Ғалымдардың фонетикаға қатысты зерттеулері

Презентация қосу

Ғалымдардың фонетикаға
қатысты зерттеулері

Дайындаған:Таңатар Самал
Группа:Р3-2
ФОНЕТИКА(ГРЕКШЕ
PHONETIKOS-ДЫБЫСТЫҚ)-
ДЫБЫС ТУРАЛЫ ІЛІМ,ТІЛДІҢ
ДЫБЫСТЫҚ ЖҮЙЕСІН
ЗЕРТТЕЙТІН ТІЛ БІЛІМІНІҢ БІР
САЛАСЫ.
ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ АТАСЫ
А.БАЙТҰРСЫНҰЛЫ
ФОНЕТИКАНЫ ДЫБЫСТЫҚ
ЖҮЙЕ ДЕП АЛҒАН.
Ф О Н ЕТ И КА Н Ы Ң Ө З ЕК ТІ М Ә С ЕЛЕ С І – ТІ Л/ ГІ Д Ы Б/Ң СА Н ЫН ,
САП АСЫ Н , А Н /У Ж Ә Н Е С ОЛ Д ЫБ /ҒА Қ АТ Ы С Т Ы Т Ү РЛІ З А Ң Д / Ң
С Ы РЫ Н А Ш У.

Дауысты айтқан кезде ауа кедергісіз Дыбыстар дауыстан жасалады да,
Д/р буын құрайды, ал дауыссыздар қарқынсыз шығады да дыб/у мүм/ң салдырдың қатысы елеусіз болады.
құрамайды. Мұның өзі дыб/ы барлығы да қатысады. Ал дауыссыздарды (салдыр – шу, дауыс – тон, үн). Ал
бөлудің негізгі айырым белгісі болып айтқанда өкпеден шығатын ауа кедергіге дауыссыздар керісінше салдырдан
таб/ды. ұшырап, қарқынды шығады да бірер жасалады. Тонның қатысуы да
ғана дыб/у мүм/і қат/ды. қатыспауы да мүмкін.

Д/ң дау/ға ықпалы күшті
Д/ға екпін түседі, ал
Д/ты созып дау/ты айтуға болады. Ал орыс тілінде
дауыссызда мұндай қасиет
болады. д/сыздар дауыстыға әсер
болмайды
етеді.
Қазақ тілі дыбыс құрылысының арнаулы жүйемен жан-
жақты
зерттелуі — совет дәуірі тұсынан басталды. Совет дәуірі
кезінде
жаңа ғылым — қазақ лингвистикасы туды, оның
фонетика,
грамматика, лексикология, диалектология, стилистика
сияқты бірнеше салалары пайда болды. Қазақ тілін
зерттейтін дербес Институт ұйымдасты және көптеген
маман-кадрлар шықты. қазақ тіл білімінің арнаулы
бір тармағы болған — фонетика саласында едәуір жұмыс
істелді.
Фонетика мен фонологияның зерттеу әдістері, тәсілдері
Қазақ фонетика мәселелерін арнаулы жүйеге салып зерттеу
анықтала
кезеңі
түсті.
проф. Құдайберген Жұбановтан басталады. Проф. Қ.
Жұбанов қазақ
лингвистикасының ірге тасын қалаушылардың бірі болды.
Ол қазақ фонетикасының бір топ мәселелері (атап
айтқанда
— тіл дыбыстарының фонологиясы мен жіктелуі,
дыбыстардың
өзгеру құбылысы, үндестік заң, сөздің буын құрылысы және
акцентуация саласы) жөнінде зерттеу жүргізіп, олар туралы
белгілі
А. Байтұрсыновқа дейінгі еңбектерде қазақ
тілі
жүйесі түрде зерттеледі, орыс
ғалымдарының еңбектеріндегі
зерттеулердің ғылыми
дәрежесі төмен болды, қазақ тілінің өзіндік
табиғи
қасиеті көп жағдайда ескерілмеді, бір
жақты байымдаулар
мен үстірт пікірлерге құрылды, көбіне
фиктивті құрылымды
тілдердегі ережелерге сәйкестендірілді.
Мысалы, Санкт-
Питербургте 1875 жылы жарық көрген М.А.
Теретьевтің
«Грамматика турецкая, персидская,
киргизская» деп аталатын
кітабында қазақ тілі, оның дыбыс жүйесі
мен грамматикалық
құрылысы жайында азды- көпті ғана, қазақ
тілінің қасиетін,
мәнін т.б. ерекшеліктерін аша алиайтын
ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ СОНЫҢ
ІШІНДЕ Ф ОНЕТИКАСЫНЫҢ
НЕГІЗІН ҚАЛАҒАН
А.БАЙТҮР СЫНҰЛЫ ӨЗІНІҢ
1912 ЖЫЛЫ «АЙҚАП»
ЖУРНАЛЫНДА ЖАРИЯЛАҒАН
«ЖАЗУ ТӘРТІБІ» ДЕП
АТАЛАТЫН АЛҒАШҚЫ
МАҚАЛАСЫНДА: «ҚАЗАҚ
ТІЛІНДЕ 24 ДЫБЫС БАР.ОНЫҢ
БЕСЕУІ ДАУЫСТЫ,ОН ЖЕТІСІ
ДАУЫССЫЗ,ЕКЕУІ ЖАР ТЫ
ДАУЫСТЫ. ДАУЫСТЫ
ДЫБЫСТАР : А, О, Ұ, Ы, Е» ,-
ДЕП АНЫҚТАҒАН
1954 ЖЫЛЫ "ҚАЗIPГI ҚАЗАҚ ТIЛI" АТТЫ МОНОГРАФИЯДА ШЫҚҚАН ҒАЛЫМ
I.КЕҢЕСБАЕВТЫҢ ЕҢБЕГІНЕ ДЕЙIНГI ЗЕРТТЕУЛЕРГЕ ТОҚТАЛДЫМ. ОЛАРДА
КЕМШIЛIКТЕP ДЕ БАР. ОЛ КЕМШIЛIКТЕP ҒАЛЫМДАPДЫҢ ЖАТ ТIЛДIҢ ҚЫP-
СЫPЛАPЫН ЖIТI ТҮСIНБЕГЕНДIКТЕН ЖӘНЕ ТҮPКI ТIЛДЕPIНДЕГI КҮPДЕЛI
ЗАҢДЫЛЫҚТАPДЫ ОPЫС ТIЛIМЕН САЛЫСТЫPА ҚАPАСТЫPУЛАРЫНАН БОЛДЫ. СОЛАЙ
БОЛА ТҰPА, ТҮPКІТАНУДЫҢ ДАМУЫНА ӘPҚАЙСЫСЫНЫҢ ҤЛЕСI БОЛҒАНЫ ЖӘНЕ
КЕЙIНГI ЗЕPТТЕУЛЕPГЕ СЕПТIГI ТИГЕНI АНЫҚ. ДӘЛІРЕК АЙТҚАНДА, I.КЕҢЕСБАЕВ
МОНОГРАФИЯНЫ ЖАЗУДА АТАЛҒАН ЕҢБЕКТЕРГЕ СҮЙЕНІП, ДЫБЫС ЖҤЙЕСІН
ТАЛДАЙДЫ. СОЛ СЕБЕПТІ ДЕ ТҮРКІ ТІЛ БІЛІМІ ЗЕРТТЕУШІЛЕРІ МЕН І.КЕҢЕСБАЕВТЫҢ
ПАЙЫМДАУЛАРЫНДА ӚЗАРА ҰҚСАСТЫҚТАР КЕЗДЕСЕДІ. МӘСЕЛЕН: А) Л.В.ЩЕРБАНЫҢ
ИДЕЯСЫН БАСШЫЛЫҚҚА АЛЫП, ФОНЕМА МӘСЕЛЕСІН ТҤСІНДІРУІ; Ә) ДЫБЫСТАРДЫ
ДАУЫСТЫ ЖӘНЕ ДАУЫССЫЗ ДЕП ЖІКТЕП, ІШТЕЙ АКУСТИКААРТИКУЛЯЦИЯЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ ҚАРАЙ САРАЛАУЫ; Б) К, Г, Қ, Ғ ДАУЫССЫЗДАРЫНЫҢ
АРТИКУЛЯЦИЯСЫНА БАСА КӚҢІЛ БӚЛІП, ОЛАРДЫ ӚЗ АЛДЫНА ЖЕКЕ ФОНЕМА ДЕП
САНАУЫ;

Ісмет Кеңесбаев
еңбегі

«Қазақ тіл білімінің
мәселелері»
«Қазіргі қазақ тілі»
Әлімхан Жүнісбек қазақ фонетикасына,
орфография мен орфоэпия мәселелеріне,
сингармонизм теориясына еңбек сіңірген
ғалым. Ол жалпы, түркі және қазақ
тілтанымындағы сөзқұрауыш (просодика
слова) мәселесі; қазақ тіліндегі
сингармонизм (үндесім түрленім) заңы;
қазақ тілінің артикуляциялық базасы
(моделі) құрамындағы артикуляциялық
үлгілер; қазақ тіліндегі буын және
морфеманың дыбыс құрамы мен желісі
(линейная величина); латын әліпбиіне
көшу мәселелері; қазақ тілін өзге ұлт
Еңбектері
өкілдеріне үйрету әдістемесі
мәселелерімен айналысады.

«Введение в
«Қазақ «Қазақ
сингармоническую
грамматикасы» фонетикасы»
фонетику. »
Құдайберген Жұбанов Сәрсен Аманжолов
1935 жылы 1941 жылы ақпан,наурыз Ғабдырахим Әбуханов
«Қосарма,дарама?» деген айларында «Социалистік 1960 жылы педучилищеге арнап
мақаласында сөз ішінде Қазақстан» газетінде «Жаңа «Қазақ тілі» оқулығын
ұу,үу,ый,ій түрінде келетін алфавиттің принциптері», шығарады. Бірнеше рет басылған
тіркесіне айрықша көңіл «Жаңа алфавитті бұл оқулықта: «Қазіргі кезде
аударады.Мұның өзі көп үйренушілерге көмек» қазақ тілінің дыбыс жүйесінде
ұзамай қабылданатын и,у мақалаларында қазақ тіліндегі қолданылатын дауысты
әріптеріне жол ашты. дыбыстар саны 12» болады.
дауысты дыбыстардың санын
14 ке жеткізді
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНДЕГІ КОГНИТИВТІК ЗЕРТТЕУЛЕР

Мұхтар Әуезов

Фонетика және оның салалары

Сипаттамалы фонетика

Байтұрсынов - қазақ тілін оқыту методикасының негізін қалаушы

Жетісуды зерттеген орыс ғалымдары

Этнопедагогика оқулықтары

Дифференциалды психология ғылым ретінде

Цифрлы құзіреттілік

М. Әуезов өмірі мен шығармашылағының зерттелу тарихы Қазіргі әуезовтану ғылымының бағытбағдары, соңғы зерттеулер

Пәндер