Саяси биліктің деңгейлері

Презентация қосу

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Аралық бақылау
тапсырмасы
Орындаған: Айтжан Арай
Сапарбаева Дания
Сейтмұратқызы Айдана
Сраж Жұлдызай
Ержан Нұржай
Шымырбай Арайлым
Тексерген: Сарсенбаева Жанар

Алматы 2022 жыл
САЯСАТТАНУ

сөзі гректің «политика» (саясат) және «логос» (ілім) деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым
деген мағынаны білдіреді. Ал саясат сөзінің өзі көне грек ұғымдарына негізделген politike –
«мемлекетті басқару өнері немесе мемлекеттік істі жүргізу» деген сөзінен алынған.

Дәстүрлі түсінік бойынша саясат дегеніміз, ең алдымен, мемлекеттік және қоғамдық істер, адамдар,
әлеуметтік топтар, халықтар мен мен мемлекеттер арасындағы айқын көрінетін және өкімет билігі
жөніндегі қатынастармен байланысты қызмет саласын білдіреді.

Саясат — өкімет билігі мен қоғамды басқару тұрғысындағы таптар мен әлеуметтік топтар арасындағы
қатынастардың, қызметтің, тәртіптің, бағдарлардың және комуникациялық байланыстардың сан алуан
әлемі ретінде түсіндірілетін әмбебап қоғамдық сирек ұшырасатын құбылыс .
Пәні,Зерттеу обьектісі: Категориялары
-саясат -саясат,саяси билік, саяси жүйе,
-саяси жүйелер саяси қатынас,саяси мәдениет,
-саяси процестер саяси мүдде, саяси күрес,
-саяси қатынастар демократия.
-бихетиористтік

Заңдары:
-жалпы адамзаттық мүдденің Принциптері:
таптық, мемлекеттік топтық Саясаттанудың -Жалпы адамзаттық мүдделердің
мүдделерге қарағанда құрылымы мен басқа мүдделерден артықшылығын
біріншілігі элементтері мойындау, саяси ақиқатты есепке
-қоғамның саяси жүйесіне алу,басқа ғылымдардың жетістігін
тәуелділігі. талдап пайдалану

Басқа ғылымдармен байланысы: Функциялары:
-философия -теориялық танымдық,
-әлеуметтану методологиялық, тәрбиелік,
-экономика талдау, болжау, өмірге нақты
-мемлекеттік құқық көзқарас қалыптастыру,саяси
-тарих әрекеттерді зерттеу.
Саясатты қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік және мәдени
ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ
САЯСАТТАНУДЫҢ ӘДІСТЕРІ деңгейіне байланыстырады.

Саяси құбылыстарды өткендегі,қазіргі және болашақтағы
ТАРИХИ
байланысымен айқындай отырып қарастырады.

Түрлі елдердегі саяси құбылыстарды өзара салыстырып,олардың
САЛЫСТЫРМАЛЫ
жалпы,ортақ және жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүмкіндік
ТАЛДАУ
береді

ҚҰРЫЛЫМДЫҚ- Қоғамдағы игілікті ең мол қамтамасыз ететін саяси құрылыстың
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ түрін іздейді.

Жеке адамдармен топтардың іс-әрекетін,адамдардың өздерін өздері
БИХЕВИОРИСТІК қалай ұстауын танып білуге негізделеді.

ЖҮЙЕЛІК Саяси құбылыстарды күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде
зерттейді.
Саясаттанудың қызметі

1.Танымдық қызметі 2.Бағалау қызметі 3.Саяси өмірді жетілдіру қызметі

Саясаттану қоғамдағы Ол саяси құрылысқа, институттарға, іс- Бұл қызметтің көмегімен заңшығарушы
оқиғаларды танып білуге әрекеттерге және оқиғаларға саяси баға және атқарушы органдар қабылдайтын
олардың саяси мәнін түсінуге береді. Қоғамдағы саяси оқиға мен құқықтық жарғылар мен саяси
және болашақты болжауға құбылыстарды бағалау арқылы көпшілік шешімдер алдын-ала сарапқа салынып
мүмкіндік береді. оны ақтайды немесе қаралайды. зерттеледі.

5.Реттеушілік, басқарушылық
4. Саяси әлеуметтендіру қызметі 6. Болжау қызметі
қызметі

Демократиялық мемлекеттерде ол
азаматтықты, халықтың демократиялық Бұл қызмет арқылы саясататну ғылымы Саяси зерттеулердің құндылығы саяси
саяси мәдениеттілігін қалыптастырады. адамдардың саяси өмірінде өзін- өзі процестердің үрдісін сол күйінде
Қазіргі кезеңде азаматтарымыздың ұстауын іс-әрекетін реттейді. Саяси бейнелеумен тоқтамайды. Ол белгілі
саяси құндылықтарында қайшылықтық дамудың бағдарын бақылай отырып бір саяси жағдайларда алдыңғы
тұстар байқалуда. Бұл саяси саясаттану қоғамдағы оқиғаларды тиімді қатарлы, озық саяси өзгерістер
әлеуметтендіру жұмысын жетілдіруді басқару үшін нақтылы мәліметтер береді жасауға бағытталған ғылыми
қажет етеді. болжаумен аяқталуы тиіс.
САЯСАТТАНУДЫҢ ПАРАДИГМАЛАРЫ

ТИІМДІ-СЫНИ ТЕОЛОГИЯЛЫҚ НАТУРАЛИСТІК ӘЛЕУМЕТТІК

саясатты, билікті құдайдың
Саясаттың табиғатын құдыретімен түсіндіреді, саясатты әлеуметтік сипаты саясаттың табиғаты мен пайда
оның өз ішіндегі яғни адамға саясат әлемін, жоқ табиғи себептермен, атап болуын әлеуметтік факторлар
себептерімен,қасиеттері саяси қатынастарды айтқанда, географиялық арқылы түсіндіреді. Қоғамдық
мен элементтерімен түсіндіретін діни ортамен, биологиялық және өмірдің тұтастай түсінігінен
түсіндіреді.Оны пайымдарды Құдай берген психофизиологиялық шыға отырып, әлеуметтік
жанжалды және деп қабылданады. ерекшеліктерімен парадигма қоғамдық дамуды
мәлемеге келу Теологиялық парадигманың түсіндіреді. Натуралистік ішкі қарама қайшылыққа толы
парадигмалары деп екіге дамуының бастапқы парадигма мемлекет үдеріс ретінде қарастырады.
бөледі. кезеңінде мифология пен биліктің шығу тегінің Әлеуметтік парадигма топтар
көрнекті орын алды. Бұл табиғилығын, олардың мен тап күресі
парадигма саясаттану пайда болуы мен қызмет идеологиясының
ғылымының алғашқы дами етуінің табиғи қажеттілігін концептуалды тұғыры болып
бастаған кезеңінде пайда негізге алады. табылады.
болды
КӨНЕ ГРЕЦИЯ

Көне Грекия территориясында алғашқы мемлекеттер б.э.д. I мың жылдықта дербес, егеменді қала – мемлекеттер – полистер
ретінде пайда болды.

Алғашқы кезең – (б.э.д IX–VI
Үшінші кезең – эллинизм
ғғ.) ол көне грек Екінші кезең – (б.э.д. V–IV ғғ.)
дәуірі, грек мемлекеттерінің
мемлекеттерінің грек философиясының
құлдырауы мен грек қала
қалыптасуымен тұспа-тұс келеді өркендеуі мен саясиқұқықтық
полистерінің әуелі
және мемлекеттің пайда болуын идеялардың даму кезеңіне сай
Македонияның, одан кейін
философиялық-құқықтық келеді. Бұл Демокрит, Сократ,
Рим империясының қол
(Пифагор, Гераклит) негізде Платон, Аристотель заманы еді
астына енуімен сипатталады.
түсіндіру үрдісі қалыптасады
ЕЖЕЛГІ ҮНДІСТАНДАҒЫ САЯСИ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ІЛІМ.

Біздің заманымыздан бұрынғы 2500 ж. шамасында Инд өзені бойында үнді мәдениетінің негізі қаланды. Көп ұзамай
Үндістанға Орталық Азиядан арий тайпалары басып кіріп, шамамен біздің заманымыздан бұрынғы 1500 ж. бүкіл Солтүстік
Үндістанды басып алды . Арий өмірі туралы негізгі ақпарат көзі Веда, ол санскрит тілінде жазылған. ( Үндістан ежелгі әдеби
тіл )

Үнділерде каста маңызды орын алған. Каста төрт варнаға бөлінген:

Брахмандар Кшатрийлер Вашилер Шудралар

Төменгі таптағы
Абыздар,дінбасылар.Аңыз Әскер,ақсүйектер.Олар Қатардағы қауым адамдар.Құлдардың
бойынша олар Бхарма Бхарма қолынан мүшелері.Құдайдың аяқтары.Олардың
құдайының ауызынан жаратылған. жабасынан туғандар. ешнәрсеге құқығы
түскен. болмады.
ЕЖЕЛГІ ҚЫТАЙДАҒЫ САЯСИ ОЙЛАРДЫҢ ДАМУЫ

ДАОСИЗМ КОНФУЦИЗМ МОИЗМ ЛЕГИЗМ
Ежелгі Қытайдағы басты идеялық «Мо мектебі» б.з.д. V-IV
Атақты ойшыл Лао ағымдардың бірі, саяси-этикалық ғасырларды құрылған. Ежелгі Ерте легизмнің ірі өкілі Шань
Цзы идеяларына ілім. Конфузцийшілдіктің негізін Қытайлық философиялық – ян (б.з.д. 390 — 338 жылдар
негізделіп құрылған қалаушы – Конфуций (б.з.б. 551 – діни ілім. Моизм шамасы) ұсынған
ежелгі Қытай 479), оның көзқарасын ізбасарлары конфуцийшілдікке қарсы реформалардың жобалары мен
философиялық және “Лунь ой” (“Әңгімелері мен ой- шыққан алғашқы жарлықтары "Шань цзюнь шу"
діни дәстүрі, пікірлер”) кітабында баяндап реакцияшылдардың бірі. Осы трактатына ("Шань облысының
Даосизм - табиғат берген. Конфузцийшілдікке сәйкес, мектептің негізін салушы, өз әміршісі кітабы") енген. Легизм
күштерін адам тағдырын “аспан” атымен аталатын Мо Ди ілімі оның алдындағы
мойындаудың және айқындайды және адамдардың немесе Мо Цзы, Хуайнань тұжырымдамалардан едәуір
онымен «мейірімділерге» және Цзының айтуынша, алдымен, өзгеше болды. Легистер
үйлесімділікте «нашарларға» бөлінуінің өзгеріске конфуцийшілдікті қолдаған, саясатты дәстүрлі моральдық
болудың ұшырауы мүмкін емес. Жасы кіші кейіннен оған сыни баяндаудан бас тартып, билікті
маңыздылығын үлкенге, қызметі төмен адам көзқараспен қарады. атқару техникасы туралы ілімді
қолдайтын теория. жоғары қызметтегі адамға сөзсіз Моизмнің негізгі шығармасы жасады.
бағынуға тиіс – «Мо-цзы» трактаты.
ОРТА ҒАСЫР МЕН ҚАЙТА ӨРЛЕУ ДӘУІРІҢДЕГІ САЯСИ ҰҒЫМДАР

Саяси ой тарихында орта ғасырлардағы феодалдық қоғамның орны ерекше. Батыс Еуропада феодализм мың
жылдан артыққа созылды (V—XVI ғасырлар). Бұл дәуірде рухани өмірде дін түгелдей үстемдік етті. Христиан
діні феодалдық қоғам көзқарасының өзегі, біртұтас христиан мәдениетінің негізі болды.

Бұл заманда христиан дініне көп еңбек сіңірген Аврелий
Августин (354—) еді. Ол христиан фәлсафасының негізгі Христиан дінінің саяси теориясын жасап, шыңына жеткізген
қағидаларын зерттеп, жетілдірді. Оның саяси көзқарастары монах Фома Аквинский (1225—1274) болды. Оның саяси
"Құдай қаласы туралы" деген еңбегінде баяндалған. Августин көзқарастары "Билеушілердің басқаруы туралы",
барлық әлеуметтік, мемлекеттік және құқықтық мекемелер мен "Теологияның жиынтығы" деген еңбектерінде қаралды.
заңдарды адамның күнәсінің нәтижесі деп санады. Оның Аквинский өз шығармаларында Аристотельдің
ойынша, құдай адамға еріктің еркіндігін береді, яғни ол өз көзқарастарын католик дінінің қағидаларына бейімдегісі
бетімен (күнәһар болып) немесе құдай жолымен өмір сүруге келді. Фоманың ойынша, билік құдайдың құдіретімен
мүмкіндігі бар. Соған орай ол адамдарды құдай жолымен және орнайды. Сондықтан патшалык билік жоғары діни билікке
адам жолымен өмір сүрушілер деп екі түрге бөлді. Бұл бағынуы керек, оның түсіндіруінше, аспанда құдай, жерде
топтарды рәміз ретінде екі қала деп атайды. Біріншісін, Рим папасы билеуі тиіс.
болашақта құдаймен мәңгілік патшалық құратын, екіншісін,
жын-шайтандармен бірге мәңгілік жапа шегіп, сазайын
тартатын адамдардың екі қоғамы деп түсіндірді.
Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті өкілі буржуазиялық саяси ғылымның негізін салушы Никколо
Макиавелли (1469—) болды. Оның атақты шығармалары "Патша", "Тит Ливийдің бірінші
онкүндігі жөнінде ойлар", "Флоренцияның тарихы".

Макиавелли діни көзқарасқа қарсы болды. Шындықтың белгісі сенім емес, тәжірибе деп білді.
Ол мемлекет деген атауды ғылымға, әдебиетке бірінші боп кіргізді. Мемлекетті билік жүргізуші
мен оған бағыныштылардың қарым-қатынасы деп ұқты. Ол республикалық мемлекетті,
еркіндікті, тендікті қалады. Мемлекет ерікті болса ғана қуатты, абыройлы бола алады. Патша
рақымсыз, сараң, опасыз, қаһар болмай, қайырымды, адал, қамқоршыл, мырза болуға тырысуы
керек. Бірақ елдің бірлігі мен қол астындағы адамдардың берілгендігіне келгенде, Макиавелли
әділдік пен адамгершілік емес, алға қойған саяси мақсат тұрғысынан карады. Ол мақсатқа жету
үшін амал, айланың қай түрін болса да қолдануға кеңес берді. Мемлекеттің басын қосып,
жаңарту үшін сөзге түсінбейтін кертартпалармен күресте жауыздық пен күшті пайдалануға
болады. Қаталдық өзіңе бағыныштылардың пайдасы үшін бір-ақ peт қолданылуы керек. Бірақ
Макиавеллидің бұл ескертпесі көп жағдайда еске алынбай, "мақсат әдіс, тәсілді ақтайды" деген
қағида кейін макиавеллизм деген атпен тарап кетті. Қайбір жауыз патшалар Макиавелли де
қаталдықты қолдаған деп, өздерінің қара ниеттерін ақтағылары келеді.
ЖАҢА ЗАМАҢДАҒЫ САЯСИ ОЙ

XVII ғасырда буржуазиялық революция Еуропа көлемінде ең бірінші Англияда болды. Ол феодализмге
күйрете соққы беріп, капиталистік қатынастардың тез дамуына жол ашты.

Франциядағы буржуазиялық революцияның көрнекті өкілі Шарль
Бұл дәуірдің көрнекті өкілдерінің бірі ағылшын Луи Монтескье (1689—) әр халыктың адамгершілік бейнесін,
ойшылы Томас Гоббс (1588—) еді. Оның ойынша, оның заңдарының айырмашылығын, қоғамның дамуын
мемлекет қоғамдық келісімнің негізінде жалпыға географиялық ортаға (ауа райына, топырағына, жер бедеріне,
бірдей бейбіт өмір мен қауіпсіздікті сақтау үшін көлеміне, т.б.) байланыстырды. Бостандық —заң неге ерік берсе,
пайда болды. Қоғамдық келісім бойынша патшаға соны істеу. Саяси бостандық экономиканың, өндірістің, сауданың
(не мемлекет ұйымдарына) жеке адамдардың кұқы дамуына әсер етеді. Ол сөз, баспасөз, ұждан бостандығын
тапсырылады. Адамдар өз тілектері мен еріктерін жақтады. Мемлекет азаматтарды өмірге қажетті қаражаттармен
шектеп, барлық билікті мемлекетке берді. Ол қамтамасыз етуге міндетті. Бостандықты баянды ету мақсатында
монархиялық мемлекетті ұнатты. және төнкерістерге жол бермеу үшін билікті заң шығаратын,
атқарушы және сот билігі етіп бөлу керек деді.
Жаңа замандағы саяси ой пікірлер

Томас Пейн (1737-1809). Ол
Францияның тағы бір ойшылы - Жан-
Америка халқын азаттық
Жак Руссо (1712-1778) ұсақ күреске шақырды. Ол бірінші болып
буржуазияның шаруалардың мүддесін қоғам мен мемлекетті ажыратты. Оның
қорғады. Ол еркіндік пен теңдікті ең ойынша, мемлекетті қоғам тудырды.
жоғары игілік деп санады. Мемлекет Үкіметтің мақсаты қауіпсіздікпен
шектен тыс байлық пен кедейлікке бостандықты қамтамасыз ету. Пейн
жібермей, адамдар арасында теңдікті соғысқа қарсы болды, бейбітшілікті
сақтауы керек. жақтады.

Германияның ойшылы Иммануил Кант (1724-
1804). Оның "Космополиттік көзқарас
Американың ойшылы Томас Джефферсон
жөніндегі жалпы тарихтың идеялары",
(1743-1826). 0л Америка Құрама Штатының
"Өмірлік бейбітшілікке" деген еңбектері бар. Оның
"Тәуелсіздік декларадиясын" жазды.
ойынша адам бір іс бастағанда өнегелік,
Декларацияда адамдардың табиғи құқығы
адамгершілік заңын басшылыққа алу керек. Ол
мемлекет белгілеген зандардан жоғары түруы
басып алушылықты, тонаушылық соғысты, оған
керек. Жаратушы барлық адамдарды тең етіп
дайындықты әшкерледі. Мемлекеттер арасындағы
жаратты және олардың өмірге, бостандыққа,
халық аралық сауда мен өзара қарым-қатынасты
бақытқа тырысуына құқығы бар делінген.
бейбітшілікті орнату мен сақтаудың құралы деп
білді.
ЖАЛПЫ САЯСИ ОЙЛАРДЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ОЙШЫЛДАРЫ
Ерте дүние Конфуций, Будда, Заратустра, Иеремия, Пифагор, Демокрит, Платон,
Аристотель.
Ортағасырлық А. Августин, Ф. Аквинский, М Лютер.
Қайта өрлеу Н.Макиавелли, Томас Мор, ТКампанелла, Т.Гоббс, Д.Уинстенли, Джон Локк.

Ағарту Ш.Монтескье, Вольтер, Ж.Ж.Руссо, Д. Дидро, К-Гельвеци, Ж.Ламетри,
Ж.Мелье, Морелли, Г.Мабли, Р.Н.Радишев
Жаңа және жаңаша уақыт .Кант, И.Фихте, Ф.Шеллинг, Г.Гегель, К.СенСимон, Ш.Фурье, Р.Оуэн,
Н.Чернышевский, АХерцен, В.Белинский, Н.Добролюбов, К.Маркс, Ф.Энгельс,
В.И.Ленин. Казак ойшылдары
ЖАҢА ЗАМАНДАҒЫ САЯСИ ОЙ-ТҰЖЫРЫМДАР

1. ХVIII ғ. аяғы - XIX ғ. басындағы "Философиялық революция": И.Кант,
И.Вихте, Ф.Шеллинг, Гегельдің саяси ілімі азаматтық қоғам, мемлекет, үш үкімет, тәуелсіздік,
әлемдік Рух;
2. Сыншыл утопиялық-социализм - Сен-Симон, Ш. Фурье, Р.Оуэн; капитализмді күрт сынау,
қоғамдық меншіктің пайдасына бола жекеменшікті жоққа шығару, еңбек басты тұтыным жеке
адамның дамуы революцияны жокқа шығару.
3. Революциялық демократиялық утопиялық социализм-Н.Чернышевский, А.Герцен,
В.Белинский, Н.Добролюбов. Қоғамды революцпялық жолмен жаңартуды қолдау, халықтың
күшіне сену орыс шаруаларының қауымдастығы негізіндегі социализм.
4. Марксизм-ленинизм - К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин. Капитализмнің
тарихи күйреуінің сөздігі және комунистік қоғам құру Әлеуметтік социалистік революция
және социализм теориялары. Әлемдік революциялық процесс. Социализм құрылысының
жолдары.
БИЛІК ТУРАЛЫ

Шығыстың көрнекті ойшылы Ибн-Халдун (1332-1406)
-
адамның басқа жан-жануарлардан
ерекшелігі — ол билік үшін күреседі.

Американдық
Ағылшын философы, қоғам әлеуметтанушы Талкотт
қайраткері Бертран Рассель Парсонс (1902 — 1979) -
(1872-1970) - экономикалық жүйеде ақша
физикада басты ұғым энергия қандай орын алса, саяси
болса, қоғамдық ғылымдарда жүйеде билік те соншалықты
негізгі ұғым билік. орын алады.
САЯСИ БИЛІК

Билік - саясаттанудағы негізгі түсініктердің бірі. Оны саяси құрылым саяси қозғалыс және саясаттың өзін
түсінудің кілті деуге болады. Билік түсінігінің анықтамасы, оның мәні мен сипаты мемлекет пен
саясаттың табиғатын танудың маңызды шарты. Сонымен бірге оның бүкіл қоғамдық қатынастардың
ішінен саясатпен саяси қатынастарды бөліп қарастыруға мүмкіндік беретінін айту керек.

Билік өз еркіңді жүзеге асыруға қабілеттілік пен мүмкіндік, адамдардың жүріс-тұрысы, ісәрекетіне
қайсыбір амал-әдістер – бедел, құқық, күштеу арқылы шешуші ықпал ету.
САЯСИ БИЛІКТІҢ АНЫҚТАМАЛАРЫ

Бихевиористік Телеогиялық Инструменталистік Структуралистік Конфликтілік

Инструменталис билік жүргізушілер Конфликтілік
Бұл анықтама
тік билік мен бағынушылар билік
бойынша билік
анықтамасы арасындағы анықтамасы
адамдардың мінез- Ол бойынша,
бойынша билік айрықша бір бойынша
құлқына әсер ету билік алға қойған
белгілі шаралар қатынастың көрінісі иеліктерді даулы
мүмкіндігіне мақсатқа сәйкес
қолдану құралы ретінде жағыдайларда
негізделген белгілі бір
ретінде түсіндіріледі. Яғни бөлісуді
айрықша мінез- нәтижеге жету.
қарастырылады, ол біреулердің үйлестіру
құлық түрі болып
мәселен зорлық, екінші біреулерге құралы ретінде
табылады.
күштеу т.б. ықпал жасауы. түсіндіріледі.
БИЛІКТІҢ ЛЕГИТИМДІЛІГІНІҢ ТҮРЛЕРІ:

Дəстүрлі – салт-дəстүр, əдет-ғұрып
беделіне, олардың сақталуына Харизматикалық – харизма грек Рационалды-құқықтық
негізделеді. Салт-дəстүрлер реттеуші тілінен аударғанда құдайдың легитимділік – демократиялық
рөлді ғана атқармайды, сонымен берген сыйы, сүйкімділік – билікке тəн. Легитимділіктің бұл
қатар олар тарихи процестердің саяси қайраткердің ерекше, типінің көзі болып адамдарды
тұтастығын, ұрпақ жалғастығын мінсіз қасиеттеріне соқыр билік шешімдеріне бағынуға
қамтамасыз етеді. Дəстүрлі сенімге негізделген. Мұндай үндейтін, демократиялық
легитимдік монархияға тəн. сапа, қасиет ретінде ақыл, процедуралардың негізінде, яғни
а) патриархалды – туыстық парасат, кемеңгерлік, жалпы қабылданған ережелер
қатынастарға тəн; ермінезділік жəне т.б. саналады. бойынша қалыптасқан,
б) патримониализм – билеушінің Харизматикалық, осылайша, рационалды түсініктегі
дəстүрден белгілі бір дəрежедегі қандай да бір жоғары, тіпті қызығушылық табылады. Мəселе
еркіндігі (əскерге жəне əкімшіліктік мистикалық қасиеттерді жетекшінің жеке басында емес,
аппаратқа қажеттілік туындайды); в) бойында бар деп санайтын билік өкілдері əрекет ететін
сұлтандық – патримониализмнің көшбасшыға берілуден заңдарға бағынатын мемлекет
түрі. Шығыс елдеріне тəн;. туындаған билік турасында болып отыр.
БИЛІКТІҢ РЕСУРСТАРЫ

күш ресурстары (әскер,
қару жарақ, полиция)
- ақпараттық (білім
экономикалық
күш көрсету арқылы және ақпараттық
(материалдық әлеуметтік (статусты көндіру қондырымдары құралдар)
қажеттіліктер) өзгертуге арналған арнайы білім мен ақпарат, демографиалық
қоғамдық және өзіндік құралдар) дайындалған адамдар: оларды қабыладау (адам- ең негізгі
өндіріс пен тұтыну қызмет орнын, әскер, полиция, мен әләуметтік құрал).
үшін қажетті дәрежені, білім беру, қауіпсіздік сақтау таратудың бұл ресурсқа адам
керек-жарақ дәрігерлік қызмет, ісіндегі қызмет құралдары: ғылым жатады.
құндылықтары: ақша, әлеуметтік тұрғыдан орындары, сот, мен білім
техника, құнарлы қамтамасыз ету, т.б. прокуратура, мекемелері,
жерлер, пайдалы ғимараттары, қару-
бұқаралық ақпарат
қазбалар, т.б. жарағы, техникасы,
абақтылары, т.б.
құралдары, т.б.
БИЛІКТІҢ ЖІКТЕЛУІ

Қызмет ету аумағы бойынша: саяси, идеологиялық, əлеуметтік, экономикалық, заңды, зайырлы
жəне рухани (діни)

Прерогатив көлемі бойынша: мемлекеттік, халықаралық, отбасылық жəне т.б.

Билік нысаны бойынша: қоғамдық, кластық, партиялық, жеке

Басқару тəртібі бойынша: тоталитарлық, деспотиялық, бюрократиялық, авторитарлық,
демократиялық жəне т.с.с

Әлеуметтік типі бойынша: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық, социалистік жəне т.б.

Ресурстары бойынша: экономикалық, əлеуметтік, рухани-ақпараттық, мəжбүрлеу
БИЛІК ТҮРІ

Саяси билік Мемлекттік билік

таптық, топтық жеке барлық адамдарға міндетті
адамның саясатта заңдарды шығаруға жеке-дара
тұжырымдалған өз құқығы бар заңдар мен
еркін жүргізу ұйымдарды сақтау үшін ерекше
мүмкіндігін білдіреді күштеу аппаратына сүйенетін
саяси биліктің түрі жатады
ҮСТЕМДІК ЕТУ,
БИЛІК СУБЪЕКТІСІН
ТОЛЫҚ БАҒЫНДЫРУ
ИНДИВИДТЕРДІ,
ТОПТАРДЫ,
ҚОҒАМДЫҚ ҚОҒАМДЫ
ҮДЕРІСТЕРДІ МАҢЫЗДЫ
БАСҚАРУ МАҚСАТТАРҒА
ЖЕТУГЕ ЖҰМЫЛДЫРУ

Биліктің
функциялары

ҚОҒАМ ДЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ
ОРЫНДАУҒА ҚАТЫСТЫ ҚОҒАМДЫҚ
ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ ҚАТЫНАСТАРДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ, РЕТТЕУ
ҮЙЛЕСТІРУ
Демократиялық қоғамдарда билікті тармақтарға бөлу қолданылады. Оның
негізін салушы ағылшын ойшылы Дж. Локк пен француз ғалымы Ш.Л.
Монтескье болды.

Билік тармақтары

Атқарушы билікке үкімет пен әкімшілік Сот билігі адамдардың құқығын қорғайды,
Заңшығарушы билік (парламент) заң жатады. Оларды заңшығарушы өкілдік заңды бұрмалаушылықтан
шығарумен, оны бекіту, өзгерту немесе органдар қалыптастырады.Атқарушы билік сақтайды,парламент не президент қабылдаған
жоюмен айналысады.Ол заң қабылдайды, заңшығарушыбиліктің бақылауында заңдардың конституциялық жарғылардың
салық салуды анықтайды,үкіметті болып, олардың алдында есеп береді.Оның сәйкестігін анықтайды.Оны халық немесе
тағайындайды,бюджеті бекітеді,соғыс жұмысы заңға негізделіп, заң шеңберінде өкілетті мекемелер қалыптастырады.Ол заң
әрекет етуі керек. Сырттай қарағанда ол шығарушы немесе атқарушы билікке
ашып және армияны қамтамасыз
заңшығарушы билікке тәуелді.Бірақ іс тәуелсіз.Өз жұмысында тек заңды ғана
етеді,сауданы реттейді,сотты басшылыққа алды. Егер жоғарғы сот
ұйымдастырады,халықаралық келісім- жүзінде ол саяси жүйенің маңызды бөлігіне
мемлекеттік органның немесе қызмет
шарттарды қабылдайды, саясаттың айналған және қоғамдық өмірде зор рөл адамының шешімін конституцияға қарсы
маңызды ішкі және сыртқы бағытын атқарады. Үкімет саяси шешімдер десе, ол шешім толығымен күшін жояды.
айқындайды.Оның жұмысына қабылдайды (бірақ олар конституция Соттың маңызды принциптеріне
конституция атынан ерекше органдар шеңберінде болуы және заңға негізделуі жариялылық,айыпкердің өзін қорғауға және
бақылау жасайды. керек).Ал әкімшілік ол шешімдерді жүзеге сот үкімін бұздыру туралы шағым арыз
асырады. беруге құқығы жатады.
Саяси биліктің
деңгейлері

Төменгі (адамдар,
Жоғарғы (орталық Орта (орта буынды
кішігірім топтар,
саяси институттар, аппараттар мен
ұйымдар, одақтар,
мемлекеттік мекемелерді
өндіріс және басқа
мекемелер мен қамтитын және
ұжымдар арасындағы
ұйымдар, саяси аймақтық, облыстық,
қоғамдық қатынастардың
партиялар, қоғамдық аудандық шеңбердегі
негізі болып табылатын
ұйымдарды басқару жергілікті әкімшілік
саяси және қоғамдық
органдары) билік); өзін-өзі басқару)
САЯСИ БИЛІКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

оның өктемдік сипаты

оның бүкіл қоғамның атынан билік жүргізуі

басқарумен кәсіби айналысатын адамдардың мүддесін қорғауы

басқа мекемелерге қарағанда билік органдарының тәуелсіздігі

қоғам өмірінің жұмыс тәртібін белгілеуде жеке-дара құқығы

мемлекет шеңберінде ашық күш қолдана алуы
Қоғамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, қоғамда тұрақтылық пен тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар
ұлттар, мемлекеттер арасындағы саяси өзара қатынастарды реттейтін ұйым мен мекемелердің жиынтығын айтады.

Биліктің анықтамасы Билік ресурстары Биліктің легитимділігінің түрлері:

Бихевористтік экономикалық 1. Дəстүрлі
а) патриархалды
теологиялық б) патримониализм
әлеуметтік
в) сұлтандық
инструменталисттік
Күш ресурстары
структуралисттік 2.Харизматикалық
ақпараттық
Конфликтік
3. Рационалды-құқықтық
демографиялық
Саяси биліктің әдіс-
құралдары

1.Экономикалық қор:
(қоғамдық өндіріс пен 3.Күш жұмсау құралдары-
тұтынуға керек басқа да мемлекетті қорғайды, ішкі
материалдық құндылықтар, 2.Әлеуметтік әдіс- тәртіпті сақтайды, саяси билікті
құнарлы, шұрайлы жерлер, құралдар-үстемдік етіп құлатуға әрекет жасаушыларға
пайдалы қазба байлықтары отырған билік өзіне мүмкіндік бермейді.
және т,б.) қолдау іздейді

4.Ақпарат құралдары-
қоғамдық пікір тудырып, 5.Информациялық қор- білім
саяси өмірге ықпал ету мен ғылыми мағлұматтарды
жағынан оны 4-ші билік деп тарату т.б.
атайды.
Саяси элиталар мен саяси көшбасшылық

«Элита» термині француз тілінен elite – іріктелген, таңдалған деп
аударылады. 17 ғасырдан бастап, бұл термин таңдалған, атақты, жоғары
мәртебелі адамдарды атауға қолданған

Элита теориялары — әр әлеуметтік структураның
«Элита» терминін ғылымға алғаш енгізген
қажетті бөлігі деп жоғарғы, ерекше құқықтары
Вильфредо Парето (1848-1923). Ол бойынша
бар қатарды мойындаған әлеуметтік-саяси
элита билік басына алдыңғы қатарлы идеяны
концепцияларының жиынтығы. Саясаттың сан
ұсынуның арқасында келеді. Ол идея жүзеге
алуан субьектілерінің оған ықпалы, әрине әр
асқанда олардың энергиясы азайып, ізденісі
түрлі. Жеке азаматтар және әлеуметтік топтар
баяулай бастайды. Олардың орнына жаңа
күнделікті саяси өмірге тікелей қатынаса
идеямен жаңа элита билік басына
бермейді. Күнделікті саясатпен адамдардың
келеді. Мұндай алмасу қоғамда әрқашан
ерекше қабаты айналысады , оларды ерекше
болмақ. Яғни, бір элита екіншіні алмастырып,
басшы топ атайды. Саяси элита аталымын қалай
жаңарып, қоғамды алға жылжытып отырады.
түсінуге болады.
Саяси элитаның қалыптасуына
байланысты екі жүйе қалыптасқан:

Гильдия жүйесінде үміткер билік сатысы
Антрепренерлік түрде басқарушы қызметке бойынша баяу болса да анық көтеріліп
үміткердің ерекше қасиеттері, көпшілік отырады. Мұнда жоғары лауазымды
жұртқа ұнай білу қабылеті басты орын қызметке үміткерге көптеген
алады. Мұнда кандидаттың байлығына, талаптар қойылады. Оған кандидаттық
кәсібіне, біліміне, мамандығына онша мән білімі, адамдар арасындағы жұмыс
берілмейді. Жеке басының ерекше қабылеті тәжірибесі, партиялық стажы және т.с.с.
мен қасиеттері арқасында элита құрамына жатуы мүмкін. Егер элитаның идеясына
өте алады. Элита да ол кандидаттың жеке қарсы пікірлері болса ол кандидаттың
принциптері мен көзқарастарына тосқауыл элитаға өтпей қалуы мүмкін.
қоймайды.
Саяси жүйенің жіктелуі

Экономикалық Саяси мәдениет
Саяси тәртіп Саяси
өсу
басқару
1.Дәстүрлі 1.Демократиял
1.Либералды-демократия 1.Ағылшын-
2.Коммунистік жүйе
қоғам ы 3.Дәстүрлі-саяси жүйе америкалық
2.Өтпелі қоғам 2.Тоталитарлы
4.Дамыған елдегі саяси 2.Құрлықтық-
жүйе
3.Жылжу 3.Авторитарлы 5.Автолиталды- еуропалық
қоғамы
консервативті 3.Индустрияланба
4.Индустриялы ған не жартылай
қ қоғам индустрияланған
5.Поиндустрия 4.Тоталитарлы
лық қоғам
Саяси тәртіп

ТОТАЛИТАРЛЫҚ АВТОЛИТАРЛЫҚ ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ

Жеке адам және Билік басындаға Тұлға құқығы биік
қоғам толығымен адам немесе болады,билік
билікке адамдар тобы жұмысын қоғам
бағынады.Мемлеке шексіз билікке ие бақылауға
т қоғамдық өмірдің болады.Басқа алады.Онда билік
барлық саласын өз топтардың ықпалы өкілдерін жалпыға
бақылауына алады шамалы келеді. ортақ сайлау арқылы
қоғам сайлайды.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!

Әдебиеттер тізімі: Хан И.Г. Саясаттану – Алматы,
2003 ж. Қуандыков. Саясаттану негіздері. Алматы,
1998 ж. Жамбылов Д.А. Саясаттану негіздері.
Алматы, 2000 ж. Василик М.А. Политология. М.,
2000 ж. Политология. Курс лекций. Под. ред.
Мустафина Т.Т. Алматы, 1993 ж. Панарин А.С.
Философия политики. М., 1996 ж.

Ұқсас жұмыстар

БӨЖ ЖҮЙЕ

Саяси идеология қызметі

САЯСИ САНА, САЯСИ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ

Саяси сананың деңгейлері

Биліктің легитимділігі

БИЛІКТІҢ ҚОРЛАРЫ

БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ

Биліктің қайнар

БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІСІ БИЛІКТІҢ ОБЪЕКТІСІ

Биліктің институттары

Пәндер