Тіл алды дауыссыздары

Салғастырмалы грамматика

1 курс студенты Алма Жанабилованың жұмысы

1 жұма

Қазақ, орыс тілдерінің қалыптасуындағы ерекшеліктері

Қай тілді алсак та оның өзінін сөздік құрамы, ерекше фонетикалық жүйесі және грамматикалық құрылысы болады.

Қазақ және орыс тілдері әр түрлі тілдік топтарға жатады:

Қазақ тілі - түркі тілдерінің қыпшақ тобына жатады

Орыс тілі - индоеуропа тілдерініц шығыс славян тобына жатады

Орыс тілі терминдерінің қазақша баламасы жолдары

Фонетика

Фонетика (гректің фоне - дыбыс деген мағынаны білдіретін сөзінен алынған) - тіл дыбыстарының жүйесін, жасалуы мен ерекшеліктерін, әр түрлі сипаты мен бір-бірімен тіркесу зандылықтарын зерттейтін тіл білімінің саласы.

Тіл дыбыстары:

адамның дыбыстау мүшелері арқылы пайда болып шығатын дыбыстар

белгілі жүйелік сипаты бар, саны шектеулі ғана дыбыстар

белгілі үғымды білдіретін сөз құрайтын ең кіші тілдік бөлшек болып табылады

Тілдің дыбыстау мүшелері арқылы айтылып, құлақпен естілеті үн дыбыс деп аталады. Оны жазу тілінде белгілейтін шартты белгі әріп деп аталады.

Дыбысты айтамыз және естиміз

Ал әріпті жазамыз және көреміз.

Жасалу орнына қарай :

Ерін дауыссыздары: б, п, м, у.

Тіс пен ерін дауыссыздары: в, ф.

Тіс дауыссыздары: з, с, д, ж, л, ц.

Тіл алды дауыссыздары: ж, ш, щ, ч, н, р, л, й.

Тіл ортасы дауыссыздары: к, г.

Тіл арты дауыссыздары: қ, ғ, ң, х.

Көмей дауыссызы: һ.

Қазіргі қазақ тілінде 36 дауыссыз дыбыс бар. Олар үш жақты жіктеледі

Дауыс (үн) қатысына карай

үш топқа бөлінеді:

Қатаң дауыссыздар: п, ф, с, ш, к, қ, т, ч, щ, ц, х.

Ұяң дауыссыз: б, в, г, ғ, д, ж, з.

Үнді (сонор) дауыссыздар: р, л, й, у м, н, ң

Айтылуына (жасалу тәсіліне) карай екі топқа бөлінеді:

Шүғыл дауыссыздар:

б, п, д, т, ц, г, к, қ, ч.

Ызық дауыссыздар:

в, ф, з, с, ж, ш, щ, ғ, х, һ.

Вокализмдер

Вокализм (лат. vocalis-дауысты) - тілдің белгілі бір даму дәрежесіндегі дауысты дыбыстар жүйесі.

Дауысты дыбыстар (Вокализм) орыс. гласные звуки - дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауанын кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. Дауысты дыбыстар фонациялық ауаның кемейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. Дауысты дыбыстардың басты қасиеті сөз ішінде буын жасап, дауыссыз дыбыстармен тіркесе алатындығында