ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ

ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІ. ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚұРЫЛЫМЫ. ҚҰҚЫҚ САЛАЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

ТӘҢІРБЕРГЕН ҒАЛЫМ

НҰРДАУЛЕТ АЙЗЕРЕ

Конституциялық құқық - құқық жүйесінің басты саласы (кейбір елдерде ол "мемлекеттік құқық" деп аталады) . Конституциялық құқық, құқықтың басқа салаларының жасалуы, әрекет ету мен қалыптасуының негізі болып табылады. Мұндай салалар бүгінгі күні жиырмадан астам: мысалы, әкімшілік құқық, азаматтық құқық, қылмыстық құқық, қаржы құқығы және т. б.

Конституциялық құкық маңызды мынадай мәселелерді:

Қоғам мен мемлекет құрылысының негіздерін;

Мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару ісін жүзеге асырудың тәртібін;

Адам және азамат құқығын, бостандығы мен міндеттерін реттейді.

Конституциялық құқық

адам, мемлекет пен қоғамның өз тіршілік әрекетін құруына өте кажетті оған лайықты басты ережелерді белгілейді. Мемлекеттік билікті жүзеге асырумен байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастар конституциялық құқықтың пәнін құрайды. Қазақстан Республикасында азаматтарға мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік берілген. Азаматтардың бұл құқығын кім камтамасыз етеді? Әрине осыны жүзеге асыруға құқылы мемлекеттік органдар (мысалы, Білім және ғылым министрлігі) .

Конституцияның нормалары мемлекет пен қоғам өмірінің барлық: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени аяларына ықпал етеді. Олар қоғамдық қатынастардың басты жақтарын реттейді

Конституциялық құқық қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеуге багытталған әдістер мен тәсілдер арқылы реттейді. Оларға мыналар жатады:

міндеттеу әдісі;

тыйым салу әдісі;

ерік беру әдісі;

мойындау әдісі.

Қазақстанда әркім:

мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге міндетті (аталған жағдайда міндеттеу әдісі қолданылады) ;

өзінін ана тілін, мәдениетін пайдалануға, колдануға құқығы бар (бұл жағдайда ерік беру әдісі колданылады) ;

Конституцияға сәйкес өз құқықтарын мен еркіндіктерін тану және оған кепілдік алу қажет (мұнда мойындау әдісі колданылады) .

Конституция халықтың тікелей дауысберуі арқылы референдумда қабылданады.

Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығының келесі қайнар көзі - конституциялық заңдар болып табылады. Олар Конституцияда бекітілген нормаларды нақтылайды және тек Конститудияда көрсетілген мәселелерді ғана реттеуде колданылады.

Конституцияның негізгі тақырыптары:

Республикасының мемлекеттік рәміздерінің (ту, елтаңба, әнұран) сипаттамасы және оны ресми қолдану тәртібі; республикада сайлау өткізу мен ұйымдастыру тәртібі; республикалық референдум өткізу тәртібі; республиканын сот жүйесі бекітіледі; президенттің құқықтық мәртебесі; парламентті құру және кызметін ұйымдастыру, оның депутаттарының құқықтық мәртебесі; үкіметті құру және оның кызметін ұйымдастыру құзыры айкындалады; Конституциялық кеңестің кызметі және оны ұйымдастыру тәртібі реттеледі.

Мемлекет белгілейтін маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін жалпыға бірдей міндетті тәртіп ережелері. Құқықтың басқа салаларының нормаларымен салыстырғанда, конституциялық құқықтық нормалар:

-Реттеуге бағытталған қоғамдық қатынастардың мәнімен байланысты өзінің мазмұнымен;

-Баяндалған деректерінен. Олардың ең маңыздылары Конституцияда-мемлекеттің Негізгі заңында көрініс тапқанымен;

-Құрылымының ерекшеліктерімен ерекшеленеді;

Конституциялық-құқықтық нормаларға тән немесе дәстүрлі түрде бөлініп алынатын үш сатылы құрылым:

Гипотеза;

Диспозиция;

Санкция;

Әдетте, конституциялық құқық нормасының құрылымында гипотеза (норма қандай жағдайларда өз күшіне енетінін көрсететін норма бөлігі) және диспозиция (құқық субъектілерінің тәртіп ережелерін қалыптастыратын норма бөліг) болады. Санкция оның бұзылғаны үшін ықпал ету шаралары белгіленетін норма бөлігі ретінде коституциялық-құқық нормалар құрылымында тек жекелеген жағдайларда ғана кездеседі.

-құқық беру нормалары субъектілердің оларда көзделегн әрекеттерді жүзеге асыру құқығын баянды етеді;

-міндеттейтін нормалар құқық субъектілерінің өз іс-әрекетін осы нормалар талаптарымен үлестіретін міндеттерін баянды етеді;

-тыйым салатын нормалар өз ұйғарымдарында белгілі бір әрекеттерге тыйым салуларды қамтиды;