Сөзжасам тіл білімінің дербес саласы

Презентация қосу

Сөзжасам тіл
білімінің дербес
саласы
Жоспар
1. Сөзжасам – қазақ тіл білімінің
дербес саласы.
2. Қазақ сөзжасамының зерттелуі.
3. Сөзжасамның зерттеу нысаны.
Сөзжасам –
қазақ тіл
білімінің
дербес
Сөзжасам саласы
тіл білімінің жеке, дербес
саласы, оның өзіндік зерттеу
объектісі бар. Бұл саланың
объектісіне сөз жасаушы тэсілдер,
сөз жасаушы тілдік нұсқалар
сөзжасамдық типтер мен тізбектер,
сөздердің жасалу үлгілері, туынды
сөздер, олардың түрлері,
сөзжасамдық заңдылықтар мен
мағына, сөзжасамның сөз таптарына
қатысы сияқты күрделі — күрделі
мэселелер жатады. Басқаша
айтқанда сөзжасам тілдегі сөзжасау
процесімен байланысты барлық
қүбылыстар мен заңдылықтарды
зерттейді.
Қазақ
сөзжасамының
зерттелуі
Қазақ тілінің қазіргі кезде эбден
қалыптасқан өте күрделі сөзжасам
жүйесі бар. Бұл тілдің дамуымен
бірге дами отыра, талай даму
сатыларынан өтіп, эбден толығып,
күрделеніп, екшеліп, қырналып
қазіргі өте жүйелі дэрежеге
жеткен. Басқаша айтқанда,
тіліміздің эбден қалыптасқан,
орныққан, күрделі, өте жүйелі
сөзжасамы — үзақ уақыттағы
дамудың нэтижесі.
Қай тілде де сөзжасам
ертеден келе жатқан тілдік
қүбылысқа жататыны белгілі.
Түркі тілдерінің ең көне жазба
ескерткіштерінің тілі бүл
мэселеге толық куэ бола алады.
Көне жазба ескерткіштер
тілінде негізгі түбір сөздер-мен
қатар туынды сөздер болғаны
белгілі. Олар: туынды түбір,
күрделі сөз, бір сөздің бірнеше
мағынада қолданылуы түрінде
кездеседі.
Сөзжасамның тіл білімінің жеке
саласы болып танылуы – ұзақ
уақыт бойы ғалымдардың
пікірталасының нәтижесі.
Ғалымдар Еңбегі

Г.О.Винокур Очерк синтаксиса русского языка.

Е.С.Кубряков Язык и знание. На пути получения
знаний о языке: части речи с
когнитивной точки зрения

А.Н.Тихонов Синтаксис
«Қазіргі қазақ тілінің
сөзжасам жүйесі»
монографиясы
Сөзжасам мәселесі туралы ғалымдар
зерттеулері, түрлі пікірлері мен Авторлары
ұсыныстары қазақ ғалымдарына да
М.Балақаев
әсер етті, қозғау салды, осы мәселені
зерттеуге игі ықпал етті. 1984-1988 А.Қалыбаева
жылдары Академияның тіл білімі
Қ.Есенов
институтының Грамматика бөлімінің
қызметкерлері сөзжасам мәселесін Н.Оралбаева
арнайы зерттеді. Зерттеудің нәтижесі
1989 жылы «Қазіргі қазақ тілінің Е.Жанпейісов
сөзжасам жүйесі» деген атпен С.Нұрқатов.
монография болып шықты.
Монография екі үлкен бөлімнен тұрады: 1)
сөзжасамның жалпы мәселелері, 2) сөз таптарының
сөзжасамы. 1-бөлімде сөзжасамның тіл білімінің жеке
саласы екені дәлелденді. Сөзжасамның тіл білімінің
басқа салаларымен байланысы көрсетіле отырып,
оның өзіндік зерттеу нысанасы бар екені, өзіндік даму
жолы, заңдылықтары мен ерекшеліктері дәлелденді.
Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі, сөзжасамдық талдау,
сөзжасамдық тәсілдер, сөзжасамдық бірліктер,
сөзжасамдық мағына, сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық
саты, тип, үлгі, т.б. осы сияқты қазақ тіл білімінде
бұрын мүлдем зерттелмеген мәселелер тұңғыш рет
осы монографияда сипатталды.
Сөзжасам 1991 жылы жоғары оқу
орындарының оқу жоспарына кіріп,
содан бері қазақ тілі мен әдебиеті
мамандығы бөлімінің студенттеріне жеке
пән ретінде оқытылып келеді. Бұл пәннің
оқу жоспарына қосылуы сөзжасамның тіл
білімінің жеке саласы ретінде танылуына
байланысты. Сөзжасам мәселесі бұл
кезге дейін мүлдем оқытылмады деуге
болмайды, сөзжасам жеке сала ретінде
танылмаған кезде, ол морфология
саласына жатқызылып, морфология
курсымен бірге оқытылып келді.
Қазіргі қазақ тілінің
сөзжасам жүйесі

Қазақ тіл білімінде сөзжасамның
дербес сала ретінде танылуы 1989
жылға жатады. 1989 жылы шыққан
«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам
жүйесі» атты монографияда
сөзжасам қазақ тіл білімінің жеке
саласы деп дәлелденді.
Сөзжасамды тіл білімінің жеке,
дербес саласы деп тануды орыс
тіл білімінде алғаш ұсынған
академик В.В.Виноградов болып
саналады. Ол бұл пікірді 1950
жылдары ұсынған болатын.
Содан бері ғалымдар бұл пікірді
дәлелдей дамыта келе, 1970
жылы шыққан «Русская
грамматика» кітабында оны
жеке сала ретінде беріп,
сөзжасам тіл білімінің жеке
саласы деген пікірін жария етті.
Ф. А. Ганиев өзінің
Ф. А. Ганиев сөзжасамның
сөзжасам мәселесіне арналған
докторлық
диссертациясында
“Сөзжасам-татар тіл
білімінің бір
саласы”деген
тақырып бөлініп, онда
осы мәселені жан-
жақты дәлелдеген.
Қазіргі қазақ тілінің
сөзжасам жүйесіндегі
белгілі сөзжасамдық
тәсілдер, сөзжасам
типтері мен үлгілері,
жалпы тілде сөздің
жасалу механизмін
анықтау сөзжасамдық
талдаудан басталады.

Сөзжасамды
қ талдау
Қорыта келгенде, тілдің сөзжасам жүйесі
көне замандардан бері қарай үнемі дамып,
күрделеніп, қазір эбден қалыптасқан, бірақ
ол даму тоқталады деген сөз емес. Тілдің
сөзжасам жүйесі бірден өзгеріп кетпейтін
қүбылыс болғандықтан, оны біршама
түрақты деп санағанмен, ондагы болып
отырган үздіксіз даму, сандық өзгеріс
ретіндегі жылжымалылық оның эр
саласының қызметі эр дәуірде қүбылып
түратынын жоғарыда анық байқалды.
Назарларың
ызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Тіл білімінің салалары

Тіл теориясы

Жалпылама тіл білімі

ҚАЗАҚ ТІЛІ СӨЗЖАСАМЫНЫҢ ІРГЕТАСЫНЫҢ ҚАЛАНУЫ ЖӘНЕ БАСҚА САЛАЛАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Сөз құрамы

Грамматикалық мағына

Сөзжасам жүйесі

Лексикография туралы түсінік

Қазақ тілі білімі қазақ тілін зерттейтін ғылым саласы

Түбір морфема

Пәндер