Әдебиет теориясы: троптар мен тілдік фигуралар - метафора, теңеу, эпитет, метонимия, синекдоха, кейіптеу

Әдебиет теориясы

Троп

Фигура

Теңеу

Метафора

Эпитет

Метонимия

Синекдоха

Символ

Аллегория

Ирония

Сарказм

Гипербола

Литота

Кейіптеу

1. Арнау

А) Сұрай арнау

Б) Зарлай арнау

С) Жарлай арнау

2. Қайталау

А) Анафора

Б) Эпифора

Антитеза

Инверсия

Эллипсис

Параллелизм

Градация

Метафора(Алмастыру)

Бір нәрсенің, құбылыстың орнына оған ұқсас екінші нәрсені, құбылысты қолдану.

«Мен - тауда ойнаған қарт марал»

«Арыстанмын, айбатыма кім шыдар»

Әйнегі - күн, шатыры - аспан

Ашу деген - ағын су, ақыл деген - дария

Жыр - нөсер

Жастықтың оты, жүректің көзі, дүниенің есігі

Теңеу

Теңеу - екі нәрсенің ортақ сипатын, белгілерін табу, ұқсату.

-дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.

Күндей күлімдеді;

Садақтың оғындай;

Жолбарыстай ақырған;

Ор киіктей жүгірген.

Эпитет

Заттың, құбылыстың ерекшелігін, сыр-сипатын бейнелі түрде танытатын айқындаушы сөз. Мысалы, қазақ поэзиясында «алтын» сөзі эпитет ретінде көп қолданылады. Оның мағынасы да сан алуан:

түсті (алтын күз) ;

құтты мекенді (алтын бесік - туған жер, алтын аймақ) ;

атақ-дәрежені (алтын жаға) ;

қазына-байлықты (алтын сандық) ;

жаны таза, адамгершілігі мол кісіні (алтын адам, алтын кісі) білдіреді.

Эпитет көбінесе сын есім, үстеу, зат есім, етістіктен жасалады.

Жүйрік қиял, ақ қайың, ереуіл ат, қоңыр кеш, әсем әуен, т. б

Метонимия

Өзара байланысты ұғымдарды қолдану, құбылыс орнына ерекше қасиетін көрсету. Сол сияқты өзара шектес заттар мен құбылыстардың, өзара байланысты ұғымдардың бірінің орнына бірі қолданылуы.

Әйелді- ақ жайлық, әскерді - қол, бүркітті - ақиық, мұзбалақ, қылышты - наркескен деп айту;

Үйі мәз боп қой сойды,

Сүйіншіге шапқанға . . .

Қасиетті қабірге, қасіретті Герат тас төкті.

Бір табақ ет жеді.

Конференция шешім қабылдады.

Мен Әуезовты оқыдым.

Синекдоха

Синекдоха - бүтіннің орнына бөлшекті, бөлшектің орнына бүтінді пайдалану. Синекдоханы меңзеу деп те айтуға болады. Бұл метонимияға жақын, өйткені синекдоха да екі ұғымның іргелестігі арқылы жасалады. Мұның метонимиядан айырмасы мынада: метонимияда сандық айырмашылық болмайды; ал синекдохада сандық айырмашылық болады.

Ақылды қара қылды қырыққа бөлмек

Толғауы тоқсан қызыл тіл

Мал-жаның аман ба?