1916 жылғы көтеріліс бүкіл

Презентация қосу

{
«1916 жылғы ұлт-азаттық
көтеріліс»
1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс қазақ
халқының ғасырдан астам уақытқа созылған ұлт-
азаттық қозғалысының тарихында ерекше орын
алады. Бірінші дүниежүзілік соғыс жағдайында
кезінде Сырым Датов, Исатай Тайманов,
Махамбет Өтемісов, Жанқожа Нұрмұхамедов,
Кенесары Қасымов, Сыбанқұл Ханқожин және
басқалар жүргізген тәуелсіздік жолындағы
күреске халықты Ә.Жанбосынов, А.Иманов,
Ж.Мәмбетов, Ұ.Саурықов, Б.Әшекеев сияқты
ел таныған көсемдер мен батырлар бастап
шықты. 1916 жылғы көтеріліс, Кенесары Қасымов
басшылық еткен ұлт-азаттық қозғалысынан
кейінгі кең-байтақ қазақ даласының барлық
аймақтарын әр түрлі дәрежеде қамтып,
бүкілқазақтық сипат алған көтеріліс болды.
Осыдан тура 105 жыл бұрын Ресей
патшасының қазақтарды Бірінші
дүниежүзілік соғыс майданына
қара жұмысқа алу туралы
шығарған жарлығы қазақ
даласында ұлт-азаттық көтеріліске
ұласты. 1916 жылы 25 маусымда
Ресей патшасының Түркістан
өлкесі мен ішінара Сібірдің 19-дан
43 жасқа дейінгі ер-азаматтарын
майданның қара жұмысына алу
туралы жарлығы шықты. Жерінен
айырылып, патша әкімшілігінің
жергілікті жердегі озбырлығынан
жапа шеккен қазақ халқы осы
жарлықтан кейін қарулы
көтеріліске шықты.
Либералдық-демократиялық зиялылар:
Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, А.Байтұрсынов
патша үкіметімен келісімпаздық бағыт
ұстанды. Халықты өкіметке қарсы
шықпауға, жарлықты орындауға үгіттеді.
Революцияшыл-демократияшыл топ
өкілдері:
Ә.Жангелдин,А.Иманов,Т.Бокин,С.Сейфулли
н,Т.Рысқұлов,С.Меңдешов,Б.Алманов,Б.Әшек
еев,Ж.Мәмбетов қара жұмысқа алудан бас
тартып, халықты көтеріліске шақырды.
1916 жылғы көтеріліс бүкіл
Қазақстанды,Орта Азияны,Сібір
мен Кавказдың бір бөлігін
қамтыды
Көтерілістің аса ірі
ошақтары Жетісу,
Торғай болды. Жетісу
облысында қарулы қарсыластық
шілде-тамыз айларында жаппай
қарқын алды. Жетісу мен
Түркістан өлкесінде әскери
жағдай жарияланды. Патша
үкіметі мұнда ірі
əскери күштерді жібере бастады.
Қыркүйек, қазан айының
басында жетісулық
көтерілісшілер шегініп, шығыс
Түркістанға өтіп кетуге мәжбүр
болды.
Революцияның ірі ошағы – Қарқара аймағы: 5мың
көтерілісші Қарқара жәрмеңкесін қоршап,
Кравченконың жазалау отрядтарын талқандады
(1916 жылы 11 тамыз). Масловтың жазалаушы
отрядтары 220-ға жуық көтерілісшілерді оққа
ұшырды (1916 жыл, 10-12 қыркүйек).
Жетісу көтерілісінің жетекшілері:
Б. Әшекеев, Т. Бокин, Ж. Мәмбетов,
Ұ. Саурықов, А. Қосанов.
Көтеріліс басшыларының бірі -
Тоқаш Бокин үгіт жұмыстарына
басшылық етті:
Верный қаласындағы (қазіргі
Алматы) ер балалар
гимназиясында оқыды, сот
органдары мен Верныйдың қоныс
аударушылар басқармасында
аудармашы болып жұмыс істеді.
Соғыстың халыққа қарсы
сипатын түсіндірді. Феодалдар
тобының сатқындық рөлін
әшкерелеп, патша жарлығын
орындамауға шақырды.

Ол 1916 жылғы тамызда революциялық
қызметі үшін қамауға алынып, түрмеде
Ақпан төңкерісіне дейін отырды. 1918
жылдың қыркүйек айында қаза тапты.
Жетісудағы көтеріліске қарсы патша үкіметі
жазалау экспедициясын жіберді: 14 батальон, 33
жүздік, 42 зеңбірек, 97 пулемет командасы.
Түркістан өлкесінде 347 адам атылды, 168 адам
жер аударылды.
1916 жылғы қазан – патша әкімшілігінің
“Қырғыздарды көшіру туралы” шешімі шықты:
Пішпек, Прежевальск, Жаркент уездеріндегі
шұрайлы жердің 2 млн. 510 мың 360 десятинасы
тартып алынды.
Жетісудағы 238 мыңнан астам қазақтар мен
қырғыздар жазалаушылардың қудалауымен
Қытайға өтіп кетті.
37355 қазақ отбасылары құнарсыз таулы аймаққа
немесе Балқаш маңындағы шөлді далаға қуылды.
Жетісу көтерілісшілері патша әскеріне
табандылықпен қарсылық көрсетті,
бірақ күш теі болмағандықтан
жеңілді. Көтеріліс жетекшілерінің бірі
Бекболат Әшекеев бейбіт халықты
ойрандалудан, көтерілісшілерді
жазалаудан құтқару мақсатымен
өкімет орындарына өз еркімен берілді.
1916 жылы 9 қыркүйек –
жазалаушылар Бекболатты Боралдай
асуында дарға асты.
Жәмеңке Мәмбетов абақтыға
қамалып, 12 басшымен бірге азаптап
өлтірілді.
Прежевальскіде Қытай азаматтығын
алған 400 адам қаза тапты.
1916 жылғы қазан айында – Жетісу
көтерілісі талқандалды.
Торғай көтерілісінің
басшылары А.
Иманов , Ə.
Жанкелдин 50
мыңдай адам
қамтыған ірі қозғалыс
болды. А. Иманов
көтерілісшілерді
ондыққа, елулікке,
жүздікке, мыңдыққа
бөлді. Арнайы
мергендер бөлімшесі
құрылды. А. Иманов
бас сардар болды.
Оның жанында әскери
кеңес жұмыс істеді.

Торғай көтерілісі
Торғай көтерілісінің ерекшелігі:
Табанды болып, ұзаққа созылды.

Билік көтерілісшілердің қолына көшіп, бір

орталықтан жүргізілді.
Басқарудың тәртіпке келтірілген жүйесі

болды.
1916 жылы қыркүйекте көтерілісшілер

саны - 20 мыңға, 26 қарашада – 50 мыңға
жетті.
1916 жылғы 22 қазан – Амангелді Иманов

бастаған басшылықпен 15 мың көтерілісші
Торғай қаласын қоршады. Оған қарсы
генерал Лаврентьевтің 9 мың адамдық
жазалаушы тобы жіберілді.
сардарбек Амангелді
Иманов өзіндік тактика
қолданды:

Ұйымдаспаған
көтерілісшілерден жүйелі
әрә тәртіпті әскери
организм құрды.
Қару өндіруді

ұйымдастырды.
Көтерілісшілерді әскер

өнеріне үйретті.
Көтерілісшілерді азық-

түлікпен, аттармен
қамтамасыз ететін тыл
қызметін ұйымдастырды.
Мергендер жасақтарын

құрды.
Партизандық
Амангелді Торғай, Қостанай, Ырғыз, Ақтөбе қимыл әдісін
уездерінің,
қолдана
ішінара Сырдария, Ақмола, Семей білді.
болыстарының
көтерілісшілерінің басын біріктірді.
Негізгі шайқастар –
Татыр, Шошқалы
қопа, Күйік қопа,
Доғал – Үрпек,
Ақшыған маңы.
Торғай көтерілісі
Ақпан төңкерісіне
дейін созылды, 1917
жылы талқандалды.

Салдары:
-3 мың адам жауапқа тартылды;
-Оның 201-і өлім жазасына кесілді, 162-і
каторгага айдалды;
- Жүздеген ауылдар тоналып, өртелді,
жазықсыз адамдар атылды.
Көтерілістің жеңілу себептері:
Бытыраңқылығы;

Әскери қарудың жеткіліксіздігі;

Руаралық тартыстар;

Жергілікті халық пен

қоныстанушылар арасындағы
қайшылықтар;
Ұлттық демократиялық зиялылар

қатарында бірліктің болмауы;
Қазақ феодалдарының сатқындығы;
Тарихи маңызы:
Қазақ халқының таптық

санасы өсті.
Қазақстан халықтары

ұлттық мүдделерінің
ортақтығын ұғынды.
Қозғалыс барысында

өкімет құрылымы,
қарулы күштер, басқару
аппараты құрылды.
Ресей империясындағы

азаттық күрестің шырқау
шыңы
Ә. болды.
Бөкейханов: “Қазақ-қырғыз осы
көтерілісте көп адамын өлтіріп, шаруасын
күйзелтсе де, келешекте қандай ел екенін
білдірді”.
Пайдаланылған әдебиеттер:
www.google.kz

Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

1916 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҰЛТ - АЗАТТЫҚ КӨТЕРІЛІС

Жетісудағы көтеріліс

1916 жылғы ұлт - азаттық көтеріліс

Тарихи ірі көтерілістер

1917 жылға дейін көтеріліс болған өңір

Көтеріліс бұрынғы

Ұлт - азаттық көтерілістің өрбуі

Ресей империясының қоныстандыру саясаты

Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт - азаттық қозғалыс картасы

Ұлттық мемлекет құру жолындағы қазақ халқының қозғалыстарының бастаулары

Пәндер