Дәм қабылдағыштары

Презентация қосу

«Қалыпты және патологиялық физиология»

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Дәм сезу рецепциясының механизмі. Иіс сезу, дәм сезу, көру
талдағыштарының өзара әрекеттесуі.
Балалардағы жас ерекшеліктері.
Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Дәм қабылдағыштары
2.2 Дәм сезу механизмі (жолы)
2.3 Дәм сезу аймақтары
2.4 Дәм талдағыштарының адаптациясы
2.5 Дәм сезу патологиялары
2.6 Иіс сезу, дәм сезу, көру талдағыштарының өзара әрекеттесуі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ТАЛДАҒЫШТАР (АНАЛИЗАТОРЛАР)
Анализаторлар - бұл нерв жүйесiнiң бiр бөлiгi, көптеген қабылдағыш аспаптар-
рецепторлар және аралық, сонымен қатар орталық нерв клеткаларынан тұрады.
Анализатор-миға ақпаратты жеткiзiп, оған талдау жасаушы жүйе.
Дәм талдағышы – дәм түйсіктерінің қалыптасуына мүмкіндік туғызады,яғни
ауыз қуысына түскен тағамның әртүрлі дәмін, түрін, температурсын және
мөлшерін анықтап, организмнің тіршілігін, зат алмасуын, сыртқы ортаға
бейімделісін қамтамасыз етеді.
Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен
тағамның сипатын, мөлшерін және
түрін анықтап, организмнің тіршілігін,
зат алмасуын, сыртқы ортаға
бейімделісін қамтамасыз етеді.
Дәм және иіс талдағыштары бұл екі
сезім бір-бірімен тығыз байланысты.
Олар асқорыту процесінде үлкен рөл
атқарады,сондай-ақ иісті,дәмді сілекей
бездері мен асқазан бездері көмегімен
қамтамасыз етеді. Сондай-ақ ағзадағы
өткір заттар,жағымсыз иістер осы
ақпараттар адамның иіс сезу қабілетін
төмендетеді.
Дәм сезу жүйесі
қамтамасыз етеді

Ауыз қуысыны түскен
Ораганизмнің
тағамның Сыртқы ортаға
тіршілігін, зат
сипатын,мөлшерін және бейімделуін
алмасуын
түрін анықтауА
Дәм қабылдағыштары – дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағына, жұмсақ таңдайда,
тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан. Әсіресе тілдің
ұшында, екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі.
Дәм баданалары тілдің емізікшелерінде орналасқан. Бұларды емізікшелер
арасындағы бездердің сөлі шайып отырады

Қабылдағыштардың ұзындығы = 10-20 мкм, ені = 3-4 мкм
в

Ұшқары жеріндегі өте сезімтал шағын түктердің саны = 30-40

Демеуші заттар дәм сезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді
Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл,жұтқыншақ және
кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалпы будасына келеді
Бұлардан шыққан екінші нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді
Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін,үшінші нейрон басталады
Дәм қабылдағыштары дәмді түйсіну үшін жеке хеморецепторлар болады деген пікір
бар
-Ащы =тілдің түбінде
-Тәтті= тілдің ұшында
-Қышқыл және тұзды дәмді= тілдің бүйірлерінде
Алайда кейінгі кездегі зерттеулер бойынша, тілдің түбінде орналасқан
қабылдағыштардың ащы тітіркендіргішке сезімталдығы,оның ұшындағыларға
қарағанда,тек 6 есе,ал бүйіріндегілермен салыстырғанда 4 есе жоғары екендігі
көрсетіледі
Алайда кейінгі кездегі
зерттеулер бойынша,
тілдің түбінде орналасқан
қабылдағыштардың ащы
тітіркендіргішке
сезімталдығы,оның
ұшындағыларға
қарағанда,тек 6 есе,ал
бүйіріндегілермен
салыстырғанда 4 есе
жоғары екендігі
көрсетіледі
1.Тілдің әртүрлі аймақтарына суық қара кофе тамшыларын жағыңыз. Кофенің ащы дәміне қай
аймақтар сезімтал екенін байқап көріңіз. Тұзды суды, тәтті суды және лимон шырынын пайдаланып
экспериментті қайталаңыз, бірақ әр жаңа эксперименттің алдында тіліңізді сумен шайып, нанмен
құрғатыңыз.
2 .Дәм мен иіс сезімі бір-бірімен тығыз байланысты екеніне көз жеткізіңіз. Алма, алмұрт және
сәбізді үккіштен өткізіп, оларды әртүрлі табақтарға жайыңыз. Содан кейін көзіңізді жауып,
мұрныңызды мықтап қысыңыз. Аузыңызға бір немесе басқа өнімнің қасығын әкелу үшін сізге бөтен
адамның көмегі қажет болады. Өнімдерді тануға тырысыңыз. Енді экспериментті мұрныңызды
қыспай қайталаңыз. Екінші жағдайда, жемістерді анықтау және тану оңайырақ болады.
Қабылдағыштардың ұқсас
тітіркендіргіштерді жіктеп айыра
білу қабілетін “ажырату
сезімталдығы” деп аталады
Адамда дәм сезудің әркелкі
абсолют табалдырығы болады
Ол организмнің әртүрлі (аштық,
тоқтық, т.б) жағдайларына
байланысты
Дәм сезу талдағышы ми
қыртысының артқы орталық
қатпарының төменгі жағында -
дәм сезу орталығына барады
(Сильвий сайы).
Дәм талдағыштарының адаптациясы

Тітіркендіргіш ұзақ әсер еткенде дәм талдағышы оған бейімделіп алады, яғни оның
сезімталдығы төмендейді
Талдағыштар бәрінен де тәтті және тұзды тітіркендіргіштерге тез бейімделеді
Ал қышқыл, әсіресе тітіркендіргіштерге бейімделісі өте баяу өтеді

Бірнеше тітіркендіргіштер қатар немесе бірінен соң бірі әсер еткенде қарама-қарсы
дәм түйсігі туады не олар аралас сезіледі. Бұл айқас “бейімделу” деп аталады

Тұздыға бейімделу тәттіге, ал тәттіге бейімделу қышқыл мен ащыға сезімталдықты
арттырады. Сондықтан тұзды тамақтан кейін тұщы су тәттілеу болып, ал тәтті
тамақтан кейін алма, жүзім едәуір қышқыл болып көрінеді
Бірнеше дәмді заттарды араластырғанда, қоспа құрамына кіретін заттардың дәмінен
басқа жаңа түйсік пайда болады.
ДӘМ СЕЗІМТАЛДЫҒЫНЫҢ АУРУЛАРЫ

Жас ұлғайған сайын дәм ажырату сезімталдығы кемиді.
Дәрі қабылдау,темекі шегу дәм сезімталдығын төмендетеді

аааа
Гипогевзия= дәм
сезімталдығының
ааПарагевзия=
кемуі
дәм
ааа Агевзия=дәм сезімталдығының
сезімталдығының қалыптан тысқа
жойылуы а әуес болушылығы
п
Иіс сезу анализаторы

Мұрын қуысының кілегей қабықшасының
жоғарғы бөлігі саналады. Бұл жерде иіс,
сезім қабылдайтын жүйке элементтері
бар.
Иіс жасушаларының пішіні ұршық тәрізді
болады. Олардың бір ұшы кілегей
қабықшадан басталса, екінші жағы
өткізгіш бөлігін түзіп, иіс жүйкелерінің
құрамына кіреді. Иіс жүйкесінің
талшықтары тор сүйегі арқылы ми
сауытының ішіне еніп, мидың
маңдайбөлігінің астыңғы жағындағы иіс
орталығына жетіп аяқталады.
Көру анализаторы

Көру талдағышы немесе көру анализаторы (analisatoris visae, гр. analysis — талдау, лат. visa - көру) - жарық
пен түсті ажыратуға бейімделген талдағыш. Көру талдағышы — көру рецепторынан (көз алмасы),
өткізгіш жолдан (көру жүйкесі) және мидағы орталықтардан тұрады. Жарықты қабылдайтын
рецепторлар (сезімтал фоторецепторлы нейроциттер дендриттері) көз алмасының ішкі торлы қабығында
орналасқан. Көру талдағышының өткізгіш жолы - ми жүйкелерінің II жұбы сезімтал көру жүйкесі. Осы
жүйке талшықтары мидың имек денесінде, көру төмпектерінің артқы ядроларында және төрт төмпектің
алдыңғы төмпектерінде орналасқан қыртысастылық орталықтарда аяқталады. Қыртысастылық
орталықтардан басталатын орталық сезімтал өткізгіш жолдар, жүйке толқынын ми қыртысының шүйде
аймағындағы қыртыстық орталыққа жеткізеді.

Тамақты оның иісімен бірге қабылдағанда дәм сезімі пайда болады. Тамақты көріп, иісімен сезіп барып
қабылдайды. Дегенмен негізгі дәм сезу рецепторлары тілде орналасқан. Көру және иіс сезу
рецепторларында патология болса да дәс сезіледі. Дәм сезу рецепторлары суда еріген заттың дәмін сезіп
қабылдай алады. Сілекеймен немесе дәм сезу сұйықтығымен араласпаған құрғақ тамақтың дәмі
сезілмейді. Дәм сезу рецепторлары тілде орналасқан, бұл тіл бүртіктері.
Қорытынды

Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен тағамның сипатын, мөлшерін
және түрін анықтап, организмнің тіршілігін, зат алмасуын, сыртқы
ортаға бейімделісін қамтамасыз етеді. Дәм қабылдағыштары – дәм сезу
баданасы тілдің түпкі жағына, жұмсақ таңдайда, тілше мен
жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан. Әсіресе тілдің
ұшында, екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Сәтпаева Х.К. Өтепбергенов Ә.А.,Нілдібаева Ж.Б. «Адам
физиологиясы», Алматы, «Дәуір», 2005 ж.-663б.
2.Қалыпты физиология В. Қ. Қасымбеков ; А. Т. Қалдыбаева . 16
дәріс
3.Адам физологиясы 1 кітап Н.Торманов С. Төлеуханов. 119 бет
4.Толенбеков И. Адам мен жануарлар физиологиясы. Алматы білім,
2002 ж. 333 бет

Ұқсас жұмыстар

Тілдің ұшы тәттіні

Иіс кірпікшелері

Иіс және дәм сезу Мүшелері

Адамның психикалық қызметтерінің ерекшеліктері (зейін,түйсік,ой,сана,сөз) туралы ақпарат

Иіс буылтығының жіңішке кірпікшелері

Дәм сезу механизмі

Соматосенсорлық, ауырсыну талдағыштары

ТАЛДАҒЫШТАР ФИЗИОЛОГИЯСЫ

Сипап сезу Иіс сезу

Иіс талдағышы

Пәндер