Қазақ сөзі

Студенттің өзіндік жұмысы Тақырыбы: Қазақ хандығының мәдениеті ( ХV - ХVІІ ғғ. ) .

М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университеті

Мамандығы: «Стоматология»

Пән: Қазақстан тарихы(ІК1101)

Кафедра: Қазақстан тарихы және қоғамдық-гуманитарлық пәндер мен психология және педагогика

Курс: І

Орындаған: Жамолдин Данияр

Тексерген: Купабаева Н. М.

Ақтөбе 2016 жыл

Жоспары:

Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы

Даланың алғашқы заңдары

Мухаммед Хайдар Дулати және оның «Тарихи Рашиди» еңбегі

Өзектілігі

Қасық қандары қалғанша өз жері үшін оны өзінің ұрпақтарына мұра етіп қалдыру мақсатында жауларымен күресе отырып, тарихта аттары алтын әріппен жазылған хандардың заңдар жинағын зерделеп, мәдеи мұраны зерттеу. Қазақ хандықтарындағы заңдардың ерекшеліктерін біліп, оның айырмашылықтары мен ұқсастықтарын түсіну.

Біздің міндеттеріміз. Елінің ертеңін ойлаған хандары билер әсіресе Жәнібекп пен Керей туралы тереңірек түсініп, қазақтың нағыз ер тұлғаларына еліктей отырып, ұлттық ұрпақ тәрбиесіндегі маңызына баса назар аударып, тереңнен тану, талдау - біздің басты міндетіміз. Әр заманның қиын-қыстау кездерінде елін қиындықтан сүріндірмей алып шыққан тұлғаларымыз бар екенін біліп, оларды құрмет тұту - біздің парызымыз.

“Өз тарихын білмеген халық, өзін де сыйламайды ” (Н. Ә. Назарбаев) дегендей Қазак халықның қалыптасуына себеп болған ол Жәнібек пен Керейдің АЗАТТЫҚ жайындағы ой болып табылады, себебі олар сол кездегі ахуал шарашап БІР ТҰТАС азат ел құрғысы келді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

* Қазақ халқының қалыптасу үрдісі б. з. б II-I мыңжылдықтан басталады.

XIII-XIV ғасырларда Ақ орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы, Ноғай ордасының құрылуы мен нығаюы қазақ тайпаларының бірігуіне әкелді.

• XV ғасырда қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының қалыптасуын тездетті.

• Қазақ халқының қалыптасуы XIV-XV ғ. ғ аяқталды.

• Тілі-түркі тілі.

• Нәсілі-монғолоидтықтың оңтүстік сібір тобы.

Сақ, қаз,

қас-пи, хаз, қасақ

кас-пи мен

сақ тайпасының

бірігуінен пайда

болған деп т

ұжырымдайды

б. з. д 7-6 ғ өмір

сүрген сақ тайпаларының

Атымен байланыстырады

(көтеген ғалымдар)

А. Н. Бернштам

Қазақ сөзі

қас, қасақ

Академик Н. Я Мар чех ғалымы Б. Грозный, академик Ә. Х Марғұлан, тарихшы Ш. Ақынжанов, жазушы С. Мұқанов,

Қазақ хандығындағы заңдар жинағы

Біздің зерттеу жұмысымызды біз Қасым ханның хандық құрған кезіндегі мәселелерді қарастыра келіп, сол кездің заманына байланысты жазылған «Қасым ханның қасқа жолы» заңдар жинағына үңіліп, оның ерекшеліктері мен сол кездегі шешілген мәселелерді және бұл заңға халықтың бағыну мақсатын түсінуге тырыстық. Келесі «Есім ханның ескі жолы» және «Жеті жарғы» заңдар жинағының шығуы мен оның ерекшеліктерін әр заңның маңызы мен сол заманға, кезеңге байланысты кіргізілген өзгерістерді тауып, оны толық ашуға, түсінуге тырыстық. Бұдан біз әр кездің заманына байланысты заңдарға кейбір түзетулер мен өзгерістер енгізіліп тұрудың өз ерекшеліктері бар екенін және ол заман талабы екенін түсіндік

Бұрынғы заң-қағидаларға енгізген ережелері мынау:

1. Мүлік заңы (мал-мүлік, жер-су, қоныс дауларын шешу ережелері) .

2. Қылмыс заңы (кісі өлімі, ел шабу, мал ұрлау, ) .

3. Әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, )

4. Елшілік жоралары (шешендік, әдептілік, ) .

5. Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас-той, мерекелер. )

Сөйтіп, Қасым хан ел басқару ісін бір жүйеге келтірген алғашқы заң жинағын дүниеге әкелді.

"Қасым ханның қасқа жолы" ("Светлый путь Касым хана")

Жәнібектің баласы Қасым ханның (1511-1523 жж. ) тұсында нығайды. Сыртқы саясатындағы негізгі бағыт Сырдария бойындағы қалаларды өзіне қаратып алу жолындағы күрес болды. Осы арқылы өзіне қарасты қазақ жерін кеңейте түсті. Әйгілі (орта ғасырлық) тарихшы Мұхаммед Хайдар Дулати («Тарихи - Рашиди») атты кітабында: «Қазақ хандары мен сұлтандары арасында Қасым хандай құдіретті ешкім болған емес. Бұрындықты, тіпті, ешкім де елең қылған жоқ» - дейді

Тәуке ханның "Жеті жарғысы"

«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:

Жер дауы заңы (земельный закон)

2. Отбасы-неке заңы (семейно-брачный закон)

3. Әскери заң (военый закон)

4. Сот заңы (судебный закон)

5. Қылмыстық істер заңы(уголовный закон)

6. Құн заңы (закон о Куне)

7. Жесір дауы заңы (закон о вдовах) Сөйтіп, «Жеті жарғының» біздің заманымызға дейін жеткен заңдары осындай

Мазмұны жағынан «Жеті жарғы» үш бөлімнен турады: біріншіден, қазақтың ежелгі әдет -ғұрып заңдарын қамтыған «Қасым ханның қасқа жолына» негізделген, екіншіден, одан соңғы өзгерістер, соның ішінде «Есім ханның ескі жолына» негізделсе, үшіншіден, Тәуке ханның дәуіріне, саясатына сай енгізілген жаңалықтар

"Есім ханның ескі жолы" ("Древний путь Есим хана")

Есім хан (1598-1628/1645) ж. ж. билік құрған. Шығайұлы Есім хан - Қазақ хандығының ханы, Шығай ханның баласы, атақты Тәуекел ханның туған інісі. Бұл кезде Қазақ хандығының шығысындағы жағдай Тәуекелдің тұсындағыдан әлдеқайда күрделене түскен еді. Мұнда ойрат тайпаларының бірігу процесі жүріп жатты. Сондықтан ол көршілерінде болып жатқан жағдайды жіті қадағалап, олардың тайпалары арасындағы алауыздықты өз пайдасына шешуге ұмтылып бақты.

Есім хан Қасымның заңдарын іс жүзінде қолданды. Бұл заң ережелері:

Жерге қатысты заңдарды

Малға байланысты ережелерді

Мүліктік қатынастарды

Қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру, қасақана жарақат келтіру)

Әйелдердің қоғамдағы жағдайы туралы

Әскери міндеттілік туралы

Дәстүрлі шаралар мен кедейлерге көмектесу туралы мәселелерді қарады

қолбасшы,

мемлекет басшысы

философ

дінтанушы ғана емес

тарихшы

Оның қаламынан «Жахан-наме» атты поэма, «Тарих-и Рашиди» атты тарихи туынды дүниеге келген. Жалпы алғанда, Мұхаммед Хайдар Дулатидың өмірі мен оның «Тарих-и Рашиди» еңбегі тарих ғылымына XІХ ғасырдың 50-шы жылдарынан бері жақсы таныс Соңғы жиырма жылдық кезеңде тарихшыларымыздың ізденістері арқасында Мұхаммед Хайдар Дулатидың есімі мен оның «Тарих-и Рашиди» еңбегі Отан тарихында өзіне лайықты бағасын алу үстінде деуге болады

1997-2000 жылдар аралығында Тараз бен Алматы қалаларында Мұхаммед Хайдар Дулатиға арнап өткізілген халықаралық ғылыми конференциялар өтті. Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашидиі» - автордың көзімен көрген және құлағымен естіген тарихи оқиғаларды баяндап қана қоятын шығарма емес.

Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и Рашидиді» жазу барысында үш түрлі дерек көздеріне сүйенген: 1) діни деректер, олардың саны - 9; 2) тарихи деректер, олар - 12; 3) әдеби шығармалардың деректері

Ол кезеңнің деректері мынадай сипатта болып келеді.

Керей ханнан соң билікке оның ұлы Бұрындықтың отыруы, әкесі Жәнібек хан секілді Қасым ханның Бұрындық ханды тыңдап бағынғандығы туралы мәліметтер.

Қасым ханның Жүніс ханның қыздарының бірі - Сұлтан Нигар ханымға үйленіп, шағатайлық әулетпен туысқандық байланыстар орнатуы туралы мәліметтер.

Қасым хан билігінің күшейіп, Бұрындық ханның Мауереннахрға кетуі туралы мәліметтер.

Қасым хан билігін бағалап, оны XIII ғасыр басындағы Жошы ханның билігімен теңестіруі және Қасым хан әскерінің саны мен қазақ халқының санын көрсетуі.

Қазақ Ордасына шағатайлық Сұлтан Сайд ханның келуі, Қасым ханның оған көрсеткен қошеметтері және соған байланысты кейбір оқиғалар туралы кең мазмұндағы мәліметтер.

Қасым ханның қайтыс болған жылына байланысты мәлімет [14, 306-307 бб] .

«Тарих-и Рашиди» - қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Шығыс Түркістан, Ауғанстан, Үндістан, Тибет елдерінің ХV-ХVI ғасырлардағы тарихын, географиясын, әдебиеті мен мәдениетін зерттеуші ғалымдар үшін аса құнды, таптырмас деректер көзі болып табылады. Бұл еңбекте бір кезде ауылы аралас, қойы қоралас болып жатқан күллі түркі халықтарының қоғамдық-әлеуметтік ғұмыры баяндалады. Алайда Хайдар Дулатидің бұл кітабын қазақ халқының төл тарихы, шынайы шежіресі деуге болады. Қазақ тарихы, Хайдар Дулатидің айтуы бойынша, Моғолстан мемлекетінің өмірге келуімен тікелей байланысты. Моғолстан - шығысында Ертіспен, солтүстігінде Балқаш көлімен, батысында - Түркістан және Ташкент шаһарларымен, оңтүстігінде Қағариямен шектесіп жатқан ұланғайыр мемлекет болған. Сонау XIV ғасырдың екінші жартысында Моғолстанның алғашқы хандары Тоғлұқ-Темір мен Ілияс-қожа Мауераннахрды өзіне қарату үшін бірқатар соғыстар жүргізген.

Хайдар Дулатидің бұл еңбегін тұңғыш рет Англияның аса көрнекті тарихшысы Денисон Росс (1871-1940) ағылшын тіліне аударып, оны 1895 жылы Лондонда бастырып шығарған. Осы кітап сол күйінде ешбір өзгеріссіз қайтадан 1972 жылы Лондонда жарық көрген.

Ұқсас жұмыстар

Қазақтың тыйым сөзі - ұлттық тәрбие көзі

Абайдың ақындық еңбектерінің таралуы

Абай жолы

Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі

Іс –қағаздарының стилі

Мұғалімнің жеке тұлғасы – оның кәсіби қызметінің негізгі өзегі болып табылады

РЕСЕЙ ҒҰЛАМАЛАРЫНЫҢ ҰСТАЗДАР ЖАЙЛЫ АЙТҚАН ҰЛАҒАТТЫ СӨЗДЕРІ

М. Әуезовтің Абай жолы роман – эпопеясындағы кейіпкерлер келбет

Қыз балаларға өнегелі тәрбие беру

Қазақ бейнелеу өнері

Пәндер