Табыс концептісінің лингвомәдени ерекшелігі

«Табыс» концептісінің

лингвомәдени ерекшелігі

Көркем әдебиеттегі қолданылуы,

наным-сенімдер.

Қазақ тіліндегі «табыс» концептілі атаулары;

Мағыналары мен дүниетанымдық сипаты;

Оларға қатысты мифтер мен тіркес сөздер, мақал-мәтелдер;

Зерттеу жұмысының нысаны:

Қазақ тіліндегі этнолингвистикалық зерттеулерге сүйене отырып, «Табыс» сөзі мағынасының қыр-сырын ашу, табыспен байланысты ұғымдарды анықтау, оларды топтастыру, тілдік-танымдық сипатын халық болмысымен байланыстыра, концептілік тұрғыдан зерттеу.

Зерттеу жұмысының мақсаты:

- көркем шығармалардағы, мақал-мәтелдердегі «табыс» сөзінің қолданылуы негізінде табыс концептісінің метафоралық өрісін қарастыру.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

- «табыс» сөзінің этимологиясы мен қолданысын зерделеу;

- «табыс» сөзіне байланысты тыйымдар мен ырымдар жайлы, мифтік аңыздар, ислам дініндегі ұғым-түсініктер негізінде табыс сөзінің концептілік өрісін ашу;

Зерттеу жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері.

Концепт ұғымына анықтама берген орыс ғалымдары:

Н. Д. Арутюнова

А. Н. Мороховский

Д. С. Лихачев

Е. С. Кубрякова

Р. И. Павиление

Ю. Степанов

Н. К. Рябцева

В. В. Колесов

С. Аскольдов-Алексеев

Н. Д. Арутюнова:

«Мәдени концептілер - бұл ең алдымен философиялық мәдени терминдердің қарапайым сәйкестігі (үйлесімі) .

Н. К. Рябцева концепт қасиеттерін былай айқындайды:

адам санасындағы ақпарат тұлғаның тәжірибесі, танымы, қабылдауы, арқылы толығып, өзгеріп отырады;

концепт логикалық ұйымдасқан динамикалық құрылымнан тұрады. Оның базистік элементі - негізгі құрылым болып танылса, прототиптік мазмұндары көмекші элементтер болып саналады;

концепт (санадағы ескі және жаңа ақпараттар) уәжделген және өңделіп ұсынылған өнім ретінде танылады.

Е. С. Кубрякова:

«Концепт адам санасының және ой-өрісінің қабылдау бағыты бойынша сипатталады».

С. А. Аскольдов-Алексеев; Чесноков;

Е. С. Кубрякова

Чубарян,

Р. И. Павиленис, А. П. Бабушкин

А. Н. Арутюнова, М. М. Копыленко,

А. Н. Мороховский

Концепт - санада қалыптасатын логикалық болмыс.

Концепт - адамның өмірлік және ұлттық тәжірибедегі бейнелер жиынтығы.

Концепт - ақиқат дүниенің мәдени бейнесі.

Қазақ тіл білімінде концептілерді Қ. Рысберген, А. Әмірбекова концептілерді екі топқа жіктейді:

Біріншісі - танымдық: жалпы түсінік беру, ұғым беру қызметіндегі сөздер.

Екіншісі - көркем концептілер: бейнелі сипат беру қызметіндегі сөздер.

Концепт - ақиқат, дүние мен сол дүниені таңбалайтын сөз аралығындағы көмекші делдал білімдер жиынтығы. Бұл зерттеулерден шығатын нақты тұжырым.

Лингвомәдениеттану - қоғамның қазіргі даму барысындағы халықтардың тілдік-мәдени байланыстарының ғылыми негізі.

Лингвомәдени

(Лингвокультурология)

Латын тілінде:

Lingua - тіл.

Латын тілінде:

Logos -ғылым.

Латын тілінде:

Culture - мәдениет.

Лингвомәдениеттанудың негізгі мақсаты:

Ұлт ерекшелігі

Ұлттық тұлға

(национальная личность)

Менталитет, менталдылық

Лингвомәдениеттану туралы В. Телия:

« это часть этнолингвистики, которая посвящена изучению и описанию корреспонденции языка и культуры в синхронном их взаимодействии», - дейді.

Табыс концептісі - қазақ танымындағы жер, от, дала секілді дүние танымының негізін құрайтын әмбебап концептілердің бірі;

Табыс концептісінің метафоралық өрісі халық танымындағы қасиеттілік, құндылықтарды танытатын ұғымдармен сипат алғанын байқауға болады.

Байлық ең алдымен адамдар үшін табиғи қажеттілік үшін жиналады. Оның фразеологиялық мағыналары да ішкі формасына қарай деривацияланып, мағыналас топ құрайды.

Молшылық

Байлық

Бай адам

Үздік, озып шығу

Байлық

Сыйлы, алдыңғы

қатарлы адамдар туралы

Жолы болу

Тегінде, қазақ тіліндегі тұрақты тіркестерде қамтылған мұндай әлеуметтік, философиялық түсініктерді ұлттық-мәдени, тілдік аспектіде тереңдетіп талдау лингвомәдениеттанудың ең маңызды мәселесі болмақ.

Бата-тілек

Олжа, кіріс туралы

мақал-мәтелдер

Пайда, кіріс туралы

мақал-мәтелдер

Пайда, кіріс туралы

мақал-мәтелдер

Дүние, кіріс туралы

мақал-мәтелдер

Байлық, кіріс туралы

мақал-мәтелдер

Зерттеу жұмыстың теориялық және практикалық маңызы.

Зерттеу жұмысының нәтижелерін жоғары оқу орындарының филология факультеттерінде сабақ барысында, этнолингвистикалық сөздіктер жасау мен концептілік талдауларда қолдануға болады.

Алынған тұжырымдамаларды сөзжасам, лексикология, лексикография, қазақ тілінің тарихи грамматикасы т. б. пәндерді оқытуда, сонымен қатар арнаулы курстарда қолдануға болады.