кейбір түрлерін қарастырдық, оларды талдадық және сипаттадық.

Ағылшын тарихынан

Нормандардың жаулап алуы

1066 жылы ағылшын халқының тарихындағы ең ірі оқиғалардың бірі болды. Нормандия герцогы Вильгельм -баласыз ағылшын королі Эдвард Конфессор қайтыс болғаннан кейін (1003-1066) Анлияда басталған сарай қиындықтарын пайдаланып, жақсы дайындалған әскермен Францияның солтүстігіндегі Үлкен тәуелсіз аймақ, 911 жылы француз королі Карла ІІІ Простоватыйдан алынған (879-929) ағылшын арнасы арқылы өтті. Бұл әскер құрамында англосакстарда жоқ жауынгерлік атты әскерлер болды.

Скандинавияның жаулап алуы

Англияда Норман әулетінің билігінің орнауы Норман қоғамының әртүрлі топтарының Англияға қоныс аударуымен қатар жүрді. Қалалар мен ауылдық жерлерде қоныстанғаннан кейін олар жергілікті ағылшын халқында француз-норман қабатын құрды.

XII, XIII ғасырларда француз тілі норман диалектикалық түрінде Англияның мемлекеттік тілі болды. Олар патшаның сарайында, қалалық және шіркеу мекемелерінде, сотта және мектепте қолданылды, нормандықтар үй жағдайында да сөйледі.

I. Орта ағылшын диалектілері

Орта ағылшын диалектілері 3 топқа бөлінеді:

Солтүстік диалектілер (шотланд және Солтүстік диалектілер (Твид пен Хамбер өзендері арасындағы), ежелгі Нортумбрия диалектісін жалғастырады) ;

Орталық немесе Мидленд диалектілері (Шығыс және Батыс Мидленд диалектілері, ежелгі мерсиядан шыққан-Хамбер мен Темза арасында жиі кездеседі) ;

Оңтүстік диалектілер (ежелгі кент және вессек (оңтүстік-батыс) диалектілерін жалғастырады) .

Орта ағылшын диалектілері арасында ұлттық ағылшын тілін қалыптастырудың негізіне айналған Лондон диалектісі ерекше орын алады.

Орта ағылшын диалектілерінің фонетикалық ерекшеліктері

Оңтүстік

(оңтүстік-батыс)

Орталық

(Шығыс-Орталық)

Солтүстік

OE [æ] > ME [e] (æ, ea, e) > [a]

cwæð > cweth > cwad ‘сказал’

OE [æ] > ME [a]

fæder > fader ‘отец’

Солтүстік диалекті фонетикасы орталық диалектілер

фонетикасына ұқсас.

Ерекшеліктері:

OE ā (ai) :

ME stain ‘камень’

сақталуы

OE [ǣ] > ME [ē] (e, ea, ee)

brǣþ > breth ‘дыхание’

OE [ǣ] > ME [ē] (e)

tǣcan > techen ‘учить’

OE [y] > ME [u] (u) : cynn> cunne ‘род’

OE [ȳ] > ME [ū] (u, ui, uy) : fȳr> fuir ‘огонь’

OE y, ȳ > ME i, ī

synn > sinne ‘грех’

OE [eo, ēo] > ME [ȳ] (eo, u, ue)

feorða > furthe ‘дальнейший’

OE eo, ēo > ME e, ē

eorþe > erthe ‘земля’

OE ear + согл. > ME er > ar

ʒeard > yerd > yard ‘двор’

OE ear + согл. > ME ar

earm > arm ‘бедный’

OE eald > ME eld > old

healden > helden > holden ‘держать’

OE eald > ME ald > old

healden > halden > holden ‘держать’

OE [ie, īe] > ME [i, ī] > [y, ȳ] > [i:]

hieran > hiran > hyran > hiran ‘слышать’

OE [ie, īe] > ME [e, ē]

hīeran > hēren ‘слышать’

Орта ағылшын диалектілерінің морфологиялық ерекшеліктері

Оңтүстік

(оңтүстік-батыс)

Орталық

(Шығыс-Орталық)

Солтүстік

3 жақ етістіктің жалғаулары., жекеше түрі, осы шақ, ашық рай

-eth/ -ith/ -th

telleth/ tellith/ tellth ‘говорит’/айтты

-eth

-(e) s

Етістіктің көпше түрінің жалғауы., осы шақ, ашық рай

-eth/-ith

telleth/ tellith ‘говорят’/айтады

-en

-(e) s (өздік есімдіктерден кейін-ø)

Етістіктің көпше түрінің жалғауы., бұйрық рай

-eth/ -ith

Telleth/ Tellith ‘Говорите!’/айтыңыз

-eth

-(e) s (өздік есімдіктердің алдындаø)

Көсемшенің жалғауы I

-inde > -inge

tellinde ‘говорящий’/айтатын

-ende

-ande

Өздік есімдіктер

she/ ha/ he/ heo/ hue

they/ hi/ heo/ ha

them/ heom/ he/ ham

their/ here/ heore/ hore

she /sche/ sho

hem

here

scæ/ sgæ/ she/ sho

thei/ they

them

their

Көсемше II

OE ʒe- > ME y-/ i- yfallen

OE -en > ME -e yholden> yholde

OE ʒe- > ME ø- fallen

OE -en > ME -en ʒeholden> holden

OE ʒe- > ME ø-

Geoffrey Chaucer (1340-1400)

Лондон диалектісінің таралуындағы ерекше рөл Дж. Чосер және Дж. Уиклиф сияқты ірі жазушылар мен қоғамдық-саяси қайраткерлерге тиесілі. Олар өз шығармалары арқылы Лондон диалектісі әдебиет тілі де, шіркеу тілі де бола алатындығын керемет дәлелдеген. Сондай-ақ Лондон диалектісінің кең таралуына кітап баспасының пайда болуы ерекше маңызға ие болды.

John Wycliffe (1320-1384)

Діни реформатор. Оксфордта білім алып, өмірінің көп бөлігін сол жерде өткізді. Сән-салтанатсыз және артық шығынсыз «Арзан» шіркеудің жақтаушысы болды. Уиклиф догмаларды түсіндіруде де, шіркеуге қатысты рәсімнің күрделенуіне де, сонымен қатар сенім мағынасының күңгірттенуіне қарсы шықты.

Оның өміріндегі басты нәрсе - Киелі библия кітабын ағылшын тіліне аудару болды. Уиклиф бұл жұмысты өзі бастады және оған тікелей қатысады. 1380 жылдары жазбаның екі толық аудармасы пайда болды (екіншісі, өңделген, дәлірек және тілі анық) . Сол үшін Уиклиф шіркеуден шығарылды (қайтыс болғаннан кейін) . Оның күлі қабірден алынып, Свифт өзенінің Эйвон саласына лақтырылды деген болжам бар:

The Avon to the Severn runs,

The Severn to the sea,

And Wycliffe’s dust shall spread abroad

Wide as the waters be.