Цитологияда қолданылатын микроскопиялық әдістер және жарық микроскопының құрылысы

Микроскопиялық әдістер. Жарық микроскоптың құрылысы.

Жоспар:

Микросопиялық әдіс түрлері

Жарық микроскопиялық әдісі

Фазалы-контрасты микроскопия

Рентген сәулелерін сіңіру әдісі

Микрохириургия әдісі

Қараңғы өрісті микроскопиялық әдісі

Электронды микроскопия

Цитологияда қолданылатын әдістер:

Жарық микроскобы

Бұрандалар

Окуляр

Объективтер

Заттық үстел

МБР - микроскобының құрылысы 1 - дөрекі фокустайтын бұранда;

2 - ұстайтын мойны;

3 - окуляр;

4 бинокулярлы тубус;

5 револьвер;

6 - объектив; 7 - заттық үстел;

8 -препаратты жылжытқыш; конденсор; 10 - айна;

11 - штатив негізі;

12 - нақты фокустайтын бұранда.

Жарық микроскопиялық әдіс

Цитологияда қолданылатын негізгі әдістердің бірі - жарық микроскопының әдісі. Жарық микроскопиясының әдістерінде жарық сәулесі объект арқылы өтіп, объективті линзалар жүйесіне еніп, бірінші кескін қалыптасады және ол окуляр линзаларының көмегімен үлкейтіледі. Оптикалық жүйе ретінде микроскоптың негізгі сипаттамасы оның шешуші күші, яғни бір-біріне жақын орналасқан екі объектіні ажырату қабілеті болып табылады. Микроскоптың ажырату қабілеті жарық толқынының ұзындығымен есептеледі: толқын ұзындығы неғұрлым қысқа болса, ажырату қабілеті соғұрлым жоғары болады. Жарық микроскопында спектрдің көрінетін аймағындағы жарық көзі (400-700 нм) жиі пайдаланылады, сондықтан бұл жағдайда микроскоптың максималды ажырату қабілеті 200-350 нм (0, 2-0, 35 мкм) аспайды. . Яғни, жарық көру аймағын пайдаланған кезде жарық микроскопының ажырату қабілетінің соңғы деңгейі 0, 2-0, 3 мкм құрайды.

Жарық микроскобындағы препараттар

Қараңғы өрісті микросклпия

Қараңғы өріс микроскопиясы. Қараңғы далада препараттар арнайы конденсатордың көмегімен зерттеледі. Қараңғы өрісте бақылау кезінде жарық сәулесі объектіге түспейді, оның орнына соққының шеткі сәулелері қолданылады.

Шеттік сәулелер объективке түспейді, сондықтан микроскоптың көру аумағы қараңғы болады да, шашыраңқы жарықпен көрінген объект ашық түсті болып көрінеді. Жасуша препараттырының да түрлі оптикалық тығыздықтағы құрылымдар болады. Жалпы қараңғы өрісте бұл құрылымдар түрлі жарықтандырулардың көмегімен анық көрінеді.

Жарықтандыру кезінде жасушада жарық сәулелеріндегі тозаңға ұқсас (Тиндаль эффектісі) өте ұсақ, кішкентай бөлшектер жарқырайды, шағылысқан жарық сәулесі микроскоп объективіне түседі.

Бұл әдіс тірі жасушаларды зерттеуде жиі қолданылады.

Қараңғы өрісті микроскоптағы организмдер

Фазалы контрасты микроскопия

Фазалық контрастты микроскопия әдісі. Жасушаның кейбір бөліктері жұқа болғанымен, олар бір-бірінен тығыздығы және жарықтың сынуы бойынша ерекшеленеді, фазалық контрастты микроскопия әдісі жасушалардың осы қасиетіне негізделген. Фазалық контрастты микроскоптың линзасына арнайы пластина бекітіледі, ол арқылы жарық сәулесі діріл фазасының қосымша ығысуын сезінеді. Кескінді қалыптастыру кезінде бір фазада немесе қарама-қарсы фазада, бірақ амплитудасы әртүрлі сәулелер бір-бірімен әрекеттеседі, нәтижесінде жоғары түсті контрастты объектінің бейнесі пайда болады. Фазалық контрастты микроскоптың ерекшелігі - ол тірі жасушалар мен объектілерді зерттеуге мүмкіндік береді

Фазалы контрастты микроскоптағы организмдер

Интерференциялық контраст әдісі

Микроскопқа енген кезде әр сәуле екіге жіктеледі. Осы сәуленің бірі бақыланатын бөлшек арқылы өтеді, ал екіншісі- бөлшектің жанынан микроскоптың оптикалық тармағы бойымен не қосымша тармақ бойымен өтеді. Микроскоптың окулярлық бөлігінде екі сәуле қайтадан қосылып, өзара интерференцияланады. Сәуленің бірі объект арқылы өтіп, фаза бойынша кешігеді (оның 2-ші сәулемен салыстырғанда жол айырмашылығы болады) . Осы кешігудің шамасы компенсатормен өлшенеді. Интерференциялық контраст әдісі фазалық- контрастылық әдіске ұқсас деп айтуға болады, өйткені осы екі әдіс те микробөлшек арқылы және оның жанынан өткен сәулелердің интерференциясына негізделген. Фазалық- контрастылық микроскопия сияқты интерференциялық контраст әдісі де мөлдір, түссіз объектілерді бақылауға мүмкіндік береді, бірақ олардың кескіні әр түсті де болуы мүмкін (интерференциялық түстер) . Осы екі әдіс те тірі тіндер мен жасушаларды оқып- зерттеуге жарамды және көптеген жағдайларда осы мақсатта қолданылады.

Интерференциялық контраст әдісі

Флуоресцентті микроскопия.

Тірі жасушаларды зерттеу үшін флуоресцентті бояулар мен флуоресцентті микроскопия кеңінен қолданылады. Бұл әдіс ультракүлгін сәулелердегі кейбір заттардың флуоресценция қасиетіне негізделген. Мұндай флуоресценцияны ұлпа арқылы ультракүлгін сәуленің сәулесін өткізу арқылы ұлпадан алуға болады. Ол үшін конденсаторда көк және ультракүлгін сәулелерді жалпы жарық сәулесінен бөлетін жарық сүзгісі бар арнайы ультракүлгін микроскоп қолданылады. Көрермен көзінің алдына қойылған тағы бір жарық сүзгісі препарат шығаратын флуоресцентті сәулелерді өткізе отырып, көк және ультракүлгін сәулелерді сіңіреді. Жарықтандыру ретінде күшті ультракүлгін сәуле шығаратын сынапты шамдар және қыздыру шамдары қолданылады.