Севр келісімі

Презентация қосу

ЖАҢА ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ӘЛЕМ
ТАРИХЫ
ХХ ғ. І жартысындағы Түркия.
Тобы: ГТ-31
Орындаушы: Марганбаева С.А.
Қабылдаушы: Джалдоксимова Г.Т.

:0
0
ХХ ғ. І жартысындағы
Түркия.
Мазмұны:
1908-1909
1908-1909 жж.
жж. Жас
Жас түріктер
түріктер революциясы.
революциясы.

ІІ дүниежүзілік
дүниежүзілік соғыстан
соғыстан кейінгі
кейінгі Осман
Осман империясының
империясының күйреуі.
күйреуі.
Антантаның
Антантаның Түркия
Түркия халқына
халқына соғысы.
соғысы. Севр
Севр келісімі.
келісімі.

Ұлт-азаттық
Ұлт-азаттық күрес.
күрес. Кемал
Кемал Ататүрк.
Ататүрк.

1921
1921 ж.
ж. кеңес-түрік
кеңес-түрік келісімі.
келісімі. Лозанна
Лозанна келісімі.
келісімі.

Сұлтанат
Сұлтанат және
және халифаттың
халифаттың жойылуы.
жойылуы. Түркия
Түркия республикасының
республикасының
жариялануы.
жариялануы.

Ататүрк
Ататүрк үкіметінің
үкіметінің реформасы.
реформасы. Кемализм
Кемализм қағидасының
қағидасының негізі.
негізі.

ІІ
ІІ дүниежүзілік
дүниежүзілік соғыс
соғыс қарсаңындағы
қарсаңындағы Түркияның
Түркияның сыртқы
сыртқы саясаты.
саясаты.
1908-1918 жж.
Ел
Ел төрт
төрт соғысқа
соғысқа қатысты
қатысты
аралығында
Бұл 10 жыл ішінде ел Бірінші
тарихында жүз жылдада Екі
Екі рет
рет Бірінші
Триполитан
Триполитан дүние
дүние
болмаған көптеген ірі Балқан
Балқан
өзгерістер болды, Туркия 1911-1912
1911-1912 жүзілік
жүзілік
1912-1913
1912-1913 соғыс
соғыс
тарихында бұрын болмаған
бірінші буржуазиялық
революция, деспоттық билікті
құлатып, буржуазиялық (Триполитан) соғысы Италия Корольдігі мен Осман
монархиялық басқару империясы арасындағы әскери қақтығыс, 1911 жылғы 29
жүйесін енгізу. қыркүйектен 1912 жылғы 18 қазанға дейін, Түркияда
"Триполитан", ал Италияда — "Ливия соғысы" деп
аталады.

1908-1918 жж. аралығында
• Түркияда 14 үкімет ауысты, үш • Панисламизм - XIX ғасырдың
рет ішкі саяси үкімет күрес соңында пайда болған, мұсылман
үстінде парламент сайлауы реформаторы Джемал ад-Дина ал-
өткізілді. Панисламизм орнына Афгани есімімен байланысты
енді пантүркизм идеясы кеңінен идеология және қозғалыс; жер
тарады. бетіндегі барлық мұсылман
• Осы кезеннің ақыры жастүріктер қауымынын бірлігі концепциясы
тәртібінің қулауы және көп мен олардын біртұтас ислам
ғасырлық Осман империясының мемлекетіне бірігу қажеттілігіне
құлауымен аяқталды. негізделген діни-саяси идеология
және тәжирибе.

1908-1909 жж. Жастүрік революциясы.
• Түркияда болған прогресшіл
жастар төңкерісі. Сұлтан
Сұлтан Абдулхамид
Абдулхамид ІІ-нің
ІІ-нің жеке
жеке билігін
билігін
жойып,
жойып, мемлекетте
мемлекетте конституциялық
конституциялық
құрылыс
құрылыс орнату мақсатын көздеді.
орнату мақсатын көздеді.

Төңкеріске
Төңкеріске “Бірлік
“Бірлік және
және прогресс”
прогресс”
атты құпия ұйым басшылық
атты құпия ұйым басшылық
жасады.
жасады.

“Бостандық,
“Бостандық, теңдік,
теңдік, бауырластық,
бауырластық,
әділдік” ұранымен салтанатты
әділдік” ұранымен салтанатты
жиындар
жиындар мен
мен шерулер
шерулер болып
болып өтті.
өтті.

• 1908 жылы 3 шілдеде лейтенант Ниязи
басқарған, 6 шілдеде майор Әнуар
басқарған түрік партизандары көтеріліске
шықты. Бірнеше күннен кейін
көтерілісшілерге Солтүстік Македониядағы
түрік әскерлері бөлімдерінің көпшілігі
қосылып, оларды македон және албан
партизандары да қолдады.
• 23 шілде күні көтерілісшілер
Македониядағы Салоники, Монастыр, т.б.
ірі қалаларды басып алды. Қарсылық
көрсетудің пайдасыз екеніне көзі жеткен
1873 – 17 сәуір 1913 ж.
Абдулхамид ІІ парламент шақыру туралы
Ахмед Ниязи-бей 1908 жылы кіші
жарлыққа қол қойды.
түрік төңкерісін бастаған Османлы
әскери және саясаткер, жас түрік.
Жас түріктер төңкерісінің жеңіске
жеңіске
жетуі елде жаппай көтеріңкі
көтеріңкі рух
туғызып, “Бостандық, теңдік,
бауырластық, әділдік”
әділдік” ұранымен
ұранымен
салтанатты жиындар
жиындар мен
мен шерулер
шерулер
болып өтті. Абақтыға жабылған,
айдалған
айдалған ондаған
ондаған мың
мың адамдар
адамдар
босатылып,
босатылып, цензура
цензура жойылды.
жойылды. Елде
Елде
конституциялық құрылыс
конституциялық құрылыс орнады.орнады.
Бірақ
Бірақ үкімет
үкімет басына
басына келгеннен
келгеннен кейін
кейін
жас түріктер
түріктер өздерінің көптеген
уәделерін орындай
орындай алмады.
Шаруаларға
Шаруаларға жер жер бөлініп
бөлініп берілмеді,
берілмеді,
жұмысшы ереуілдері басып тасталды.
тасталды.
Бұл
Бұл бұқара
бұқара халықтың
халықтың наразылығын
наразылығын
туғызды.
туғызды. Ірі державалар
державалар елдің ішкі-
сыртқы
сыртқы саясатына
саясатына араласа
араласа бастады.
бастады.
Жас
Жас түріктер
түріктер сыртқы
сыртқы саясатта
саясатта
Германиямен
Германиямен одақтасып, Түркияны
одақтасып, Түркияны
бірінші дүниежүзілік
дүниежүзілік соғысқа
соғысқа
киліктірді.
• Бірінші дүниежүзілік соғыстың • 1918 жылы 30 қазанда Түркия
басталуы Осман империясын соғыстан шығып, Мудрос
максималды шекарада қалпына бітіміне қол қойды.
келтіруге болады деген үміт • Мудрос бітімі - бұл
тудырды. Түркия үштік одақты Ұлыбритания мен Түркия
қолдады және Ұлыбритания, арасында жасалған келісім. Ол
Франция және Ресейге қарсы мемлекеттіліктің жойылуын
шықты. Түрік әскерлері және Түркияның іс жүзінде
Закавказье, Месопотамия,
бөлінуін нығайтты.
Сирия, Египет және
Палестинадағы әскери
операцияларға қатысты.
1918 жылы Осман империясы соғыстан жеңілді
Германияның жақтастары жеңілетінін
біліп, Болгария
мен Осман империясы қыркүйек
айында соғыстан шығып кетті.

Туркия әлсіреп жеңуші жақ Антантаға
тәуелді болды.

Англия, Франция, Италия және Греция
Турцияның бұрынғы билік еткен
территорияларын ғана басып алмай
оның өз территориясына да басып кірді.

11
1-ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТАН КЕЙІН
ОСМАН ИМПЕРИЯСЫ ЖЕҢІЛГЕН
МЕМЛЕКЕТТЕРМЕН ЖАСАҒАН КЕЛІСІМ
ШАРТТАРЫ

Германия • Версаль
Болгария • Нейи
Австрия • Сен Жермен
Венгрия • Триянон
Англия • Мудрос, Севр
Мондрос бітімі 1918 ж 30 қазан

Мудрос
Мудрос бітімі
бітімі (ағылш.
(ағылш. Мудростың
Мудростың
әскері,
әскері, тур.
тур. Бірінші
Бірінші дүниежүзілік
дүниежүзілік Жеңімпаз
Жеңімпаз тараптың
тараптың атынан
атынан Келісімге
Келісімге
соғыста
соғыста Түркияның
Түркияның жеңілгенін
жеңілгенін атап
атап адмирал
адмирал Сомерсет
Сомерсет Гог-Кальторп,
Гог-Кальторп,
Мудрос
Мудрос бітімі-Ұлыбритания
бітімі-Ұлыбритания менмен өткен
өткен Mondros
MondrosAteşkes
AteşkesAnlaşması)
Anlaşması) 1918
1918 жеңілгендердің
жеңілгендердің атынан
атынан әскери-теңіз
әскери-теңіз
Түркия
Түркия қол
қол қойған
қойған келісім.
келісім. Ол
Ол жылы
жылы 30 30 қазанда
қазанда Мудрос
Мудрос портындағы
портындағы күштерінің
күштерінің министрі
министрі Хюсейн
Хюсейн Рауф
Рауф қол
қол
Түркияның
Түркияның мемлекеттілігі
мемлекеттілігі мен
мен нақты
нақты (Лемнос
(Лемнос аралы)
аралы) Британдық
Британдық әскери
әскери қойды.
қойды. Адмирал
Адмирал Калторп
Калторп Түркияның
Түркияның
бөлімін
бөлімін жоюды
жоюды нығайтты.
нығайтты. кеменің
кеменің бортында
бортында Ұлыбритания
Ұлыбритания бітім
бітім шарттарын
шарттарын одақтастардың
одақтастардың
өкілдері
өкілдері (Антанта
(Антанта өкілетті
өкілетті күштері
күштері атынан
атынан басқа
басқа мүшелермен
мүшелермен келіспей
келіспей
ретінде)
ретінде) және
және Түркия
Түркия Сұлтан
Сұлтан үкіметі
үкіметі жазды.
жазды.
қол
қол қойды.
қойды.

«АГАМЕМНОН»
1915 ЖЫЛЫ
МОНДРОС ПОРТЫ

КЕЛІСІМШАРТТЫҢ НЕГІЗГІ ТАЛАПТАРЫ:
7-бап.
7-бап. Одақтастардың
Одақтастардың
1-бап.
1-бап. Антантаның
Антантаның әскери
әскери қауіпсіздігіне
қауіпсіздігіне қатер
қатер
флоттарына
флоттарына бұғаздарды ашу
бұғаздарды ашу 6-бап.
6-бап. Түрік
Түрік әскери
әскери
5-бап.
5-бап. Түрік
Түрік жауынгерлерін
жауынгерлерін төндіретін
төндіретін жағдайға
жағдайға дейін
дейін
және
және одақтастарға
одақтастарға Босфор
Босфор кемелерін
кемелерін Антантаға
Антантаға
әскерден
әскерден тез арада
тез арада қайтару;
қайтару; жеткен
жеткен Туркиядағы кез
Туркиядағы кез
мен
мен Дарданелл
Дарданелл порттарын
порттарын тапсыру;
тапсыру; келген
келген стратегиялық
стратегиялық бекетті
бекетті
басып
басып алу
алу құқықтарын
құқықтарын беру;
беру; басып
басып алуға
алуға келісу;
келісу;

11-бап.
11-бап. Осман
Осман
империясының
империясының араб
араб
8-бап.
8-бап. Одақтастарға
Одақтастарға барлық
барлық 12-бап.
12-бап. Одақтастардың
Одақтастардың
аумақтарында,
аумақтарында, яғни,
яғни, Ирак,
Ирак, 15-бап.
15-бап. Теміржолдарға
Теміржолдарға
кемежайлар
кемежайлар мен
мен айлақтарды
айлақтарды радио,
радио, телеграфқа
телеграфқа бақылау
бақылау
Сирия,
Сирия, Хиджаз
Хиджаз және
және бақылау
бақылау орнату;
орнату;
пайдалану
пайдалану құқығын
құқығын беру;
беру; орнатуы;
орнатуы;
Йеменде
Йеменде қалған
қалған түрік
түрік
гарнизондарын
гарнизондарын алып
алып кету;
кету;

22-бап.
22-бап. Түрік
Түрік әскері
әскері
16-бап. тұтқындарын
тұтқындарын одақтастардың
одақтастардың
16-бап. Ираннан,
Ираннан, Кунгей
Кунгей 23-бап.
Кавказдың қарауына
қарауына қалдыра
қалдыра отырып,
отырып, 23-бап. Туркияның
Туркияның орталық
орталық
Кавказдың бір
бір бөлігінен
бөлігінен державаларымен
және
одақтас державаларының
одақтас державаларының державаларымен барлық
барлық
және Киликиядан
Киликиядан Түрік
Түрік құзырындағы
құзырындағы адамдар байланыстарды
әскерлерін адамдар байланыстарды үзуі;
үзуі; т.б
т.б
әскерлерін көшіру;
көшіру; арасынан
арасынан әскери
әскери тұтқындарды
тұтқындарды
қарсылықсыз
қарсылықсыз қайтару;
қайтару;
• Келісімге қол қойылғаннан кейін бірден Ұлыбритания, содан
кейін Италия мен Франция Осман империясының
территориясын басып алуға кірісті. Түрік сұлтаны жаулап
алынған барлық халықтарды бақылауды жоғалтты. Оның
иеліктері Кіші Азиямен және Ыстамбұлдың айналасындағы
шағын аумақпен шектелді.

МОНДРОС КЕЛІСІМ ШАРТЫНАН КЕЙІНГІ ЖАУЛАП
АЛЫНҒАН ЖЕРЛЕР

Шетелдік жаулап алушыларға
қарсы азаттық соғыс басталды.
Мұстафа Кемал халықтық
қозғалысты басқарды. Сайлау
халықтың Кемал Ататүрік
партиясын қолдайтынын көрсетті.
1920 жылы 28 қаңтарда парламент
«Түркияның тәуелсіздік
декларациясын» қабылдады. Бұған
жауап ретінде Антантаға мүше
мемлекеттер Константинопольді
басып алып, Қара теңіз бұғаздарын
басып алды.
СЕВР ШАРТЫ. 1920 Ж 10 ТАМЫЗ
Севрде
Севрде Антанта
Антанта державалары
державалары мен
мен Сұлтан
Сұлтан үкіметінің
үкіметінің арасында
арасында бейбіт
бейбіт шартқа
шартқа қол
қол
қойылды. Севр шарты бойынша:
қойылды. Севр шарты бойынша:

Анадолы
Анадолы жері
жері Англия,
Англия, Франция,
Франция, Италия,
Италия, Греция
Греция елдерінің
елдерінің бөлісіне
бөлісіне түсті.
түсті.

Ұлыбританияға
Ұлыбританияға Палестина,
Палестина, Трансиордания,
Трансиордания, Иракты
Иракты басқару
басқару басқару
басқару мандаты
мандаты
берілді;
берілді;

Франция
Франция Сирия
Сирия мен
мен Ливанды
Ливанды басқару
басқару мандатына
мандатына ие
ие болды;
болды; Францияның
Францияның Мароккоға
Мароккоға
«протектораты»
«протектораты» танылды;
танылды;

Италия
Италия Ливияға
Ливияға отарлық
отарлық үстемдік
үстемдік орнатты;
орнатты;

Шығыс
Шығыс Фракия,
Фракия, Дарданеллдің
Дарданеллдің европалық
европалық жағалауы,
жағалауы, Галлиполь
Галлиполь түбегі
түбегі Грецияға
Грецияға қарады.
қарады.
СЕВР КЕЛІСІМ ШАРТЫ БОЙЫНША ОСМАН
ИМПЕРИЯСЫНЫҢ БӨЛІНУІ

Түркиядағы Ұлт – азаттық қозғалыс (1918 – 1923ж.ж.)
• І Бірінші дүние жүзілік соғыста
Үштік Одақ жағында болып,
жеңіліске ұшырады. Жеңген
Антанта елдері Осман империясын
отарлық иеліктернен айырумен
қатар, жалпы Түркия мемлекетінің
тәуелсіздігімен біртұтастығын
сақталуына қауіп төндірді. Түрік
халқы ұлт – азаттық қорғау
жолындағы күреске көтерілді.
Азаттық күресті Мұстафа Кемал
Ататүрік басқарды. Мұстафа Кемал
Балқан соғыстарында және бірінші
дүниежүзілік соғыста өзінің әскери
басшы ретінде білгірлігімен және
Отанына деген адалдығымен көзге
түскен еді. Ұлт – азаттық қозғалыс –
Түркия тәуелсіздік алу үшін
соғысып ат салысты және ел
біртұтастық экономикасын сақтауға
ұмтылды. Мұстафа Кемал
подполковник атақтан Генерал
шендік атаққа көтерілді. 1919 жылы
мамыр айында Измирге Грек
әскерлерінің енгізілуінен Түркия
мемлекетінің егемендігіне қауіп
1923 жылы Лозанна келісіміне қол қойылды, ол Түркия Республикасының соңғы
шекараларын анықтады (1923 жылы 23 қазанда жарияланды)

Англия и я
анц
Рум Фр
ын
ия Туркия

Ит
ия али
е к я
Жапония

Гр

Лозанна қаласында өткен халықаралық конференция Туркия мен
7 шет мемлекеттің арасында болды. 22
Бұл шарт бойынша Түркия Осман
сұлтандығы қарызының өзіне
тиісті бөлігін мойындап,
қаржылық бақылаудан құтылды.
Бірақ Осман империясы тұсында
қол астында болған Таяу
Шығыстағы иеліктерінің бәрінен
бас тартты. Лозанна бітім шарты
нәтижесінде Антанта мемлекеттері
1920 ж. жасалған Севр бітім
шартынан бас тартып, Түркияның
тәуелсіздігін мойындады. Лозанна
бітім шарты кейбір
қолайсыздығына қарамастан,
Түркияның халықаралық
жағдайының нығаюына жағдай
жасады. Мұстафа Кемал президент
болды. Ол бұл қызметті 1938
жылға дейін (қайтыс болғанға
дейін) атқарды.
Мұстафа
Мұстафа Кемал
Кемал Ататүрік
Ататүрік
Түркия
Түркия президенті:
президенті: 1923,
1923, 29
29 қазан
қазан —
— 1938,
1938, 10
10 қараша
қараша
1881
1881 —
— 10
10 қараша
қараша 1938
1938 ж.
ж. (өмір
(өмір сүрген
сүрген жылдары)
жылдары) 23
Халықтық;
Жарияланған көппартиялық
жүйеге қарамастан, елдегі 1945 Ұлтшылдық;
жылға дейінгі нақты билікті
Ататүрік Республикалық Халық Республикашылдық;
партиясы басқарды. Кемал
Мұстафа Ататүрік РХП Зайырлылық;
идеологиясының «Кемалдың
алты жебесі» деп аталатын алты Этатизм;
негізгі қағидаларын
қалыптастырды, олар 1937 Реформизм.
жылы түрік конституциясында
заң жүзінде бекітілген:
Сыртқы
Сыртқы саясатта
саясатта
Республикашылдық
Республикашылдық
елді
елді
демократияландыру.
демократияландыру.
Реформашылдық
Реформашылдық –– елдіелді
тоқыраудан
тоқыраудан құтқарып,
құтқарып, алға
алға
қарай
қарай дамуына
дамуына мүмкіндіктер
мүмкіндіктер
Зайырлы
Зайырлы мемлекет
мемлекет
жасау.
жасау. Алты
Алты жебе
жебе сыртқы
сыртқы құру
құру –– мектепті
мектепті
саясатта
саясатта Түркияныңалға
Түркияныңалға қарай
қарай
жылжыған
жылжыған мемлекет
мемлекет екендігін
екендігін
діннен
діннен –– бөлу.
бөлу.
көрсетті.
көрсетті.

Этатизм
Этатизм –– мемлекеттің
мемлекеттің Халықшылдық
Халықшылдық
нарықтық
нарықтық қатынастарды
қатынастарды
меңгеруге
қарапайым
қарапайым адамның
адамның
меңгеруге белсене
белсене араласу
араласу
нәтижесінде
нәтижесінде экономиканы
экономиканы мүдделеріне
мүдделеріне көңіл
көңіл
қайта
қайта құру
құру және
және қалпына
қалпына бөлу.
бөлу.
келтіру.
келтіру.

Ұлтшылдық
Ұлтшылдық ––
ұлттық
ұлттық мақтаныш
мақтаныш
сезімін
сезімін тәрбиелеу.
тәрбиелеу.
Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуымен
Түркия бейтараптық саясатын ұстана бастады. Бейтараптық біршама біржақты
болғанына қарамастан, ел фашистік Германияға біршама көмек көрсеткендіктен, түрік
әскерлері соғыс қимылдарына қатыспады. Бұл Түркия Республикасын дүниежүзілік
қауымдастықтың санкцияларынан құтқарды.
Екінші дүние жүзілік соғыста Түркия 1939ж. 1 қыркүйек айында бейтараптылық жариялады.
1938 жылы Кемал Ататүрік қайтыс болған соң Түркияның президенті болып Исмет Инәню
сайланды. Ел президенті – Көршілік мемлекеттік достастық ісіне араласпау ұранын көтерді.
1941 1945 жылы Түркия елінен әскер беру саясатында ұстанған жоқ. Бұл кезеңде ел президенті
елде полиция билігі, алдыңғы қатарлы күштерді қудалау әрекеттерін жүргізді. 1945жылы
Германия мен Жапонияның жеңілгенін білген Түркия КСРО жағына шығып, АҚШ әскери –
шарт келісіміне қол қойды. Екінші дүние жүзілік соғыста Түркия жерінде дағдарыс жүріп
жатты, 1945 жылы – БҰҰ – мүше,1952 ж – Натоға 1955 ж. СЕНТО ұйымына мүше болғандығын
мойындады. Әсіресе 1947ж. «Трумен доктринасы» - Греция мен Түркияға 400 млн бөлінді. Елде
коммунизм – социолизм саясат билігін құрту болды. 1953 жылы «Маршалл жоспарына» арқа
сүйеді. Батыс елінен тек Франция мемлекеті мен ғана жүргізді.

Қолданылған негізгі әдебиеттер көзі:
1. Шамсутдинов А.М. Национально-освободительная борьба в Турции
1921-1923 гг. М., 1961
2. Алиева Г.З. Турция в период правления младотурок. 1908-1909 гг. М.,
Наука. 1972 г.
3. Ахуднов И.А. Современная Турция. Борьба против империализма. Баку.,
1977.
4. Поцхверия Б.М. Турция между двумя мировыми войнами. Очерки
внешний политики. М., Наука. 1992.
5. Федеева И.Л. Османская империя и англо-турецкие отношения в сер.
ⅩⅠⅩ в. М., Наука. 1982.

Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Масса және күш

I дүниежүзілік соғыстан кейінгі Осман империясы (Түркия)

Еңбек келісімі

БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫ

НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ ТӘРТІБІ

Бейбітшілік конференциясының мақсаттары

Вашингтон конференциясы

Жаздырхан Сейдалиевтің Қазақстан халқының бірлігіне қосқан үлесі

Денелердің өзара әрекеттесуі

Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес некені (ерлі- зайыптылықты) тоқтату

Пәндер