Қазақ сөзі

Презентация қосу

М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университеті

Студенттің өзіндік жұмысы
Тақырыбы: Қазақ хандығының мәдениеті
( ХV – ХVІІ ғғ.) .
{
Мамандығы: «Стоматология»
Пән: Қазақстан тарихы(ІК1101)
Кафедра: Қазақстан тарихы және қоғамдық-
гуманитарлық пәндер мен психология және
педагогика
Курс: І
Орындаған: Жамолдин Данияр
Тексерген: Купабаева Н.М.
Ақтөбе 2016 жыл
Жоспары:
Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы
Даланың алғашқы заңдары
Мухаммед Хайдар Дулати және оның «Тарихи
Рашиди» еңбегі
Өзектілігі
Қасық қандары қалғанша өз жері үшін оны өзінің ұрпақтарына
мұра етіп қалдыру мақсатында жауларымен күресе отырып,
тарихта аттары алтын әріппен жазылған хандардың заңдар
жинағын зерделеп, мәдеи мұраны зерттеу. Қазақ
хандықтарындағы заңдардың ерекшеліктерін біліп, оның
айырмашылықтары мен ұқсастықтарын түсіну.
Біздің міндеттеріміз. Елінің ертеңін ойлаған хандары билер
әсіресе Жәнібекп пен Керей туралы тереңірек түсініп,
{
қазақтың нағыз ер тұлғаларына еліктей отырып, ұлттық ұрпақ
тәрбиесіндегі маңызына баса назар аударып, тереңнен тану,
талдау – біздің басты міндетіміз. Әр заманның қиын-қыстау
кездерінде елін қиындықтан сүріндірмей алып шыққан
тұлғаларымыз бар екенін біліп, оларды құрмет тұту – біздің
парызымыз.
“Өз тарихын білмеген халық, өзін
де сыйламайды ” (Н.Ә.Назарбаев)
дегендей Қазак халықның қалыптасуына
себеп болған ол Жәнібек пен Керейдің
АЗАТТЫҚ жайындағы ой болып табылады,
{
себебі олар сол кездегі ахуал шарашап БІР
ТҰТАС азат ел құрғысы келді.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

{
{
* Қазақ халқының қалыптасу үрдісі б.з.б II-I
мыңжылдықтан басталады.
XIII-XIV ғасырларда Ақ орда, Моғолстан,
Әбілқайыр хандығы,Ноғай ордасының құрылуы
мен нығаюы қазақ тайпаларының бірігуіне
әкелді.
• XV ғасырда қазақ хандығының құрылуы
қазақ халқының қалыптасуын тездетті.
{
• Қазақ халқының қалыптасуы XIV-XV ғ.ғ
аяқталды.
• Тілі-түркі тілі.
• Нәсілі-монғолоидтықтың оңтүстік сібір тобы.
Қазақ сөзі

Сақ ,қаз, кас-пи мен
қас, қасақ сақ тайпасының
қас-пи,хаз, қасақ бірігуінен пайда
болған деп т
ұжырымдайды

{
Академик Н.Я Мар чех
б.з.д 7-6 ғ өмір
ғалымы Б.Грозный,
сүрген сақ тайпаларының
академик Ә.Х
Атымен байланыстырады
Марғұлан, тарихшы А.Н. Бернштам
(көтеген ғалымдар)
Ш. Ақынжанов,
жазушы С.Мұқанов,
Қазақ хандығындағы заңдар жинағы

{
Біздің зерттеу жұмысымызды біз Қасым ханның хандық құрған кезіндегі
мәселелерді қарастыра келіп, сол кездің заманына байланысты жазылған «Қасым
ханның қасқа жолы» заңдар жинағына үңіліп, оның ерекшеліктері мен сол кездегі
шешілген мәселелерді және бұл заңға халықтың бағыну мақсатын түсінуге
тырыстық. Келесі «Есім ханның ескі жолы» және «Жеті жарғы» заңдар жинағының
шығуы мен оның ерекшеліктерін әр заңның маңызы мен сол заманға, кезеңге
байланысты кіргізілген өзгерістерді тауып, оны толық ашуға, түсінуге тырыстық.
Бұдан біз әр кездің заманына байланысты заңдарға кейбір түзетулер мен
өзгерістер енгізіліп тұрудың өз ерекшеліктері бар екенін және ол заман талабы
екенін түсіндік
"Қасым ханның қасқа жолы" ("Светлый путь Касым хана")

Жәнібектің баласы Қасым ханның (1511-1523 жж.) тұсында
нығайды. Сыртқы саясатындағы негізгі бағыт Сырдария
бойындағы қалаларды өзіне қаратып алу жолындағы күрес
болды. Осы арқылы өзіне қарасты қазақ жерін кеңейте
түсті. Әйгілі (орта ғасырлық) тарихшы Мұхаммед Хайдар
Дулати («Тарихи – Рашиди») атты кітабында: «Қазақ
хандары мен сұлтандары арасында Қасым хандай
құдіретті ешкім болған емес. Бұрындықты, тіпті, ешкім де
елең қылған жоқ» - дейді

{
Бұрынғы заң-қағидаларға енгізген ережелері мынау:
1.Мүлік заңы (мал-мүлік, жер-су, қоныс дауларын шешу ережелері).
2.Қылмыс заңы (кісі өлімі, ел шабу, мал ұрлау,).
3.Әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, )
4.Елшілік жоралары (шешендік, әдептілік,).
5.Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас-той, мерекелер.)
Сөйтіп, Қасым хан ел басқару ісін бір жүйеге келтірген алғашқы заң
жинағын дүниеге әкелді.
Тәуке ханның "Жеті жарғысы"
Мазмұны жағынан «Жеті жарғы» үш бөлімнен
турады: біріншіден, қазақтың ежелгі әдет –ғұрып
заңдарын қамтыған «Қасым ханның қасқа
жолына» негізделген, екіншіден, одан соңғы
өзгерістер, соның ішінде «Есім ханның ескі
жолына» негізделсе, үшіншіден, Тәуке ханның
дәуіріне, саясатына сай енгізілген жаңалықтар

«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
{
Жер дауы заңы (земельный закон)
2. Отбасы-неке заңы (семейно-брачный закон)
3. Әскери заң (военый закон)
4. Сот заңы (судебный закон)
5. Қылмыстық істер заңы(уголовный закон)
6. Құн заңы (закон о Куне)
7. Жесір дауы заңы (закон о вдовах) Сөйтіп, «Жеті жарғының» біздің
заманымызға дейін жеткен заңдары осындай
"Есім ханның ескі жолы" ("Древний путь Есим хана")
Есім хан (1598-1628/1645) ж.ж. билік құрған. Шығайұлы Есім хан
– Қазақ хандығының ханы, Шығай ханның баласы, атақты
Тәуекел ханның туған інісі. Бұл кезде Қазақ хандығының
шығысындағы жағдай Тәуекелдің тұсындағыдан әлдеқайда
күрделене түскен еді. Мұнда ойрат тайпаларының бірігу процесі
жүріп жатты. Сондықтан ол көршілерінде болып жатқан
жағдайды жіті қадағалап, олардың тайпалары арасындағы
алауыздықты өз пайдасына шешуге ұмтылып бақты.

Есім хан Қасымның
Қасымның заңдарын
заңдарынісісжүзінде
жүзіндеқолданды.
қолданды.Бұл
Бұлзаң
заңережелері:
ережелері:
Жерге қатысты
қатысты заңдарды
заңдарды
Малға байланысты
байланысты ережелерді
ережелерді
Мүліктік қатынастарды
қатынастарды
Қылмыстық
Қылмыстық іс іс туралы
туралы (ұрлық,
(ұрлық,кісі
кісіөлтіру,
өлтіру,қасақана
қасақанажарақат
жарақаткелтіру)
келтіру)
Әйелдердің
Әйелдердің қоғамдағы
қоғамдағы жағдайы
жағдайытуралы
туралы
Әскери
Әскери міндеттілік
міндеттілік туралы
туралы
Дәстүрлі
Дәстүрлі шаралар
шаралар мен
менкедейлерге
кедейлергекөмектесу
көмектесутуралы
туралымәселелерді
мәселелердіқарады
қарады
қолбасшы,
мемлекет басшысы
философ
дінтанушы ғана емес
тарихшы
Оның қаламынан «Жахан-наме» атты поэма, «Тарих-и
Рашиди» атты тарихи туынды дүниеге келген. Жалпы алғанда,
Мұхаммед Хайдар Дулатидың өмірі мен оның «Тарих-и
Рашиди» еңбегі тарих ғылымына XІХ ғасырдың 50-шы
жылдарынан бері жақсы таныс Соңғы жиырма жылдық
кезеңде тарихшыларымыздың ізденістері арқасында
Мұхаммед Хайдар Дулатидың есімі мен оның «Тарих-и
Рашиди» еңбегі Отан тарихында өзіне лайықты бағасын алу
үстінде деуге болады
1997-2000 жылдар аралығында Тараз бен Алматы
қалаларында Мұхаммед Хайдар Дулатиға арнап
өткізілген халықаралық ғылыми конференциялар
өтті.
Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашидиі» -
автордың көзімен көрген және құлағымен естіген
тарихи оқиғаларды баяндап қана қоятын шығарма
емес.
Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и Рашидиді» жазу барысында үш түрлі дерек
көздеріне сүйенген:
1) діни деректер, олардың саны – 9;
2) тарихи деректер,олар – 12;
3) әдеби шығармалардың деректері
Ол кезеңнің деректері мынадай сипатта болып келеді.
Керей ханнан соң билікке оның ұлы Бұрындықтың отыруы, әкесі Жәнібек хан секілді
Қасым ханның Бұрындық ханды тыңдап бағынғандығы туралы мәліметтер.
Қасым ханның Жүніс ханның қыздарының бірі – Сұлтан Нигар ханымға үйленіп,
шағатайлық әулетпен туысқандық байланыстар орнатуы туралы мәліметтер.
Қасым хан билігінің күшейіп, Бұрындық ханның Мауереннахрға кетуі туралы
мәліметтер.
Қасым хан билігін бағалап, оны XIII ғасыр басындағы Жошы ханның билігімен
теңестіруі және Қасым хан әскерінің саны мен қазақ халқының санын көрсетуі.
Қазақ Ордасына шағатайлық Сұлтан Сайд ханның келуі, Қасым ханның оған көрсеткен
қошеметтері және соған байланысты кейбір оқиғалар туралы кең мазмұндағы
мәліметтер.
Қасым ханның қайтыс болған жылына байланысты мәлімет [14,306-307 бб].
«Тарих-и Рашиди» — қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Шығыс
Түркістан, Ауғанстан, Үндістан, Тибет елдерінің ХV-ХVI
ғасырлардағы тарихын, географиясын, әдебиеті мен
мәдениетін зерттеуші ғалымдар үшін аса құнды, таптырмас
деректер көзі болып табылады. Бұл еңбекте бір кезде ауылы
аралас, қойы қоралас болып жатқан күллі түркі
халықтарының қоғамдық-әлеуметтік ғұмыры баяндалады.
Алайда Хайдар Дулатидің бұл кітабын қазақ халқының төл
тарихы, шынайы шежіресі деуге болады. Қазақ тарихы,
Хайдар Дулатидің айтуы бойынша, Моғолстан мемлекетінің
өмірге келуімен тікелей байланысты. Моғолстан —
шығысында Ертіспен, солтүстігінде Балқаш көлімен,
батысында — Түркістан және Ташкент шаһарларымен,
оңтүстігінде Қағариямен шектесіп жатқан ұланғайыр
мемлекет болған. Сонау XIV ғасырдың екінші жартысында
Моғолстанның алғашқы хандары Тоғлұқ-Темір мен Ілияс-
қожа Мауераннахрды өзіне қарату үшін бірқатар соғыстар
жүргізген.
Хайдар Дулатидің бұл еңбегін тұңғыш рет Англияның аса
көрнекті тарихшысы Денисон Росс (1871–1940) ағылшын тіліне
аударып, оны 1895 жылы Лондонда бастырып шығарған. Осы
кітап сол күйінде ешбір өзгеріссіз қайтадан 1972 жылы Лондонда
жарық көрген.
Шығарманың қазақ тарихына қатысты тұстарын кезінде белгілі
шығыстанушы ғалымдар В. Вельяминов-Зернов, В. Вяткин, т. б.
тәржіма жасап, өз еңбектерінде ғылыми негізде пайдаланған.
Шежіренің кейбір бөлімдерін кезінде қазақтын көрнекті ғалымы
С. Асфендияровта аударған. Хайдар Дулати шежіресінің қазақ
тарихына қатысты жерлері 1969 жылы орыс тілінде жарық
көрген. Өзбек ғалымдары «Тарих-и Рашидиді» парсы тілінен орыс
тіліне аударып, 1996 жылы Ташкентте бастырып шығарған.
Қорыта айтқанда, Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашид» еңбегі —
түркі тектес халықтар тарихынан, соның ішінде қазақ кауымының
көне шежіресінен аса құнды деректер беретін бірден-бір туынды.
ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
Қазақ хандығы – халқымыздың тұңғыш мемлекеттік құрылымы, мәңгілік қазақ
елінің тарихи тұғыры. Сол тұғыры биік хандықтың құрылғанына бүгінде 550 жыл
толып отыр. Бұл жылдар – бүгінгі Қазақстанның өткенінен сыр шертер, тарихын
танытар ақиқат пен аңызға айналған жылдар.
Еліміз тарих толқынында шыңдалып, байтақ жеріміз ақ найзаның ұшымен,
ақ білектің күшімен қорғалып, сарабдал хандардың саясаты мен ержүрек
батырлардың ерлігінің арқасында тәуелсіздікке қол жеткізді.
{
Осынау ұлан-ғайыр даламыздың алып сахарасында Қазақ хандығы ХV-
ХІХ ғасырларда кеңінен қанат жайып, байтақ өңірді мекен еткен қазақ
тайпаларының басын қосқан елдігіміздің бастауы болды.
Қазақ хандығының 550 жылдығы – қазақ елінің өткені, қазақ халқының
тарихы. Сол тарихқа көз жүгіртсек, Керей мен Жәнібектен бастау алған қазақ
хандықтарының құрылуы мен өрлеуіне, халқымыздың тұрмысы мен дәстүрлі
мәдениетіне, «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», «Жеті
жарғы» сияқты өзіндік заңдарына тоқталмай өтпейміз. Себебі бүгінгі ерлігіміздің
арқауы мен елдігіміздің арқауы – қазақ хандығы.
Әдебиеттер:
История Казахстана с древнейших времен до наших
дней, В 5-ти т. -Алматы: Атамұра, 2010. -544с.
Қазақстан тарихы. 5 –томдық. .- Алматы, 2010.-544б.
Артыкбаев Ж.О. История Казахстана: учебник/ Ж. О.
Артыкбаев, С. З. Раздыков. -Астана: Фолиант,2010. -
344 с.
Артыкбаев Ж.О. История Казахстана: учебник/ Ж. О.
Артыкбаев. -Астана: Фолиант, 2013. -352 с.
Долгополов А.Б. Избранные лекции по истории
Казахстана: учебное пособие/ А. Б. Долгополов. -
Алматы: Эверо, 2013. -192 с.
№ Орындау критериі 0-0,1 0,2-0,3 0,4-0,5

1 Презентацияны рәсімдеу

2 Презентацияның 4 компоненті

3 СӨЖ тақырыбына мақсаттың
адекваттылығы

4 Мазмұны

5 Қорытынды/ұсыныстар

6 Әдебиеттер

7 Материалды игеруі және регламентті
сақтауы

8 СӨЖ кестесіне сай тапсырылуы дер
кезінде орындалуы

ҚОРЫТЫНДЫ

0-0,1 критерий орындалмаған
0,2-0,3 критерий ескертулермен
орындалған
0,4-0,5 критерий орындалған
Ғ А
Р ЫЗ
З А Ң
А Р Ы
Н А !! !
Н Д Т
{ ҒА МЕ
АР АХ
УД Р
А

Ұқсас жұмыстар

Қазақтың тыйым сөзі - ұлттық тәрбие көзі

Абайдың ақындық еңбектерінің таралуы

Абай жолы

Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі

Іс –қағаздарының стилі

Мұғалімнің жеке тұлғасы – оның кәсіби қызметінің негізгі өзегі болып табылады

РЕСЕЙ ҒҰЛАМАЛАРЫНЫҢ ҰСТАЗДАР ЖАЙЛЫ АЙТҚАН ҰЛАҒАТТЫ СӨЗДЕРІ

М. Әуезовтің Абай жолы роман – эпопеясындағы кейіпкерлер келбет

Қыз балаларға өнегелі тәрбие беру

Қазақ бейнелеу өнері

Пәндер