Дәріні ағзаға енгізу жолдары
Презентация қосу
Фармакологияның негізгі
сұрақтары
Нурумбетова Фариза Мавзурқызы
• Фармакология – (греч. Pharmacon – дәрі )
химиялық қосындылардың адам не
жануар ағзасымен өзара әрекеттесуін
зерттейтін ғылым.
Фармакология
• Жалпы фармакология дәрілік заттың
ағзамен жалпы әсерлесу заңдылықтарын
зерттейді. (фармакодинамика және
фармакокинетика).
• Жеке фармакология белгілі бір
фармакологиялық топтың және белгілі бір
дәрінің фармакологиялық ерекшеліктерін
зерттейді.
Бөлімдері
• Педиатриялық фармакология
• Перинатальды фармакология (құрсақтағы балаға 24 аптадан. Туығанға
дейінгі және жаңа туылған нәрестенің 4 аптаға дейінгі өмірінде).
• Гериатриялық фармакология(егде және қарттық жастағы ерекшеліктері
бойынша ).
• Фармокогенетика ( генетикалық факторлардың ағзадағы рөлі және
олардың дәріге сезімталдығы).
• Хронофармакология (фармакологиялық эффекттің тәуліктік және
сезондық ритмдерге тәуелділігі).
• Клиникалық фармакология (науқас ағзасына дәрілік заттың әсері).
• Дәрілік токсикология (дәрілердің токсикалық әсері, өлімге алып
келетін дозалар және улануда оларды зарарсыздандыру жолдары).
Жалпы фармакология. Фармакодинамика.
• Фармакодинамика – дәрілік заттың әсерін(взаимодействие)
және олардың әсер ету механизмін зерттейтін
фармакологияның бөлімі.
• З-келген дәрінің емдік-профилактикалық әсері ағзаның
биологиялық немесе физиологиялық процесстерінің күшеюі
немесе тежелуінің арқасында жүзеге асады.
• 1. Препараттың рецептормен әсерлесу жолы (ЛС + R).
• 2. Препараттың ферментпен әсерлесу жолы (ЛС + фермент).
• 3. Препараттың биомембранамен әсерлесу жолы (ЛС +
биомембрана).
• 4. Дәрінің дәрімен әсерлесу жолы немесе эндогенді заттармен
Рецептормен әсерлесу
• Рецептор – бұл жоғары сезімталдығы бар және
белгілі бір химиялық қосылысқа немесе дәрілік
затқа арналған белок немесе гликопротеид.
• Агонист – бұл биологиялық
(фармакологиялық) эффекті бар рецептор түрі.
• Антагонист – белгілі бір дәрінің әсерін
төмендететін немесе жоятын дәрілік зат түрі.
• Антидот – улануға алып келетін дәрілердің
күшін жояды.
• Синергизм – дәрілік заттардың бір бірінің
әсерінің біргелікте күшейтуі.
• Суммация – екі немесе одан да көп
дәрілердің әсері барлығын қосқандағы
арифметикалық суммадағы эффектісіне тең.
• Потенцирование – бұл препараттар жалпы
әсерінің арифметикалық қосындысынан көп
болуы. обий эффект препаратов больше, чем
арифметическая сумма.
• 2. Дәрілердің ферменттердің белсенділігіне әсері.
• Кейбір дәрілер ферменттердің әсерін күшейтеді
немесе әлсіретеді, солайша фармакотерапиялық
әсері байқалады.
• 3. Биомембраналармен әсерлерсу.
• Көптеген дәрілер клеткалық және субклеткалық
мембраналардың физико-химиялық күйін өзгерте
алады. Мысалы трансмембраналық иондар
ағынын өзгерту (Са2+, Na +, К+).
• 4. Дәрімен дәрі әсерлесуі
• Антидот принципіне сәйкес.
Дәрінің әсерлесу түрлері
• Негізгі – дәрігердің тағайындау кезінде оның әсер
етуіне негізделеді.
• Мақсатты емес - нежелательное:
• - кері әсері;
• - аллергиялық;
• - токсикалық.
•
• Кері әсері – бұл ағзада емдік әсермен қатар
күтпеген кері әсердің болуы. Бұл өмірге қауіпсіз
кейде негізгі әсері ретінде де пайдаланылады.
• Аллергиялық әсері - бұл дәрілердің антиген-антидене
реакциясының активациясы әсерінен ағзаның дәріге деген
сезімталдығын арттыруы.
•
• Токсикалық әсері – үлкен дозада ағзаға түскен дәрінің әсері
абсолютті артық дозалануға алып келеді.
•
• Салыстырмалы передозировка – бұл ағзада орта терапевттік
доза енгенде де пайда болатын артық дозалану түрі. Көбіне
дәріні метаболизм және экскрециялаушы органдарында
бұзылысы бар науқастарда болады, мысалы егде жастағылар,
балалар немес бүйрек жеткіліксіздігі.
• Тератогенді әсері– бұл ұрыққа дәрінің кері әсер беруі, баланың
аномалилармен дүниеге келуіне әкеледі.
•
• Эмбриотоксикалық әсері – дәрінің эмбрионға токсикалық әсері.
•
• Фетотоксикалық әсері – ұрыққа токсикалық әсері.
•
• Мутагенді әсері – дәрінің жыныс немесе ұрық жасушаларының генетикалық
аппаратын өзгертуі (зародышевых клеток), бұл ұрықтың генотипі өзгерісіні
әкеледі.
•
• Канцерогенді әсері – дәрілердің клеткаларда атипия тудыруы обырға әкелуі.
• Жергілікті әсері – дәрінің емдік-профилактикалық әсерінің белгілі бір
локализацияда болуы немесе аппликация қолданған аймақта.
•
• Резорбтивті – дәрінің қан айналым жүйесіне сіңуі арқылы жүзігі асады.
Доза түрлері
• Бастапкы минималды доза (Пороговая) – бұл қандай да бір биологиялық эффект
тудыратын әсер.
• Ортатерапевтік (среднетерапевтическая) доза – оптимальды емдік доза
тудыратын эффект.
• Жоғары терапевтік доза – абсолюттік емдік (допустимая)доза. Ортатерапевтік доза
әсер етпегенде қолданылады.
• Широта терапевтического действия – бұл бастапқы минималды доза мен жоғары
терапевттік доза арасындағы интервал.
• Токсикалық - улану белгілері пайда болатын доза.
• Смертельная – өлімге алып келетін доза.
• Разовая – pro dosi – бір реттік доза.
• Курстық – 1 емдік курстық доза.
• Ударная – емнің алғашқы сатысында тағайындалатын ортатерапевтік дозадан 2-3 есе
көп жтрациясына тезірек жету үшін тағайындалған доза түрі.
• Поддерживающая (сүймелдемелі) – доза ударная дозадан кейін тағайындалатын
доза, көбіне ортатерапевттік дозаға сәйкес келеді.
Дәрінің қайта енгізгенде пайда болатын
әсерлесу
• Дәріні қайта енгізгенде терапевтік дозада өзгерістер
байқалуы мүмкін яғни әсері төмендеп не жоғарылап кері
әсері туындайды.
• Фармакологиялық әсерінің жоғарылауы – кумуляция
әсерінен, бұл дәріні қайта енгізгенде оның әсерінің
жиналып тұрып күшеюі.
• Кумуляция 2ге бөлінеді:
• Материялды – емдік әсерінің күшеюі дәрінің ағзада
концентрациясының көбеюі арқылы жинақталуынан.
• Функционалды – емдік әсерінің күшеюі және лезде
передозировка белгілерінің пайда болуы.
• Привыкание(үйрену) – дәріні үнемі
қолданғанда оның фармакологиялық
белсенділігінің төмендеуі.
• Перекрестное привыкание – химиялық
структурасы ұқсас дәріге фармакологиялық
әсерінің төмендеуі.
Фармакокинетика
• Фармакокинетика – дәрінің ағзаға
енгеннен бастап шығарылуына дейінгі
әртүрлі эатаптарын: сіңірілуі(абсорбция),
биотранспорт (транспорттық белоктармен
байланысуы), мүшелер мен тіндерге
таралуы, биотрансформация (метаболизм),
шығарылуы (экскреция) зерттейтін ғылым.
Дәріні ағзаға енгізу жолдары
• Дәріні енгізу жолдарына
• Дәріні ауру аймағына (очаг болезни) толықтай жеткізуі және жылдамдығы
• Эффективтілік және қауіпсіздігі тәуелді - бұл фармактерапия кезінде
дәрілерді аскынуларсыз және рационалды түрде қолдануға мүмкіндік
береді.
•
• 1. Энтеральді енгізу жолы – дәрінің ағзаға асқазан ішек жолдары арқылы
енуі.
• Артықшылықтары :
• ыңғайлылық
• Қауіпсіздік
• Жергілікті және резорбтивтік әсерінің болуы
• Энтеральды енгізу жолдарына:
• Пероральды (per os) – ауыз арқылы (асқазанішілік; дәріні ішке қабылдау)
• Сублингвальді (тіл астына).
• Интрадуоденальді – 12 елі ішек арқылы.
• Ректальді (per rectum) – тік ішек арқылы.
2.Парентеральді енгізу жолы
• Асқазан ішек жолынан тыс енгізу түрі.
•
• Артықшылықтары:
• 1. Нақты дозаға қол жеткізу.
• 2. Тез әсер көруге қол жеткізу.
• Парентеральды енгізу жолына:
• КөкТамырішілік енгізу.
• Артерияішілік енгізу.
• Бұлшықеттік енгізу.
• Теріастылық.
• Интратрахеальді.
• Интравагинальді.
• Сүйекішілік.
Фармакокинетика этаптары
• СІҢІРІЛУ (абсорбция) – дәрінің енгізілу аймағынан
оның қан айналым жүйесіне енуіне дейінгі процесс.
• Дәрінің сіңірілу жылдамдығы –
• Препараттың дәрілік формасына.
• Майда немесе суда еруіне.
• Дозасы мен концентрациясына.
• Енгізу жолына.
• Мүшелере мен тіндердің қанмен қамтамасыз ету
интенсивтілігіне тәуелді.
• Дәріні per os қолданғанда оның сіңірілуі :
• Асқазан ішек жолының әртүрлі бөліктерінің РН
ортасына.
• Асқазандагы тамақтың болуына және оның
мөлшеріне, құрамына.
• Микробты ортаға.
• Тағам ферменттерінің белсенділігне.
• Асқазан ішек жолы моторикасына.
• Тамақ пен дәрі қабылдау арасындағы интервалға
байланысты.
Дәрінің сіңірілуіне әсер ететін
фармакокинетикалық параметрлер
• Биоқолжетімділік (биодоступность )(f) – дәрінің
енгізлген жерінен қанға түсетін салыстырмалы мөлшері
(%).
• Сіңірілу жылдамдығы константасы (Константа
скорости всасывания) (К01) – бұл дәріні енгізген жерден
қанға сіңірілу жылдамдығы (ч -1, мин -1).
• Жартылай абсорбция периоды (t ½α) – препараттың ½
енгізілген дозасының ағзаға сіңу уақыты (сағат, мин).
• Максимальды концентрацияға жету уақыты (tmax) –
дәріні енгізген уакыттан бастап ағзадағы максимальды
концентрациясына жету уақыт (сағат, мин).
Жас ерекшелігі
• Балалрдағы дәрінің сіңірілу деңгейі 3 жаста
ғана ересектер деңгейіне жетеді. 3 жасқа
дейін дәрі абсорбциясы төмен болады,
себебі ішектегі микрофлораның толық
еместігі, өттің бөлінуі толық
қалыптаспауынан. 55 жастан жоғары
адамдарда да сіңірілу жылдамдығы
төмендейді олардың ағзасының жас
ерекшелігіне байланысты.
II. Биотранспорт
• – дәрі ағзаға сіңген соң қан сары суының
транспортты белоктармен байланыса бастайды
• Дәрілердің 90% альбуминдермен қайтарымды
байланысқа түседі. Сонымен қатар глобулиндер,
липопротеидтер, гликопротеидтермен. Белоктармен
байланысқан және байланыспаған фракциясы бір
біріне тура пропорционал [Ссвяз] = [Ссвоб].
• Фармакологиялық белсенділік тек байланыспаған
фракцияда болады, ал байланысқан бөлігі қанда
резерв сияқты күйде болады.
• Дәрінің транспорттық белоктармен байланысуы
• 1. Дәрінің фармакологиялық әсер күші.
• 2. Әсер ету ұзақтығы.
• Дәрілердің транспорттық белоктармен қайтарымдық
байланысуы мына фармакокинетикалық
параметрлермен сипатталады:
• Касс (Дәрі + белок) – дәрінің қан сары суы белоктарымен
қайтарымды байланысуының деңгей күші (моль-1).
• N – белоктағы арнайы препаратқа арналған
байланысуға фиксациялауға болатын орындар саны
III.Дәрінің ағзада таралуы.
• Дәрі ағзада таралуы біркелкі емес, ол оның троптылығына юайланысты.
Дәрінің ағзада таралуына мына факторлар әсер етеді:
• Липидтерде еру дәрежесі.
• Регионарлы немесе жергілікті қанмен қамтамасыз ету интенсивностілігі .
• Транспортты белоктарға троптылығы (степень сродства).
• Биологиялық барьер жағдайы (капилляр қабырғасы, биомембрана,
гематоэнцефалды және плацентарлы.
• Дәрінің ағзадағы таралу негізгі аймақтары:
• Жасушасырты сұйықтығы
• Жасуша іші сұйықтығы
• Май тіні
• Параметрі – таралу мөлшері (Vd) – тіндердің дәріні қаннан өзіне тартып
алу дәрежесі (л, мл).
IV. Биотрансформация.
• Фармакокинетиканың центральді этаптарының бірі
және дәрінің ағзадағы детоксикация жолы
(обезвреживания).
• Биотрансформацияға:
• Бауыр
• Бүйрек
• Өкпе
• Кожа
• Плацента қатысады
• Биотрансформация 2 фазадан тұрады.
Дәрілердің микросомальді ферменттерге
әсері
• Индукторлар – ферменттер әсерін
жоғарылартады: фенобарбитал,
рифампицин, преднизолон, димедрол,
диазепам, дифенин.
• Ингибиторлар – ферменттер әсерін
төмендетеді : циметидин,
хлорамфеникол,бета адреноблокаторлар,
эритромицин, амиодарон, лидокаин.
Дәрінің ағзадағы биотрансформация жолдары
Биотрансформация 1 фаза
• 1 фаза реакциялары:
• Гидроксилирование,
• Тотығу – қалпына келу реакциясы,
• дезаминдену,
• дезалкилдену
• Бұл фаза соңында препарат молекула структурасы өзгеріп
гидрофильденеді де ол оған өкпе және зәр арқылы
экскрециялануына көмектеседі.
• I фаза реакциялары эндоплазматикалық тор ферменттері
(микросомальді немесе монооксигеназды система ферменттері ,
цитохром Р450) арқыы жүзеге асады. Дәрілер бұл ферменттердің
белсенділігін төмендетіп не жоғарылатуы мүмкін. Бұл II фазаға
дайындық кезеңі.
Биотрансофрмация 2 фаза
• II фаза реакциялары процессінде коньюгаты немес
эндогенде заттармен қосындылар пайда болады
(мысалы, глюкурон қышқылы, глутатион, глицин).
Коньюгаттардың пайда болуы аттас ферменттердің
каталитикалық активтлігінен болады(препарат
+глюкурон қышқылы –глюкуронилтрансфераза
арқылы пайда болады). Бұл коньюгаттар
фармакологически активті емес заттарға айналып
ағзадан экскреттермен бірге шығады. Бірақ барлығы
емес, біраз бөлігі өзгермеген күйде ағзадан шығады.
V. Шығарылуы (экскреция).
• Дәрі ағзада мына экскреттермен шығады:
зәр, ауа, түкірікпен, термен, емшек сүтімен.
Ең үлкен үлесі бүйрекке тиесілі. Ол мына
механизмдер арқылы жүзеге асады:
• Шумакты фильтрация.
• Түтікті секреция.
• Түтікті (Канальцевая) реабсорбция.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz