Апоптоз қарулары

Апоптоз

“Молекулалық биология және медициналық генетика” пәні бойынша боөж тапсырмасы

Орындаған:

Курс: 1 курс

Мамандығы: Стоматология

Тобы:

Қабылдаған:

Жоспар

Апоптоз туралы түсінік. Болу себебі.

Жасушаішілік факторлар салдарынан болатын апоптоз.

Сыртқы факторлар салдарынан болатын апоптоз.

Апоптоз “қарулары”. Каспазалар.

Каспаздық каскад нысаналары.

Эндонуклеазалар

Апоптоздың басқа “қарулары”.

Қолданылған әдебиеттер.

Апоптоз - жасушаның генетикалық бағдарланған өлуі. Грекше “жапырақтардың түсуі” деген мағынаны білдіреді.

Апоптоз механизмдерінің іске асу жағдайы:

Жасушаның өзінің “қанағаттанарлықсыз” күйде болуы, жасушаішілік факторларының салдарынан;

Сырқы факторлардың салдарынан.

Жасушаішілік факторлар салдарынан болатын апоптоз

Болу себебтері:

Хромосоманың өте күрделі бұзылыстары - ДНҚ-ның үзілістері, конформациясының бұзылуы, тізбектер арасындағы тігілулер.

Жасушаішілік мембрана бұзылыстары.

Жасушада эндогендік жолмн түзілетін қосылыстар.

Жасушаның бөліну үдерістерінің өзі.

p-53 ақуызының қатынасуымен жүзеге асады.

p-53 ақуызы - транскрипциялық фактор, апоптозға қатысатын гендерді активтендіреді.

p-53 ақуызының негізгі ингибиторы - Mdm2. Mdm2 p-53 ақуызының ыдырауын жеделдетеді.

ARF ақуызы - p-53 ақуызымен байланысып, оның ыдырауын тежейді.

p-53 ақуызының активаторы - 14-3-3в ақуызы.

Днқ бұзылыстары кезінде p-53 ақуызына 3 сигнал беріледі:

ДНҚ-протеинкиназа - сәулеленгеннен кейін ДНҚ-ның қосарланған үзілістерін сезеді.

Протеинкиназа-ATM p-53 ақуызын фосфорлап, активтендіреді, оның активаторымен байланысады.

сәулелері арқылы пайда болған ДНҚ бұзылыстарына жауап ретінде p-53 ақуызын активтендіреді.

Нәтижесінде:

“Киллерлік” рецепторлар гендері стимулданады.

Жасуша циклі тоқтайды.

Апоптоздың митохондриялық “тармақтары” активтенеді.

Жасуша қоршауына әсер береді.

Ангиогенез тежеледі. Ісіктің пайда болуы шектеледі.

Көрші жасушалардың пролиферациясы тежеледі.

Сыртқы факторлар салдарынан болатын апоптоз

Онтогонезбен байланысты: омыртқалылар эмбрионогенезінде алғашқы бүйрек және басқа да ұрық жасушаларының редукцияланып жойылуы.

Имундық жүйенің қалыптасуында: лимфоциттердің өлуі.

Нысана жасушаларының беттерінде ақуыз-Fas болады, T-киллерлер беттер3нде Fas-лиганд. Олардың әрекеттесуі апоптозды іске қосады.

Апоптоз әйелдердің

репродуктивтік жүйесінен де

байқалады:

Атрезияланушы фолликул жасушаларының өлуі;

Редукцияланушы сары дене жасушаларының өлуі;

Менструация алдында эндометрияның қызметтік қабат жасушаларының өлуі;

Лактация аяқталғаннан кейін сүт безінің лактоциттерінің өлуі.

Апоптоз “қарулары”. Каспазалар.

Каспаздық каскад үшін орталық, түйінді обьекті - каспаза-3

Каскадтың соңғы мүшесі - ICE

Каспазалар ингибиторы - IAP

Протеинфосфотаза PTEN - каспаза ингибиторларының түзілуіне кедергі болады.

Апоптоздың ең маңызды “қаруларының” бірі цитоплазмалық протеазалар - каспазалар. Каспазалар - сериндік не цистеиндік протеазаларға жатады. Ақуыз нысаналарында аспарагин қышқылының қатысында пайда болған пептидтік байланыстарды үзеді. Апоптоз туралы сигнал берілмеген каспазалар - прокаспазалар күйінде болады. Активтенгеннен кейін 2 субьединицаға ыдырайды. Каспазаларға 10 фермент кіреді, тармақталған каскад пайда болады.

Каспаздық каскад нысаналары

Цитоплазмалық ақуыздар

Ядролық ақуыздар

Цитоқаңқаның ақуыздары: фодрин, актин.

Реттеуші ферменттер: фосфолипаза A2, протеинкиназа-C.

Фодрин - жасуша бетінің өзгеруіне ісінулердің, ойыстардың пайда болуына алып келеді.

Гистон Н1 және ламина В. Осы ақуыздардың фосфорлануы ядро қабықшасының микрокөпіршіктерге ыдырауына алып келеді.

Эндонуклеазалар

Эндонуклеазалар - ДНҚ молекуласын бұзады, үлкенді кішілі фрагменттерге бөлшектейді.

Эндонуклеазалар - ДНҚ-ның ортаңғы нуклеотидтераралық байланыстарын үзеді.

Экзонуклеазалар - шеткі 5` не 3` аралық нуклеотидтераралық байланыстарды үзеді. (апоптозға қатыспайды)

Ca2+, Mg2+ тәуелді эндонуклеазалар - ДНҚ-ның линкерлік учаскелерін үзіп, хроматинді фрагменттерге бөледі.

Апоптоздың басқа “қарулары”

Күшті тотықтырғыш жиынтығы. Оларға жасушада көп жинақталатын азот оксиді, супероксидтік және гидроксидтік радикалдарды, пероксиниттерді, нитриттерді, нитраттарды жатқызуға болады.

Плазмолемма құрылысының өзгеруіне жауапты ақуыздар.