Саяси сана. Мәдениет және өркениет

Презентация қосу

Орталық Қазақстан Академиясы
Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасы
Пән: Философия

Дәріс-презентация №12
Қоғам және мәдениет

Құрастырған:
философия ғылымдардың докторы, профессор
Мирзабекова А.Ш.

Қарағанды
2020-2021 оқу жылы
Қоғам және мәдениет

1.Философия тарихында «қоғам» ұғымның қалыптасуы
2.Қоғамдық сана ұғымы
3. Қоғамның типтері
4. Мәдениет және өркениет
Қоғам философиялық ұғым ретінде
Қоғамды әлеуметтік философия
зерттейді
Философиялық мағынада, қоғам– бұл
табиғаттан бөлініп шыққан және өз әрекеті
мен даму заңдарына ие болып тұрған
объективті дүниенің бір бөлігі .
Бұл мағынада «қоғам» ұғымы «материя
қозғалысының әлеуметтік формасы»,
«әлеуметтік шындық», «әлеумет» деген
сөздермен де беріледі.
Қоғам - бұл жері, дәуірі, дәстүрі
ортақ болып тұрған және мәдениеті
арқылы біріккен адамдардың әрекет
етуі мен өмір сүру жүйесі
Антикалық әлеуметтік философия
Антика философиясында «қоғам» және
«мемлекет» ұғымдары бір-бірінен айырылмай,
синонимдер ретінде қолданылған. Платон «Заңдар»
атты диалогта «…ежелгі қоғам тауда көшіп-қонып
жүретін малшылардың отбасыларынан тұрған, оларды
ақсақал басқарған... Осыдан ақсақалдың үстемдігі
ретінде мемлекет пайда болған…».
Платон
(427-347 до н.э.)
Платон мінсіз (идеалды) аристократиялық
«Государство» мемлекет туралы ілімді ұсынған. Ол азаматтарды үш
топқа бөледі: билеуші-данышпандар, жауынгер-
әскерлер, «демос» (егіншілер, қолөнершілер.
саудагерлер). Мемлекет дәрежесiнiң биiктiгi - оны
философтар билегенде көрiнедi.
Аристотелъдің пікірінше, адам — «қоғамдық
жануар», «саяси жануар». Мемлекет – үлкен отбасы.
Мемлекеттің табиғаттан айырмашылығы — онда
Аристотель көптеген әлеуметтік қатынастардың өріс алғандығы.
(384 – 322 до н. э.)
«Политика»
Ортағасырлық әлеуметтік ой: Аврелий Августин
Августиннің пікірінше, тарихтың
барысы - екі қарама-қарсы
патшалықтың күресі - «Құдайы
қаласының» және «Жер бетіндегі
қаланың»
«Құдайы қаласы» ─ ол шіркеуде
біріккен адамдар.
«Жер бетіндегі қала» - мемлекеттік
мекемелер, өкімет, әскер, заң,
Августин император арқылы іске асады. «Жер
Аврелий бетіндегі қала» күнәға толы және
(354-430 олардың iшiнде пұтқа табынушылар
жж.) да бар. Оны Құдай бір кезде жеңеді.
Әл Фарабидің әлеуметтік философиясы
Фараби «Азаматтық саясатта» қо-
ғам талдауды қаладан бастаса, «Ме-
млекет қайраткердің нақыл сөздері»
атты трактатында ол мұны ең кішкене
үядан - отбасынан немесе үйден
бастайды.
Үйдің өзіне тән мақсаты болады, бі-
рақ ол қаланың бір бөлшегі болған-
дықтан, ол қала белгілейтін ортақ
мақсатқа қызмет етуге арналады.
Бұл жерде Фараби қаланы мем-
Әбу Нәсыр Мұхаммед лекет деп түсінеді. «Қайырымды қала-
ибн Мұхаммед ибн Тархан ның тұрғындары туралы трактатын-
ибн Узлаг әл-Фараби
ат – Түрки да» ол философ басқаратын бақытты
870-950 жж қоғам туралы ілімін ұсынды
Қайта өрлеу дәуіріндегі Т.Кампанелланың
утопиялық теориясы
«Күн қаласы» еңбегінде қоғамды қалай өзгерту туралы
ойларын баяндайды. Тапробану аралындағы (шамамен
Цейлон, казіргі Шри Ланка) бақытты қоғам туралы Генуя
теңізшісі әңгімелейді. Мұнда жеке меншік жоқ, адамдар төрт
сағат қана жұмыс жасайды, бай-кедейге бөлінбейді.
Елді басқару ісімен қырық адам айналысады, бірақ айына
екі рет халық жиналысында басшылар ауыстырылып
отырады, олардын өздері де талантты адамдарға орындарын
босатуы тиіс. Басшылык әділдік жолмен жүзеге асырылуы
тиіс

Мемлекетті басқарушы - аристократия, олар философтар емес,
кабілетті болып жаратылған адамдар.
Олардың ең ақылдысы - Метафизик немесе, Кун деп аталады. Ол
мемлекет басшысы. Оның үш көмекшісі бар: Күш-Қуат - әскери істерді,
Даналық - ғылымдарды басқарады, Махаббат - тамақ, бала
тәрбиелеумен айналысады. Олардың да көмекшілері бар (Грамматика,
Логика, Физика, Саясат, Этика, Экономика, Астролог, Астроном, т.б.).
Қайта өрлеу дәуіріндегі Т.Мордың
утопиялық теориясы
Томас Мордын «Утопия» атты (грек тілінен: “жоқ
жер”) мемлекеттің ең жақсы кұрылымы туралы
пайымдауға арнапған.
Қоғамдық өмірде жеке меншік жоқ, адамдардың
бәрі тең. Дене еңбегі адамдардың бәрі үшін міндетті,
себебі еңбек өмірлік кажеттілік қана емес, моральдық
қажеттілік. Ол алты сағатка созылатын еркін еңбек.
Ой еңбегімен ең дарынды адамдар айналысады.
Томас Мор (1614-1687)
«Утопия»
Мемлекет басшысы - терең ойлы философ, кіршіксіз таза
адам, есімі Утоп. Ол киялдағы аралды жаулап алып, өз
Утопиясын құрған. Ол дінді Христос дүниеге келерден 144
жыл бұрын тағайындады. Дінді сақтаушылар - сайланатын
дінбасылар, олар өте таза, адамгершілікті жоғары қояды
Никколо Макиавеллидің әлеуметтік-саяси
теориясы
Макиавеллидің ойынша, адамдар табиғатынан
қатыгез, алдауға бейім, мансапқор, мемлекет олардың
осы жаман қасиеттерін шектеп, тәртіп орнату үшін
қажет.
Мемлекетте өмір сүруші адамдар қабылданған
ережелерге саналы түрде бағынғанда ғана қоғамда
заңдылық болмақ. Билеуші реалды саяси өмір
талаптарын ескере отырьш басқаруы тиіс, бар күші
мен құралдарын басты мақсатқа - біртұтас, қуатты
мемлекет құруға жұмсауы қажет.
Бұл максатқа жету үшін құралдың кез-келген түрін
пайдалануға болады. Макиавеллидің әйгілі «Мақсат
Никколо құралдарды ақтайды» қағидасы осылайша пайда
Макиавелли болды.»Саясатта мораль жоқ, саясатта тек қана
1469-1527 мақсатқа сәйкестік бар» деп, Макиавелли моральды
саясаттан бөліп алды
Жаңа заман әлеуметтік философиясы
(Т.Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо).
Томас Гоббстың ойынша, адамдарды коғамга
біріктіретін күш - тек қана өзара күрес, тоқтаусыз
соғыстың қауп-қатерінен қоғамның бейбіт келісімге
келу қажеттілігі. Мемлекет адамның өмірі мен мүлкін
қорғайды, бірақ адамдар оған бағынышты болып.
Томас Гоббс (1588-1679) оның үстемдігін мойындауы қажет.
Джон Локк мемлекет туралы ілімінде халықтың
егемендігі негізінде қалыптасқан конституциялық
монархияны жақтайды. Мемлекет билікті бөлу (заң
шығару, атқарушы және сот биліктері) арқылы
әлеуметтік топтарға бостандық және кұқықтық
теңдікті сақтауға кепілдік жасауы тиіс.
Джон Локк (1632-1704)
Жан Жак Руссо (1712-1778 жж.) теңсіздіктің себебін
жеке меншіктен көрді, Гоббстың табиғи жағдайда
«бәрінің барлығымен күресін» сынап, ол кезде
керісінше бауырластық пен үйлесімдік болғанын
дәлелдейді. Бақытты қоғамды орнату үшін жеке
меншікті жоюға шақырады
Жан-Жак Руссо (1712-1778)
Марксизм: қоғам туралы жаңа түсінік
К. Маркс бұрыңғы философияның қоғам туралы
түсініктерінің анықсыздығын, “робинзонада” мен
“левиафанаданың” негізгі кемшілігін: адамды қоғамнан
бөліп алып қарауын – жеңіп шығып, қоғам туралы жаңа
ғылыми-философиялық анықтаманы берді:
- “Қоғам - бұл басқа адамдармен қатынастардағы
адамның өзі”
-“Қоғам - бұл адамдардың өзара әрекеттесуінің өнімі”.
Карл Маркс Маркс қоғамның материалдың іргетасын материалдық
1818-1883 өндіріс құрайды деп, қоғамның әрекет етуі мен
дамуының негізгі төрт заңдарын атап көрсетті:
1) материалдық өндіріс тәсілдің бүкіл қоғамдық
үрдістерге шешуші ықпал ету заңы
2) өндіріс қатынастардың сипаты өндіргіш күштердің
даму деңгейіне сәйкес келу заңы
3) экономикалық базистің саяси -құқықтық қондырмаға
шешуші ықпал ету заңы
4) әлеуметтік революциялар заңы

Фридрих Энгельс Фридрих Энгельс қоғамды материя қозғалысының ең
(1820-1895) жоғарғы және күрделі әлеуметтік түрі деп анықтады
К.Маркс: таптық қоғам
К. Маркс қоғам тарихын материалистік
тұрғыдан түсінуді ұсынды. Ол философияның
негізгі сұрағын материалистік тұрғыдан шешуді
қоғамды түсінуде қолданды. Қоғамнық матери-
алдық өмірі (қоғамдық болмыс) бірінші, рухани
өмір (қоғамдық сана) екінші; туынды деп түсінді.
Адамзат тарихында Маркс қоғамның бес типін
ажыратты. Оларды “қоғамдық-экономикалық
формациялар” деп атады. Олардың үшеуі таптық
сипаттағы қоғам (құл иеленушілік, феодалдық,
капиталистік), өйткені жеке меншікке негіз-
делген. Карл Маркс адамды адам тарапынан
қанауды, таптар күресін жеке меншікпен тікелей
Карл Маркс
байланыстырды. Ол жеке меншікті революция
1818-1883
жолымен жойып, қоғамдық меншіктің негізінде
әлеуметтік теңдікті орнатып, коммунистік қоғам-
ға өту керек деген ілімді ұсынды.
«Қоғамдық сана» ұғымы

Қоғамдық сана - бұл қоғамның рухани өмірі,
болмыстың біртұтас бейнесі. Бұл адамдардың қоғамдық
болмысымен байланысты сезімдері мен көңіл-күйі,
түсініктері, сенімдері, идеялары, тұжырымдамалары
мен теориялары.
Қоғамдық болмыс қандай болса, қоғамдық сана да
сондай болады, Болмыс өзгергенде, сана да өзгереді.
Бірақ қоғамдық сананың болмыстан салыстырмалы
түрдегі өзіндігі, тәуелсіздігі бар: ол одан кейбір жағынан
озып кетуі мүмкін (озық идеялар) және одан кейбір
жақтарынан артта қалуы мүмкін (ескі сенім-
нанымдар)
Қоғамдық сананың құрылымында қарапайым және
теориялық, қоғамдық психология және қогамдық
идеология деңгейлер бар
Қоғамдық сананың түрлері

Қоғамдық сананың мынандай
түрлері бар: - мораль, дін, өнер,
философи ғылым, философия, саяси сана,
я құқықтық сана
Қоғамдық сана түрлерінің
әрқайсысының негізі - адам
религия искусство қызметінің түрі, нақты өмірлік
процесс. Қоғамдык сананың
мораль түрлері бір-бірімен тығыз
байланысты, бір-біріне өзара әсер
политичес правовое етеді. Олар өзіндік тәуелсіздікке ие
кое сознание болғанымен, оны абсолютке
сознание айналдыруға болмайды
наука
Мораль
Мораль қоғамдық сананың ең көне формаларының бірі. Өзін сақтап
қалу үшін қоғам адамдардың бәрі ұстануға тиіс ережелер қалыптастырып,
олар арқылы жалпы адамдардың, жыныстардың және ұрпақтардың
арасындағы қатынастарды реттеп отырды.
Моральдың пайда болуы туралы бірнеше концепциялар бар.
1) Діни түсінік бойынша, адамгершіліктік заң адамға сырттан, Құдайдан
беріледі.
2) Эмпирикалық концепция мораль адамның, оның тәжірибесінің,
тарихының дамуының, әдеп-ғұрыптары мен дәстүрлерінің қалыптасуының
жемісі деп түсіндіреді.
3) Автономдық концепция бойынша мораль адамға әуелден, генети-
калық деңгейде берілген, сондықтан ол салыстырмалы түрде езгеріске көп
үшырамайды және адамдардың индивидуалдық сапаларына байланысты
әрбір адамда әр түрлі.
Моральдің ұлттық, таптық және жалпыадамзаттьщ сипаты бар.
Дін
Дін - табиғаттан тыс ғажап күштердің бар
болуына негізделген сеніммен байланысты
қоғамдық сананың түрі. Оның екі деңгейі бар:
діни психология және діни идеология.
Діни сана қазіргі кезде үш дүниежүзілік
діндерде: буддизм, христиандық, ислам - және
көптеген ұлттық діндерде көрініс тапқан.
Діни сана адамдардың үлкен топтарын,
халықтарды біріктіріп, қоғамды идеалдар арқылы
тұрақтандырады.
Өнер

Гегель өнерді «образ түрінде ойлау»
деп анықтаған. Өнерде эстетикалық
сана көрініс табады.
Эстетикалық сананың құрылымына
заттар мен құбылыстардың эстетикалық
құндылығын, сонымен катар, адамның
өнер саласындағы эстетикалық
практикасын бейнелейтін көзқарастар,
сезімдер, талғамдар, пікірлер, түсініктер,
теориялар және идеалдар кіреді.
Эстетиқалық сана психологиялық
(сезімдер, талғамдар) және теориялық-
идеологиялық (идеялар, теориялар)
деңгейден түрады.
Философия
Философия дегеніміз - адамның
дүниеде алатын орны туралы,
табиғат, қоғам және адам
ойлауының ең жалпы даму
заңдары туралы тұжырымдайтын
және адамның рухани дүниесінің
қалыптасуына ықпал жасайтын
ілімдерді қамтитын, рухани
құндылықтарға бағыттайтын
қоғамдық сананың ерекше түрі
Саяси сана

Саяси сана ерекше орын алады, себебі онда
экономикалық, таптық қатынастар,
мемлекеттік және таптық мүдделер, билік
мүдделері, әлеуметтік байланыстар тікелей,
мүмкіндігінше айқын және толық көрініс
табады, сондыктан да саяси сана қоғамдық
сананың басқа формаларына айқындаушы
ықпал етеді.
Саяси сананың құрылымы екі деңгейден
тұрады:қарапайым-практикалық, идеология-
лық-теориялық.
Саяси идеология - белгілі бір таптың,
мемлекеттің көзқарастарын, саяси
мақсаттары мен стратегиялык міндетгерін
біртұтас теориялық пайымдау жүйесі.
Құқықтық сана
Құкыктык сана - адамдардың мемлекет
тағайындаган заң ережелері мен заң мекемелерінің
жиынтыгы болып табылатын нақты құкықка деген
катынастарын білдіретін көзқарастарының,
идеяларының, теориялары мен түсініктерінің
жиынтығы.
Құқықтық сананың да екі деңгейі бар:
1)практикалық құқықтық сана. Ол мынадай
компоненттерден тұрады: құқықтық сезімдер,
құқыктық дағдылар және әдеттер, құқыктық
білімдер.
2) теориялық құқықтық сана - құқықты, оның
шекаралары мен нормативтерінің шекараларын
түсінуге, құкыққа қатынас-тәсілдері мен
кұралдарын анықтауға және құқықтық білімді
жетілдірдіруге арналған ой қызметі, процесі мен
оның жемісі.
Ғылым
Ғылым қоғамдық сананың
жоғарғы формасы. Бұл жеке
адамдардың тілектерінен және
субъективті еріктен тыс, тәуелсіз
болатын ақиқат білім өндірісі.
Ғылым қоғамдық сананың түрі
ретінде дүниені ұғымдармен
бейнелейді
Ғылымның зерттеу объектісі –
дүниенің мәнді жақтары,
заңдылықтары
Қоғамның типтері
Негіз ретінде алынған өлшемге (критерийге) қарай әлеуметтік
философияда қоғамның көптеген типтерін ажыратады:
- тарихи (алғашқы-қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталис-
тік, коммунистік );
- батыс, шығыс, африкандық;
- индустриалдыққа дейінгі, индустриалдық, постиндустриалдық;
- тоталитарлық, авторитарлық, демократиялық;
- ашық және жабық
Қазіргі замандағы қоғамның келесі типтері дамуда:
- постиндустриалдық қоғам
- ақпараттық қоғам
- желілік қоғам
- ашық қоғам
Постиндустриалдық қоғам

Постиндустриалдық қоғам туралы
классикалық теорияны ұсынған Дэниел
Белл
Постиндустриалдық қоғамның ерекше
белгілері: шығармашылық, интеллек-
Дэниел Белл
туалдық еңбектің жаппай таралуы, ғылы-
(1919 — 2011)
ми білім мен ақпарат көлемінің сапалы
түрде артуы, байланыс құралдарының,
ғылым, білім беру, мәдениет сала-
ларының дамуы
Урбандалу (қалалардың өсуі), «қызмет
көрсету өндірісінің» дамуы (сервис сала-
сы) көзге түседі
Ақпараттық қоғам
Ақпараттық қоғам тұжырымдамасы постинду-
стриалдық қоғам теориясының дамуындағы жаңа
деңгейі. Белл айтқандай, «мен «постиндустриалдық» деп
атаған қоғамның контекстісінде, орталық рөлді
компьютер ойнайтын, ақпарат пен білімді
ұйымдастыратын және өндейтін революция дамып келе
жатыр».

Ақпараттық қоғамның негізгі сипаттамалары:
- ақпараттық технологиялар, олар өндірісте,
мекемелерде, білім беру жүйесінде және тұрмыста
кеңінен қолданылуда
- адамның «ақпараттық санасының» қалыптасуы
және бекітілуі, өйткені ақпарат адам үшін қолжетімді
болды
Желілік қоғам

«Желілік қоғам» - қазіргі қоғамды ақпарат-
тандыру теориясының шеңберінде қазіргі испан-
дық философ Мануэль Кастельс ұсынған термин.

Ақпараттық технологиялардың кеңінен тара-
луы қоғамның әлеуметтік, экономикалық, саяси
өміріндегі түбегейлі өзгерістерге әкелді. Өндіріс,
Мануэль Кастельс сауда, тауарларға және қызмет көрсетуге сұраныс
( 1942 ж. ) пен ұсыныстың ақпараттық желілер арқылы
басқарылуы неғұрлым көбеюде.

Адам өз жеке өмірінде де Интернет желісі
арқылы қарым-қатынастарды дамытуда: әртүрлі
«желілік қоғамдастықтар» пайда болып, адамның
«желілік сәйкестілігі» қалыптасуда.
Ашық қоғам

Ашық қоғам толық демократиялық сипаттағы
мемлекеттерге тән: ол плюрализм және мультикульту-
рализм белгілеріне ие болып тұрған, көптеген
мәдениеттер мен көзқарастар үшін ашық мемлекет.
«Ашық қоғам» термині қазіргі дамыған
демократиялық мемлекеттерді және кейбір
антикалық полистерді сипаттау үшін қолданылады.
Әдетте осындай қоғам жабық (дәстүрлі) қоғамға және
әртүрлі тоталитарлық саяси тәртіпті қолдайтын
мемлекеттерге қарама-қарсы қойылады
К.Поппер «Ашық қоғам»
Карл Поппер «Ашық қоғам және оның
жаулары», «Историцизмнің қайыршылығы»
атты еңбектерінде адамзат тарихында ешқандай
тарихи заңдылықтар болған емес деген пікірге
келді. Оның пікірінше, ашық қоғам - ол
плюрализм және мультикультурализм
белгілеріне ие болып тұрған, көптеген
мәдениеттер мен көзқарастар үшін ашық
мемлекет. Осы тұрғыдан ол Платонды және
марксизмді, әсіресе, оның «коммунизм» идеясын
қатты сынға алды. Платонды ол «тотали-
таризмнің әкесі» деп атайды, өйткені оның
Карл Поппер идеалдық мемлекеті – жабық сипатта және
1902 —1994) адамның бостандығын мүлде шектейтін қоғам.
«Ашық қоғам және Бұл жағынан коммунизм мен фашизмнің
оның жаулары», арасында ешқандай айырмашылық жоқ, дейді
«Историцизмнің Поппер.
қайыршылығы»
Мәдениет, оның табиғаты мен мәні
Мәдениет - адам әрекетінің әлемі, адам жасаған
материалдық және рухани игіліктердің жиынтығы
(лат. «cultura» — 1) «өңдеу», 2) «тәрбиелеу», «білім
беру», »құрметтеу»)
Латын тілінде мәдениет ұғымы «өңдеу» мағынада
Марк Порций Марк Порций Катон Үлкеннің (б.д.д. 234—148 жж.)
Катон Үлкен «De Agri Cultura» аттты егіншілік туралы трактатында
(б.д.д. 234— (б.д.д. 160 ж.) алғаш рет кездеседі
149 жж.)
Демокрит: «Мәдениет – адамның қолымен
жасалған әлем, «екінші табиғат»

Мәдениет философиясы XIX ғ. пайда болды,
бейсаналықты, ақылды, ерікті зерттейтін
философиялық жүйелерге негізделіп («өмір
Демокрит
философиясы», позитивизм, неокантиандық)
( 460— 370 до
н.э.)
Мәдениет туралы анықтамалардың
көптүрлілігі
Ф. Ницше: «мәдениет – халықтың өмір сүру
стилі»

Ағартушылық дәуірінің көптеген ойшылдары
мәдениетті «адамның адамшылығының деңгейі»
Фридрих Ницше ретінде түсінген, яғни оның ішкі рухани
(1844-1900), «өмір байлығын көздеген
философиясының»
өкілі
Э. Б. Тайлор: «Мәдениет – бұл білімдердің,
сенім-нанымдардың, өнердің, құндылықтардың
заңдардың, әдет -ғұрыптардың және адамның
қоғам мүшесі ретінде игеріп алған қабілеттері мен
әдеттерінің жиынтығы» («Алғашқы қауымдық
мәдениет» (1871)
Э́дуард Бернетт
Тайлор Қазіргі кезде мәдениет туралы 500-ден астам
(1832 — 1917) анықтамалар бар.
З. Фрейдтің мәдениет туралы теориясы
«Тотем және табу», «Мәдениетке қанағатсыздық»
атты еңбектерінде З. Фрейд мәдениет туралы натура-
листік ілімді ұсынды.
Оның пікірінше, мәдениет адамның жыныстық
құштарлықтарын моральдық нормалармен және
қоғамның әдет-ғұрыптарымен басып-жаншитын
бірінші тыйым салу («табу») арқылы, сонымен бірге
пайда болған. Цивилизация әкесінің билігі мен беделіне
қарсы шыққан әлсіз ұлдардың бірігуі негізінде пайда
болған.
Зигмунд Фрейд Мәдениеттің дамуы адам бақытының азаюына
(1856-1939) және кінә сезімнің көбеюне апарып, сонымен бірге
«Тотем и табу», тілектерді басып тастағандықтан қанағатсыздықты
«Недовольство көбейтеді. Мәдениеттің даму деңгейі неғұрлым жоғары
культурой»(1930) болған сайын, адамның бақытсыздығы солғұрлым
көбееді. Фрейд христиандық европалық мәдениетке
оның адамға өте қатаң тыйымдар салғаны үшін
(Моисейдің 10 өсиеті үшін) өте негативті баға берген
К Леви-Стростың мәдениет туралы
теориясы
Леви-Стросс Э.Б.-Тайлор берген мәдениет
туралы анықтамасына сүйенеді. Леви Стростың
пікірінше, «мәдениет» және «қоғам» ұғымдары
бір- бірінен онша алыс емес, өйткені адамның
жануардан бөлініп кетуін көрсетеді. «Біз
мәдениет деп әрбіреу этнографиялық көпшілікті
айтамыз, оны зерттеу барысында бұл көпшілік
Клод Леви-Строс басқа көпшіліктермен салыстырғанда, өзінің
мәнді айырмашылықтарын көрсетеді».
(1908 -2009),
Мәдениет белгілі қоғам үшін маңызды ерекше
француз этнографы нормалардан және айырбастау (әйелдерді, мүлік-
және ті, қызмет көрсетуді, хабарды) ережелерінен тұ-
әлеуметтанушысы рады. Ол мән-мағыналар жүйесінің жиынтығы
«Туыстықтың элемен- (тіл, туыстықтың деңгейлері, әлеуметтік ұйым,
тарлық құрылымда- өнер… сияқтылардың), яғни белгілі қоғамның
ры» (1949), «Мұңлы ерекшеліктерін жинап сақтайтын механизмі
тропиктер» (1984), болып шығады
«Структуралық антро-
пология» ,М. 2001.
Өркениет ұғымы
Өркениет (цивилизация) мәдениетті қамтиды. Термин
«цивилизация» (лат. «сivitas» – «қала», «civilization» -
«азаматтық», «мемлекеттік») бұл мағынада мемлекеттің
пайда болуымен байланысты қоғамның даму деңгейін
белгілейді.
И.Канттың пікірінше, цивилизация адамның өмір
сүруі мен мінез-құлықтың ережелерін орнатудан
басталады. Өркениетті адам - ізетті, сыпайы, ілтипатты,
ықыласты, өзге адамды адам деп сыйлайды,
Иммануил проблемаларды ақыл-парасат, құқық, заң тұрғысынан
Кант шешеді.
1724–1804 жж. Мәдениетті Кант «категорикалық императивпен»
байланыстырады, ол ішкі өнеге заңы ретінде
практикалық күшке ие болып, адамның іс-қылықтарын
ар-ұждан арқылы анықтайды. Мәдениеттің өркениеттен
(цивилизациядан) айырмашылығын алғаш рет атап
көрсеткен Иммануил Кант еді.
А. Дж.Тойнбидің өркениеттер туралы
теориясы
Өркениет, А. Дж. Тойнби ілімінде, —
оқшауланған қоғам, ол екі негізгі
өлшемдер арқы сипатталады:
1) дін және оның ұйымдастырылған
түрі;
2) аймағы және оның туған жерінен
алшақтығының деңгейі
А. Дж. Тойнби Тойнби 21 өркениеттерді атап
1889-1975 көрсетіп, кейін олардың санын 37-ге
«Постижение жеткізді. XX-шы ғасырда олардан 10
истории» өркениет қалды.
Н.Я. Данилевскийдің өркениеттер туралы
тұжырымдамасы
Н.Я. Данилевский «Ресей және Европа» атты еңбегінде
10 өркениеттерді – «локалды мәдени-тарихи типтерді» -
атап көрсетті: 1) мысырлық, 2) кытай, 3) ассирия-вавилон-
финикийлік (ежелгісемиттік) 4) үнді, 5) иран, 6) еврей, 7)
грек, 8) римдік, 9) жаңасемиттік немесе аравийлік, 10)
герман-романдық немесе европалық. Екі американдық
өркениет- (мексикандық және перуандық дамымай қалып,
опатқа ұшыраған. Жаңа – славяндық - тип қалыптасуды
Н.Я.Данилевский
«Локальды мәдени-тарихи типтердің» (өркениеттердің)
(1822-1885)
негіздерін дін мәдениет (ғылым, өнер, техника), саясат,
экономика құрайды.
Н.Я. Данилевский европоцентризмге және тарихи
прогресстің бірсызықты болу принципіне қарсы шыққан .
Әрбір өркениеттің өз тарихы және өзінің даму жолы бар.
Әрқайсысы туылу, даму, гүлдену, құлдырау кезеңдерінен
өтеді.
О. Шпенглердің «локалды
өркениеттер» теориясы
О. Шпенглер мәдениетті біртұтас тірі ағза ретінде
қарастырады. Әрбір мәдениеттің өзгешелігі оның
«жанына» байланысты. «Мәдениеттің жаны»
материалды емес, мистикалық, ақыл-ойға түсініксіз,
шығармашылықта көрініс береді, халықтың табиғи
ортасына сәйкес келеді. Мәдениет өркениетке айналуы
- бұл оның қатып қалған күйі, құлдырауы
О. Шпенглер сегіз «локалды өркениеттер» -
«бөлектенген мәдениеттер» түрлерін атап көрсетті:
мысыр, вавилондық, үнді, қытай, антикалық,
ортағасырдың алтын мәдениеті (исламдық және
Освальд
византиялық), ежелгі майя мәдениеті, европалық.
Шпенглер
Қалыптасу кезеңінде орыс мәдениеті жатыр. Әрбір
(1856-1939)
мәдениеттің прасимволы (прафеномені) бар:
«Европаның
мысырдыкі – жол, арабтыкі – миф-үңгір, антикалық -
соңы»
шектелген материалдық дене, европалық – шексіздік,
(1918 -1922)
орыстыкі – шексіз тегістік.
Материалдық және рухани мәдениет

Материалдық мәдениет - бұл адамның
өндірістік әрекеті және оның нәтижелері – заттар
дүниесі, жасанды орта. Материалдық мәдениеттің
заттары адамның әртүрлі қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін жасалады: киім, қару-
жарақ, ыдыс-аяқ, азық-түлік, зергерлік
бұйымдар, жиһаз, ғимараттар және т.б.
Рухани мәдениет – ақыл-оймен, көңіл-күймен,
эмоциялармен, сезімдермен байланысты
идеалдық әрекеттің нәтижелері. Мәдениет
болмысының идеалдық формалары -ғылыми
білім, тіл, мораль мен құқықтың нормалары,
білім беру мен бұқаралық акпарат саласындағы
әрекет
Рухани мәдениеттің біріктіруші формалары
қоғамдық және жеке дара сананың элементтерін
біртұтас дүниетанымға қосады. Бұл - миф, дін,
философия. Субъективті руханилық - адамның
индивидуал-дық санасында: бұл - оның білімі,
діни сезімдері, әдептілігі т.с.с.
Мәдениет және коммуникация

Коммуникация (лат. «communicatio» — «хабар»,
«беру») адамдардың араласуы, хабарласуы.
Барлық білім, икем, дағдылар, мінез-құлықтың
формалары, дәстүр мен әдет-ғұрып мәдениет
жүйесінде ғана болады. Сондықтан мәдениетті
сақтау үшін бүкіл ақпаратты бір ұрпақтан келесі
ұрпаққа тіл арқылы жеткізу қажет.
Әртүрлі мәдениеттердің өзара қатынастары
мәдениаралық коммуникация деп аталады, ол
мәдениеттердің сұқбаттасуын және жасаған
өнімдерін өзара айырбастауды көздейді.
Мәдениеттердің диалог идеясы олардың өзара
ашықтығын көздейді. Бірақ бұл әрбір мәдениеттің
басқа мәдениеттерден айырмашылықтарға ие болу
құқығын мойындауда ғана, өзге мәдениетті
сыйлауда ғана мүмкін.
Мәдени-антропологиялық әдістеме
Мәдени антропология ғылым ретінде XIX ғ. 2-ші
жартысында пайда болды. Этнология мен
антропологияны зерделейтін ғалымдар өздерінің
зерттеулерін әлеуметтік-мәдени деңгейге дейін
кеңейткен. АҚШ-да бұл ұғымды еңгізген Ф. Боас
және оның шәкірттері (Рут Бенедикт, Альфред
Кребер және т.б.)
Термин «мәдени антропология» XX ғ. 20-шы
жж. пайда болды. Мәдени-антропологиялық
әдістеме адам мен мәдениеттің мәнді және
Франц Ури Боас
онтологиялық бірлігін мойындайды. Мәдени
(1858-1942) антропологияның әдісіне жергілікті мәдениет
«Руководство по өкілдерінің өмір сүру жағдайларын байқауға
языкам амери- негізделген зерттеулер жатады. Ұжымдық байқау,
канских индейцев» анкеталау, психоло-гиялық тестер, фотосуреттер,
(1911—1922); фильмдер сияқты әдістер қолданылады
«Раса, язык и
культура»
Әдебиеттер
1.Тойнби А. Дж. Постижение истории:— М.: Прогресс, 1991—736 с.
2. Шпенглер О. Закат Европы. Очерки морфологии мировой истории. –
Ростов-на-Дону: Феникс, 1998. – 616 с.
3.Поппер Карл . Открытое общество и его враги / Пер. с англ.под общ. ред.
В. Н. Садовского. - М., 1992.
4. Фрейд З. Тотем и табу. Психология первобытной культуры и
религии//https://www.gumer.info/bibliotek_Buks
5. Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, об-во и культура. М.,
2000.
6. Назарбаев Н.А.Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру //http://www.
akorda.kz.
7. Джонстон Д. Философияның қысқаша тарихы: Сократтан Дерридаға
дейін / ғылыми ред. Нурышева Г.Ж. – Астана, 2018.– 216 б.
8. Ефремов Н.Н. Понятие «культура» в структурной антропологии К.Леви-
Стросса //Известия вузов. Северо-кавказский регион. Общественные науки,
2006, №1// https://cyberleninka.ru/article
9. Хорошавцева О.Г. Характер взаимодействия культуры и коммуникации//
https://cyberleninka.ru/article/n
10. Мырзалы Серік. Философия (XV тарау. Әлеуметтік философия. Қоғам
болмысы) – Алматы: Бастау баспасы, 2014 – 648 б.

Ұқсас жұмыстар

Теориялық ыңғайларды шолу

Экономикалық география

Батыс пен Шығыс өркениеті

МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ

Дінге сенбейтін немесе қатыссыз адамдардың саны қазіргі әлемде жаппай өсу үстіндеде

Адам және мәдениет

Пәндер