Айқындауыш мүшелердің тыныс белгілерін қою ережелері

Айқындауыш мүшелердің тыныс белгісі

1. Оңашаланған айқындауыш мүшелер сөйлемнің басқа мүшелерінен көбінесе

Мысалы:

Ұлжан енесіне бағана, Абай ұйықтап жатқанда, бар жайды айтқан (М. Әуезов) .

Өз ішінде үтірлері бар жайылма оңашаланған айқындауыш мүшелер екі жағынан сызықша алынып жазылады. Оңашаланған мүше үтірмен бөлінгенде, бірыңғай мүшеге ұқсап кететін жерде де сызықша қойылады:

Біз - Мұстафаның екі кіші баласы Ғаббас пен Шәкен, мен үшеуміз- үйден шықтық. (С. Мұқанов) .

Айқындауыш

Оңашаланған айқындауыш мүше болатындар:

Өзінен бұрыңғы сөздің мәнін айқындап, дәлдеп беретін және сонымен септік жалғаулары жағынан тұлғалас келетін бір сөз не сөз тіркесі:

Осы үйдің ер жетіп қалған екі баласы н, Нұрлан мен Нұржан ды, жұрт көп мақтайды.

Ә) Яғни, әсіресе, мысалы, яки, немесе, болмаса, басқаша айтқанда, көбінесе, оның ішінде, тіпті деген сөздермеен басталатын тіркестер өзінің алдындағы сөздің мағынасын дәлдеп тұрса;

Ылғалды жерлерде, көбінесе өзен бойларында, шөп қалың өседі.

Ескертулер!

Мысалы деген сөз оңашаланған мүшенің құрамында болмай, жеке қыстырма сөз ретінде келсе, үтірмен жалғыз өзі ғана бөлінеді:

Мысалы, таза мыс электр тогын жақсы өткізеді.

Әсіресе, көбіне, тіпті, оның ішінде деген сөздер оңашаланған мүше болатын сөз тіркесіне емес, жалпы сөйлемге қатысты болуы мүмкін. Ондайда бұл сөздер ешқандай тыныс белгісімен бөлінбейді:

Алматылықтар жазда көбінесе тауға шығады.

б) Есімдіктен кейін келген айқындауыштар оңашаланады:

Айтып тұрған мына мен, Бақбергенмін. (М. Әуезов)

Жалпы мезгілді, мекенді білдіретін пысықтауыштардан кейін, сол мезгілдің дәл қай кезі, сол мекеннің дәл қай жер екенін ашып көрсететін анықтауыштар оңашаланады:

Түнде, сағат 12-де, поезд келді.

Сияқты, ретінде, қатар, емес (емей), түгіл деген сөздермен келгенде және -дай, -дей, - тай, -тей жұрнақты сөздермен келген тіркестер де, оңашаланған мүше сияқты, сөйлем ішінде үтірмен бөлінеді:

Жамбыл 70-80 жылдарда, ұсақ өлеңдермен қатар, көлемді жырлар да шығара бастады.