Айқындауыш мүшелердің тыныс белгісі

Презентация қосу

Айқындауыш
мүшелердің тыныс
белгісі
1. Оңашаланған айқындауыш мүшелер
сөйлемнің басқа мүшелерінен көбінесе
OМысалы:
OҰлжан енесіне бағана, Абай
ұйықтап жатқанда, бар
жайды айтқан (М. Әуезов).
Өз ішінде үтірлері бар жайылма оңашаланған
айқындауыш мүшелер екі жағынан сызықша
алынып жазылады. Оңашаланған мүше үтірмен
бөлінгенде, бірыңғай мүшеге ұқсап кететін жерде де
сызықша қойылады:

OБіз - Мұстафаның екі кіші баласы
Ғаббас пен Шәкен, мен үшеуміз-
үйден шықтық. (С. Мұқанов).
Айқындауыш

Оңашаланған
айқындауыш мүше
болатындар:
O Өзінен бұрыңғы сөздің мәнін айқындап, дәлдеп
беретін және сонымен септік жалғаулары
жағынан тұлғалас келетін бір сөз не сөз тіркесі:

O Осы үйдің ер жетіп қалған екі баласы н, Нұрлан
мен Нұржан ды, жұрт көп мақтайды.
O Ә) Яғни, әсіресе, мысалы, яки, немесе,
болмаса, басқаша айтқанда, көбінесе, оның
ішінде, тіпті деген сөздермеен басталатын
тіркестер өзінің алдындағы сөздің мағынасын
дәлдеп тұрса;

O Ылғалды жерлерде, көбінесе өзен
бойларында, шөп қалың өседі.
Ескертулер!
O Мысалы деген сөз оңашаланған мүшенің құрамында
болмай, жеке қыстырма сөз ретінде келсе, үтірмен
жалғыз өзі ғана бөлінеді:

O Мысалы, таза мыс электр тогын жақсы өткізеді.
O Әсіресе, көбіне, тіпті, оның ішінде деген
сөздер оңашаланған мүше болатын сөз
тіркесіне емес, жалпы сөйлемге қатысты
болуы мүмкін. Ондайда бұл сөздер ешқандай
тыныс белгісімен бөлінбейді:

O Алматылықтар жазда көбінесе тауға
шығады.
б) Есімдіктен кейін келген
айқындауыштар оңашаланады:

OАйтып тұрған мына мен, Бақбергенмін.
(М.Әуезов)
OЖалпы мезгілді, мекенді білдіретін
пысықтауыштардан кейін, сол мезгілдің
дәл қай кезі, сол мекеннің дәл қай жер
екенін ашып көрсететін анықтауыштар
оңашаланады:

OТүнде, сағат 12-де, поезд келді.
O Сияқты, ретінде, қатар, емес (емей), түгіл
деген сөздермен келгенде және –дай, -дей,-
тай, -тей жұрнақты сөздермен келген
тіркестер де, оңашаланған мүше сияқты,
сөйлем ішінде үтірмен бөлінеді:

O Жамбыл 70-80 жылдарда, ұсақ өлеңдермен
қатар, көлемді жырлар да шығара бастады.
OҚарамастан, қоспағанда, есептемегенде
деген сөздерге аяқталатын тіркестер де
үтірмен бөлінеді:

OЖорыққа аттанған шаңғышылардың саны,
кешігіп қалған екеуді қоспағанда, он
алты.
OОңашаланған мүше инверсияланып
(әдеттегі орын ауысып) келуі мүмкін,
ол күнде де сөйлем ішінде үтірмен
ажыратылады:

OМұқанның баласы ғой, менің былтыр
өлген ағамның.

OМұқанның, менің былтыр өлген
ағамның, баласы ғой.
Пысықтау сұрақтары:
Кім жүйрік?
1 2

3 4
1 СҰРАҚ
O Сөйлемнің тыныс белгілерін қой.

OАбай былтыр боқырауда күзем
үстінде қалаға оқуға кеткенде дәл
осы қоныстан Есенбайдан кеткен
болатын.
Жауап:
OАбай былтыр боқырауда, күзем
үстінде, қалаға оқуға кеткенде, дәл
осы қоныстан, Есенбайдан, кеткен
болатын.
Кім жүйрік?
1 2

3 4
2 СҰРАҚ
OМына сөйлемнің ішіне үтір
қойылмайды. Келісесіз бе?
OОлардың ішінде үй іштерімен
шығатындар да көп.
2 ЖАУАП
Кім жүйрік?
1 2

3 4
3 СҰРАҚ
OТыныс белгісін қой.

OОлар жас жігіттер мен жас қыздар
қиын жұмыстардан бас тартпады.
3 Жауап:
OОлар, жас жігіттер мен
жас қыздар, қиын
жұмыстардан бас
тартпады.
4 СҰРАҚ
OСөйлемнің ішінен айқындауыш
мүшені анықта, тыныс белігісін қой:

OТобықты ішіне ең алғаш келген арба
осы Зеренің Құнанбайдың кәрі
шешесінің көк арбасы десе де болады.
4 ЖАУАП:
OТобықты ішіне ең алғаш келген арба
осы Зеренің, Құнанбайдың кәрі
шешесінің, көк арбасы десе де
болады.

Ұқсас жұмыстар

Сөйлемнің айқындауыш мүшелері

Сөйлем ішіне қойылатын тыныс белгілері

Оқшау сөздерді

Оқшау сөздер. 8 сынып

Бірыңғай мүше

ҰБТ-ға дайындық "Қазақтың ұлттық тағамдары"

Публицистикалық мақала тақырыпатының ролі

ТЫНЫС БЕЛГІСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ. ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚОСЫМША ҚЫЗМЕТІ

Тыныс белгілерінің қолданылуы. Тыныс белгілерінің қосымша қызметі

ҚҰРСАҚ ҚУЫСЫНЫҢ ЖАРАҚАТТАРЫ

Пәндер