Жасушаның құрылысы және органеллалардың қызметтері

КЛЕТКАНЫҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БӨЛІМШЕЛЕРІНІҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ

Клеткалар, әдетте, өте ұсақ, шамамен 0, 01-0, 1 мм аралығында 'болады. Кейде кәзбен көруге болатын 5- 10 см жасыл балдыр клеткаларды кездестіруге болады. . Сонымен қатар аналық клеткалар . мен жеміс өсімдіктерінің клеткалары да үлкендеу болады.

Клеткалардың формасы атқаратын қызметіне байланысты. Мысалы, бұлшықет клеткалары жіп тәрізді, ткань клеткалары көпбұрыш, ал жүйке клеткалары жұлдызша пішінді болады.

Клеткалардың атқаратын қызметі мен орналасуына қарай . өзгешеліктерімен қатар ұқсас белгілері болады. Олар - дене клеткалары (грекше «соматос; сома - де-не) және генеративтік (латынша епего - тудырамын, жасаймын) клеткалар болып бөлінеді. Соңғылары жыныс клеткалары (гаметалар) деп аталады.

Кез келген адам клеткалар жиі қоныстанған дербес бір мемлекет сияқты. Олардың әрқайсысы жеке тыныс алады/жұмыс істейді, қоректенеді. Бірақ біздің клеткаларымыз жеке өмір сүре алмайды.

Ядро (nucleus) - жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының ең маңызды құрам бөлігі. Ядро тұқым қуалаушылық (генетика) ақпараттың сақталуы және осыған байланысты жасуша цитоплазмасындағы белоктар мен ферменттердің түзілуін қамтамасыз етеді.

Цитоплазма (гр. kytos - жасуша және гр. плазма - қалыптасқан) - жасуша жарғақшасы мен ядро арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық.

Клетка қабықшасы - өсімдік клеткасының сыртын қаптап жатады. Ол қорғаныштық, мықтылық және тіректік қызмет атқарады. Сонымен қатар сыртқы ортадан өсімдіктерге қажетті заттарды қабылдауға, оны ажыратуға қатынасады.

Эндоплазмалық тор (эндоплазматическая сеть) ; (reti-culum endoplasmaticum, лат. reticulum - тор, лат. endoplasmaticum - эндоплазмалық) - ұзынша келген қуысты түтікшелер мен өзекшелерден тұратын, қабырғасы биологиялық жарғақтармен шектелген жасуша цитоплазмасының органелласы.

Митохондрия ( гр. «митос»-жіп, «хондрион»- түйіршік) - жіпше және түйіршік тәрізді органоид.

Гольджи аппараты -- жасуша биосинтезінің өнімдерін түзілу және тасымалдау қызметін атқаратын мүшесі. Гольджи аппараты бөліктері жалпақ пішінді іші қуыс бірінін үстіне бірі қаланып орналасқан

Лизосома - жануарлар мен саңырауқұлақ жасушасының органелласы, жасуша ішінде ас қорыту қызметін атқаратын және гидролиттік ферменттердің қор ретінде жиналатын орны. Оның диам. 0, 2 - 0, 7 мкм.

Рибосома (лат. rіbes - ағыс және грек. some - дене) - ақуыз синтезін жүзеге асыратын жасуша-ішілік органоид. Рибосомалар - екі орташа: үлкен және кіші өлшем бірлігінен тұрады. Нәруыздар биосинтезін (нәруызда аминқышқылдарды қосады) іске асырады.

Вакуоль - Клетка ішінде болатын көпіршік, көбіне ішінде сұйықтық болады.

Жасуша орталығы (клеточный центр) - адам мен жануарлардың барлық және кейбір өсімдік жасушаларында болатын, жасушалардың митоздық бөлінуін қамтамасыз ететін органелла.

Ядро қабықшасы (ядерная оболочка, кариолемма) ; (nucleomembrana, karyolemma, грек, karyon - ядро, lemma - қабықша) ядроны жасуша цитоплазмасынан бөліп тұрады.

Ядрошық - домалақ келген тығыз денешік, оның мөлшері 1-2 мкм-ден 10 мкм-ге дейін және одан да көбірек шамаға өзгеруі мүмкін. Ядрошықтың кұрамына РНҚ және белок енеді, РНҚ-синтезі жүреді. Клетка бөлінген кезде ол жойылып кетеді. Ядрошықта 70% цитоплазмалық РНҚ және 30% ядролық РНҚ синтезделеді.