Жұмыссыздық мəселесі

Презентация қосу

Еңбек нарығы. Жұмыссыздық мəселесі

Жоспар:
1 Жұмыссыздықтың мəні, пайда болу себептері,
зардаптары жəне түрлері.
2 Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу
3 Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі жағдайы
Жұмысбастылық жүйесінің
негізгі элементтері:
Жұмысбастылық - еңбек қатынастары саласында
қалыптасатын жұмыс орындарын қалыптастыру және
жұмысшыларды жұмыс орындарына бөлу үрдісі Еңбек нарығы- еңбек потенциалын
тиімді қолдану мүмкіндігін береді, жұмыс
орындары үшін бәсеке тудырады, кәсіби өсу
мүмкіндігін береді, жұмыс күшінің
Негізгі элементтері: мобильділігін тудырады, .жұмыс берушілер
мен еңбек күшін сатушылар мүдделерін
1.Жұмыс пен жұмыс күшін іздеу; үйлестіру механизмі.
2.жұмысшыларды жалдау және Еңбек нарығының ерекшелігі – оны
жұмыстан шығару тіртібі;
ретке келтіретін экономикалық
факторлармен қатар:
3.еңбек жағдайы;
әлеуметтік-психологиялық ситпат;
4.еңбекті бағалау деңгейін анықтау;
демографиялық жағдай;
5.қызметкерлерді оқыту;
еңбекке жарамдылардың экономикалық
6.кәсіби және қызмет мобильділігі.
белсенділіктерінің дәрежесі;
еңбекқұндылықтары тәрізді
факторлар тән
Қазіргі замандағы еңбек нарығының ерекшеліктері:

1.Жұмыс күшінің бір саладан екіншісіне еркін ауысу мүмкіндігіне байланысты біріңғай
еңбек нарығының болмауы.

2. Жұмыскерлердің білім,кәсіби біліктілігі, еңбек қызметі мәртебелерінің әркелкілігіне т.б байланысты
еңбек ақы көлемінің деңгейінің бірдей болмауы

3. Еңбек орнын таңдау және еңбек мотивтері тек материалдық сыйақыға емес, сонымен қатар еңбек
мазмұнымен, жағдайымен, қызмет мәртебесімен анықталады.

4.Еңбек нарығындағы жұмыскердің жағдайы және мүмкіндіктеріоның демографиялық сипатымен
байланысты / жынысы, жасы, отбасылық жағдайы.

5. Көп жағдайда еңбек нарығы секторына ену территориялық-тұрақ құрылымымен
анықталады: ірі қала тұрғындары, немесе ауыл.
Еңбек нарығы - бұл белгілі бір кезеңде мемлекет кәсіпорындарында ашылған
Бос орындар жиынтығы. Яғни, бұл әртүрлі қызмет салаларында қызметтерді
ұсынуға және жұмыс күшіне деген сұранысқа негізделген ерекше экономикалық
қатынастар. Бұл ел экономикасының ажырамас бөлігі. Оған 2 негізгі функция
жүктелген:

Еңбек нарығында жұмыс
күшінің құны, жалдау
Әлеуметтік Экономикалық
жәнежұмыс шарттары
анықталады. Егер сұраныс
пен ұсыныс арасында тепе-
теңдік болса, онда елдегі
Қызметкерлерді жұмыссыздық аз болады.
Елдегі жұмыс
тиісті табыс
ресурстарын ұтымды
деңгейімен
пайдалану.
қамтамасыз
ету
Еңбек нарығында саудаға түсіп сатылатын- жұмыс
күші немесе еңбек. Нарықтық қатынастардың
маркстік теориясын жақтаушылардың пікірінше
еңбек нарығында жұмыс күші (еңбек берушінің
қанауына түсетін жұмысқа деген қабілет) сатылады.
Қазіргі эканомикалық теорияда еңбек нарығында
еңбек былайша бөлінедінеді:

Сатып
алынатын
Сатылатын
еңбек
еңбек
Еңбек нарығы — бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық-
функционалдық ұйымдастырылуының өте күрделі
болғандығынан, қашан болмасын, жұмыс орындары мен
еңбек ресурстарының арасында белгілі сәйкес келмеушілік
болады. Өзін алмастыруға жоғары квалификация талап
ететін, жұмыс орындарының бір бөлшегі бос болып қала
береді, ал қажетті арнаулы дайындығы жоқ адамдардың
бір бөлшегі жұмыс таба алмайды.
Еңбек нарығында
жұмыспен қамтамасыз
ету, жұмыссыздық
мәселелерін шешу үдерісін
реттеуге бағытталған
кешенді шаралар жүзеге
асырылады
Еңбек нарығы- жұмыс беруші мен жалданатын жұмыс
күшінің мүдделерін келістіретін механизм
Еңбек нарығына тән басты сипат – оның сегменттілігі
Еңбек нарығының сегменттігі – қызметкерлер мен қызмет
орындарының тұрақты, жабық, жұмыс күшінің
мобильділігін шектейтін зоналарға бөлінуі. Оның екі түрі
бар:
Біріншісі– еңбекпен қамтамасыз ету тұрақтылығы,
қызмет бабында өсу мүмкіндігі, басқару жүйесі, тиянақты
және жоғары еңбек ақысы бар нарық
Екіншісі – мамандардың тұрақтамауы, еңбекпен
қамтамасыз ету тұрақтылығы төмен, төмен жалақы т.б
жағымсыз қасиеттермен сипатталатын еңбек нарығы
Еңбек нарығының сегментке бөліну себептері:
Өндірістің эканомикалық тиімділігі
деңгейінің әр түрлігі
Еңбектің әлеуметтік тиімділігіндегі
айырмашылықтар
Өндірістің әлеуметтік тиімділігі деңгейінің
бірдей болмауы
Сыртқы еңбек нарығы – ел, аймақ, өндіріс
салалары көлемінде қалыптасатын жұмыс берушілер
мен жұмыс атқарушылар арасындағы әлеуметтік-
еңбек қатынастарының жүйесі.
Сыртқы нарық – жұмыскерлердің бір өндіріс
орнынан екіншісіне ауысулары арқылы жүзеге
асады.
Еңбек нарығы туралы iлiмнiң теориялық iргетасын экономикалық
ғылымның көрнекті өкiлдерi: Дж Перри, М.Фелдетогин, Д.Кейнс,
М.Фридман т.б. Ғылыми әдебиеттерде еңбек нарығының төмендегідей
концепциялары қарастырылған.
•Бірінші концепцияның негізінде классикалық саясиэкономия жатыр. Мұның
өкілдері неоклассиктер: Дж Перри, М.Фелдетогин. Бұл концепция бойынша еңбек
нарығы басқа нарықтар сияқты баға тепе-теңдігіне негізделеді немесе нарықтық
реттеушісі баға болып есептеледі.Жалақы бойынша нарықтағы сұраныс пен
ұсыныс реттеледі деген пікір айтты.
•Екіншісі, кейнсиандық көзқарас. Бұл қатардағы ғалымдардың пікірі бойынша
еңбек нарығы әрқашанда тепе-теңсіздікке негізделген.Кейнстің үлгісі бойынша
жұмыс күшінің бағасы қатаң бір қалыпта қалыптасады, іс жүзінде өзгермейді.
•Бұл концепция бойынша: «жұмысшы күшіне сұраныс- нарық бағасы арқылы
емес, жиынтық сұраныс арқылы - өнімнің көлемі арқылы реттелуі керек».
•Үшінші көзқарас. Монетарлық үлгі бойынша «жұмысшы күші қатаң баға
жүйесі арқылы біржақты бағыттағы өсімді қозғалыс» - деп танылады. Бұл
концепция жұмыссыздықтың " табиғи" дәрежесі деген ұғымды ұсынған.
•Төртінші институционалды мектептің көзқарасы. Бұл концепцияда жұмысшы
күші, жалақы дәрежесі, кәсіпкерлік және салалық айырмашылықтарға көп көңіл
бөлінген.
Еңбек нарығы В.И.Видяпиннің
еңбектерінде толық талданған.
Онда еңбек нарығы экономикалық
категория ретінде «сатып
алушылар мен сатушылар,
сонымен бірге, жұмыс күшінің
қозғалысы бойынша рыноктық
қатынастар субъектілерінің
мүддесін айқындайтын және
оның өмір сүру құралдарына
айырбасталуын қамтамасыз
ететін сауда делдалдары
арасындағы нақты экономикалық
қарым-қатынастар мен
байланыстардың жиынтығы»,-
деп түсіндіріледі.
Еңбек нарығының
басты мәселесі-
жұмысссыздық.
Жұмыссыздық – елдегі
еңбекке қабілетті
тұрғындардың бір бөлігі өзіне
пайдалы еңбекпен
айналысатын кәсіп таба
алмай дағдаратын
әлеуметтік-экономикалық
құбылыс.

Басқаша айтсақ -жұмыссыздық-
жұмыс күшіңнің тауар өндіру
мен қызмет көрсету саласына
қамтылмай қалған бөлігінің
болуы, бұл әлеуметтік –
экономикалық құбылыс.
Жұмыссыздықтың негізгі экономикалық формалары:

Фрикциялық

Стагнативті

Циклдік

Құрылымдық
Фрикциялық жұмыссыздық –
қызметкерлердің жұмыс орнын ерікті түрде
ауыстыруымен және жұмыстан уақытша босау
кезеңдерімен байланысты (қызметкерлердің бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысқан кездегі
уақытша жұмыспен қамтылмауы) құбылыс.
Циклдік жұмыссыздық – елдегі тауарлар
мен көрсетілетін қызметтерге
сұранымның күрт азаюы салдарынан
болатын құбылыс. Осы себептен оны
кейде «экономиканың құлдырауының
салдарынан еңбек күшіне деген
сұранымның тапшылығына
байланыстыболатын жұмыссыздық»- деп
те атайды.
Стагнативті – ұзақ уақыт бойы жұмыс
таба алмай, үміт үзумен байланысты

Құрылымдық жұмыссыздық – өндірістегі
технологиялық өзгерістер салдарынан жұмыс
күшіне деген сұраныстың құрылымының өзгеруі
нәтижесінде пайда болатын құбылыс (бір
саладан кеткен жұмыскер басқа салаға
орналаса алмаған жағдайда туындайды) т.б..
Жұмысссыздарды топтасыру өлшемдері:

1. Мерзіміне қарай: мерзімді (6 айға дейін);
ұзақ мерзімді ( 6 айдан астам); тоқыраулық (жыл бойы).
2. Көрініс беру сипатына қарай: (ресми тіркелген);
жасырын (жұмыспен толық тәулік немесе апта бойы
қамтамасыз етпеу, мезгілсіз жартылай немесе мүлде төлем
ақысыз демалысқа жіберу).
3. Тұрғындардың әртүрлі топтарының қамтылу дәркежесіне
қарай: жастар жұмыссыздығы; әйелдер т.б..
4. Географиялық көрінісіне қарай: жалпыұлттық
(республикалық), аймақтық.
5. Кәсіби білім дәрежесіне қарай : толық емес және орта
білімділер; оқу орындарын бітіргендер арасындағылар;
жоғары білімі барлар арасындағы, т.б.
Жұмыс күші
дегеніміз ел
халқының жұмыс
істеп жүрген,
жұмыс іздеп
жүрген, бірақ таба
алмай жүрген
еңбекке жарамды
жастағы
бөлігінің жалпы
мөлшері.
Жұмыссыздықтың салдары қандай
болады және ол қоғамға несімен қауіпті?
1. Егер адам жұмысынан айырылса, сөйтіп
жалақысыз қалса ол қалайда күнкөріс көзін
іздейді.Бұл жағдайда мемлекет жұмыссызға
жағдай жасауды өз мойнына алады. Алайда
жұмыссыздығы үшін берілетін жәрдемақы
тауар шығарғаны, қызмет көрсеткені үшін
берілген сыйақы бола алмайды, себебі
жұмыссыз адам ешнәрсе шығармайды, демек
елдің әл-ауқаты да жоғарыламайды.
2.Жұмыссыздар санының көбеюі тауар мен
қызметке сұранымды азайтады.
Халықтың табысының азаюы сұраныстың
азаюының бір себебі.Тауарға сұраныстың
азаюы өз кезегінде өндірістің кемуіне және
жұмыссыздықтың одан әрі өршуіне жол
ашады, себебі өндірістің кемуі жұмыс
орындарының қысқарып,
жалақының кемуіне әкелетін
жолдың басы. Сөйтіп қоғам өзі
құрған тұзаққа өзі түседі.
3. Елдегі жұмыссыздық саяси жағдайдың
шиленісуін өршітіп жібере алады,
себебі әбден ашынған халық
жұмыстың, ақшаның жоқтығы
діңкелеткен адамдар үкімет өзгерсе
жағдайымыз жақсара ма деген үмітпен
қандай да бір ереуілге, шеруге,
төңкеріске қатысуға даяр тұрады.
4. Жұмыссыздық - қылмыс, әсіресе
жастар арасында қылмыс
тамырланатын ұя, себебі күнкөріс көзін
таба алмаған кісі оның басқа
жолдарын, көбінесе қылмыспен пайда
табу жолдарын іздестіруге көшеді
Жұмыссыздықпен күрес жолдары

Тапсырма биржаларында және жұмыспен
қамту қызметтерінің басқа да түрлері құру
Жаңа жұмыс орындарын құру
Оқыту мен жұмыссыздарды оқыту үшін
мүмкіндіктер жасау
Қылмысқа қарсы күрес
Мінез-құлық тұрақтандыру саясаты
Мемлекет үшін қосымша жұмыс
орындарын құру
Жұмыспен қамту тұрпаттары:
1.Толық қамтылғандар- тұрақты жұмыс,толық апта,
толық жұмыс күні;
2.Жартылай жұмыс істейтіндер –жұмыстары бар,
толық жұмыс күнін қамтымайды, толық жұмыс
күнін қалайтындар
3.жұмысссыздар –жұмыстары жоқ, іздестіруде,
жұмыс істеуге құлшынған;
4. жартылай жұмыссыздар- жұмыс іздеп жүргендер
немесе әртүрлі жағдайлармен жұмысқа әзірше
шыға алмайтындар;
5.жұмыспен қамтылмағандар, жұмысссыздарға
жатпайды –жұмыс істемейді, іздемейді, жұмыс
істегісі де келмейді.
Еңбек нарығының негізгі индикаторлары
Оның ішінде
Барлығы
ерлер әйелдер
4 774,3 4 488,0
Жұмыс күші, мың адам
9 262,3
75,8 63,9
15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші үлесі, пайызбен
69,5
4 576,6 4 235,3
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам
8 811,9
Жұмыспен қамту деңгейі, пайызбен:
72,7 60,3
15 және одан жоғары жастағы халыққа шаққанда
66,2
95,9 94,4
жұмыс күшінің санына
95,1
197,7 252,7
Жұмыссыз халық, мың адам
450,4
4,1 5,6
Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен
4,9
30,0 43,3
15-28 жастағы жұмыссыздар, мың адам
73,3
Жастар жұмыссыздығының деңгейі, пайызбен (15-28 жастағы) 3,7 2,8 4,7

1,7 2,9
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі, пайызбен
2,3
Жұмыс күші құрамына кірмейтін адамдар, мың адам 4 058,5 1 524,0 2 534,5

15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші кұрамына
кірмейтін адамдардың үлесі, пайызбен 30,5 24,2 36,1
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам
Оның ішінде
Барлығы
ерлер әйелдер

Жұмыспен қамтылған халық, барлығы 8 811,9 4 4 235,3
576,6
Жалдамалы қызметкерлер 6 717,0 3 3 286,7
430,3
соның ішінде жұмыспен қамтылғандар:
кәсіпорында 5 855,7 2 2 869,3
986,4
жеке тұлғаларда 519,2 243,0 276,2
шаруа (фермер) қожалықтарында 277,7 166,5 111,2

көбінесе бір тапсырыс берушімен қызмет көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт бойынша 64,4 34,4 30,0
Дара кәсіпкерлер 1 576,1 875,2 700,9
Жеке практикамен айналысатын адамдар 10,7 4,2 6,5

Көбінесе бірнеше тапсырыс берушімен қызмет көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт
бойынша қызмет көрсететін жеке тұлғалар - - -

Шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары (қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың
құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері
болып табылатын жеке тұлғалар 14,6 10,9 3,7
Тәуелсіз жұмыскерлер 493,5 256,0 237,5
Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен

4,8 4,8 5,0 5,0 4,9 4,9 4,9 4,9 4,9
4,8 4,8 4,8

3,9 4,0 3,9
3,8 3,7 3,8 3,7 3,7
3,7 3,6
3,7 3,7
2,2 2,2 2,2 2,1 2,2 2,1 2,2 2,2 2,2 2,3
2,1 2,0

I тоқсан II тоқсан III тоқсанIV тоқсан I тоқсан II тоқсан III тоқсанIV тоқсан I тоқсан II тоқсан III тоқсанIV тоқсан

2019 2020 2021

жұмыссыздық деңгейі ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі
жастар жұмыссыздығының деңгейі (15-28 жас)
2021 жылғы IV тоқсандағы өңірлер бойынша
қызметкерлердің орташа
айлық126,3
атаулы жалақысы
124,3 125,1
120,9 120,5 123,4
118,0
116,8 116,6 116,3 115,9 117,7 112,4 117,8 119,7 116,7
114,1115,4 110,9 111,0 113,2
112,1 108,6
107,1 107,4 108,1 110,1 111,3
106,9 108,5 107,7
103,2 102,6 102,6
Ақмола 201222

Ақтөбе 226380

Алматы 217301

401534

224190

204532

Қызылорда 213724

Маңғыстау 340112

Павлодар 225165

189461

200058

231709

376265
250061

Қостанай 205996

Алматы қаласы 307265

Шымкент қаласы 188773
Қазақстан
Қарағанды
Қазақстан

Солтүстік

Түркістан
Жамб
Атыра

Қазақстан
Шығыс
Батыс

ыл
у

Нұр-Сұлтан
бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы, теңге

қаласы
атаулы жалақының индексі, %-бен өткен жылға
нақты жалақының индексі, %-бен өткен жылға
Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша жұмыспен қамтылу мәртебесі
және өндірістік бірліктер типтері бойынша жұмыспен қамтылған халық
Үй
Экономикада барлығы Бейресми сектордағы
Ресми сектордағы кәсіпорындар шаруашылық
кәсіпорындар
т ары

оның ішінде оның ішінде оның ішінде

үй қызметтерін
барлығы ресми бейресми ресми бейресми ресми бейресми
көрсететін ақы
жұмыспен жұмыспен жұмыспен жұмыспен жұмыспен жұмыспен
төленетін
қамтылу қамтылу қамтылу қамтылу қамтылу қамтылу
қызметкерлер

Қазақстан
Республикас 8 807 113 7 606 1 200 354 7 606 759 651 792 - 540 686 7 876
ы 759
Ақмола 397 040 321 947 75 093 321 947 18 153 - 56 755 185

Ақтөбе 419 795 391 324 28 471 391 324 7 998 - 20 458 15

Алматы 972 990 789 044 183 946 789 044 94 949 - 86 834 2 163

Атыра 317 739 288 889 28 850 288 889 25 757 - 3 000 93
у
Батыс Қазақстан 322 262 230 774 91 488 230 774 60 092 - 31 396 -

Жамбыл 502 660 375 630 127 030 375 630 71 698 - 52 520 2 812

Қарағанды 643 356 534 551 108 805 534 551 77 459 - 30 804 542
Экономикада Бейресми Үй
Ресми сектордағы кәсіпорындар шаруашылық
сектордағы кәсіпорындар
барлығы т ары
оның ішінде оның ішінде оның ішінде

барлығы ресми бейрес бейрес ресми бейресм үй қызметтерін
ресми көрсететін ақы
жұмысп ми ми жұмысп и
жұмыспен төленетін
ен жұмыс жұмыс ен жұмысп
қамтылу қызметкерлер
қамтылу пен пен қамтыл ен
қамтыл қамтыл у қамтылу
у у
Қостанай 475 216 395 682 79 534 395 682 17 460 - 61 822 252
Қызылорда 330 079 291 200 38 879 291 200 19 866 - 18 671 342
Маңғыстау 331 672 325 649 6 023 325 649 3 119 - 2 904 -
Павлодар 383 735 326 185 57 550 326 185 23 018 - 34 455 77

Солтүстік Қазақстан 287 250 231 962 55 288 231 962 16 001 - 38 936 351
Түркістан 777 623 640 322 137 301 640 322 91 690 - 45 507 104
Шығыс Қазақстан 668 307 603 804 64 503 603 804 18 142 - 45 897 464
Нұр-Сұлтан қаласы 580 298 539 259 41 039 539 259 39 106 - 1 933 -

Алматы қаласы 982 774 922 391 60 383 922 391 54 081 - 6 083 219

Шымкент қаласы 414 317 398 146 16 171 398 146 13 203 - 2 711 257
Ұсыныстар:

1) Ел экономикасын салалар мен жобалардың сұранысқа ие тауарлары бойынша еңбек
ресурстарымен қамтамасыз ету.

2) Халықтың табысын арттыру және олардың теңсіздігін қысқарту.

3)Жаңа экономиканың талаптарына сай келетін адами капиталдың дағдылары мен
құзыреттерін арттыру.
4)Инклюзивті және икемді орта құру, 2025 жылға қарай төмендегіні қамтамасыз етуді қоса
алғанда, халықты тиімді интеграциялау және еңбек нарығының тәуекелдерінен қорғау:
• Жұмыс күші санының ұлғаюын ескере отырып, жастар жұмыссыздығы 4% - дан
аспайтын деңгейін;
• 55-64 жастағы адамдар арасында жұмыспен қамту деңгейін 95 % - ға дейін
арттыру;
• Мүгедектігі бар жұмыспен қамтылған тұлғалардың үлесін 30% - ға
дейін ұлғайту;
5) Халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бойынша атаулы мемлекеттік қолдауды
қамтамасыз ету.

Ұқсас жұмыстар

Республикасының Үкіметі арасындағы Республикасының трансшекаралық өзендерді пайдалану Ауылшаруашылығы және қорғау саласындағы министрлігі мен Қытай ынтымақтастық туралы келісім

АЗЫҚ - ТҮЛІК ШИКІЗАТЫ ЖƏНЕ ТАҒАМ ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ

ЖАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ

Экономикалық ауытқудың себептері

Жұмыспен қамту мен жұмыссыздықты статистикалық талдау

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формалары

“Эканомикалық цикл. Инфляция және жұмыссыздық”

Корпоративті басқару

Биотехнология негізінде тағам өнімдері қауіпсіздігі

Еңбек ресурстарын пайдалану көрсеткіштері

Пәндер