Қан ұлпасы

Презентация қосу

Гистология пәні,
биологиялық ғылымдар
арасындағы орны,
проблемалары, маңызы
Жоспар:
Онтогенезде және
Ұлпалар
01 типі 03 филогенезде
ұлпалардың пайда
болуы

Гистология
ғылымы, пәні 02 Ұлпалар
типіне 04
сипаттама
Гистология

Гистология — (грек. hіstos – ұлпа
және logos – ілім) - тірі
ағзалардың (адам, жануар
және басқа да көпжасушалы
ағзалардың) ұлпаларын,
олардың түзілуін,
құрылымын, қызметін және
өзара әрекеттесуін
зерттейтін ғылым;
А.А. Заварзин барлық ұлпаларды 4
негізгі типке бөлді: шекаралық
(эпителиалды), ішкі ортаның ұлпалары
(қан, интерстициалды және қаңқа
ұлпалары), бұлшық ет және нерв
ұлпалары.
Гистологияның міндеті
Ұлпа эволюциясын анықтау, оның организмде дамуын
0 (гистогенез), хим. қасиеттерін (гистохимия),
жасушаларының құрылысын, атқаратын қызметін
1 (гистофизиология) зерттеу.

Жеке ғылым саласы болып Гистология 19 ғ-дың
0 басында микроскоппен зерттеудің дамуына байланысты
Гистология қалыптасты.
Жалпы Гистология – ұлпаның дамуын, құрылысын және
атқаратын қызметін зерттесе, жеке Гистология – адам
0 және көп жасушалы жануарлар органдарының
3 микроскопиялық құрылымын зерттейді. Кейде мұны
«микроскопиялық анатомия» деп те атайды.
«Гистология» терминін
ғылымға неміс ғалымы
К.Майер енгізген (1819ж.).
1930–1960 ж. омыртқалы
жануарлардың ұлпалары,
олардың құрылымындағы
ерекшеліктер, ұлпа филогенезі
мен ұлпа айналасындағы
жағдайларға байланысты
зерттелді.
1970 жылдан бері кейбір жалпақ
құрттар мен жұмыр
құрттардың жүйке жүйесі, ас
қорыту мүшелері, сондай-ақ,
малдың еті мен өкпесі, жүрегі
мен қан тамырлары, терісі
гистология тұрғыдан
айқындалды.
ЭПИТЕЛИЙ
ҰЛПАСЫ
организмді
сыртқы жағынан
қаптап, ішкі
мүшелердін
кілегейлі және
сірлі қабықтарын
астарлайтын және
әртүрлі бездер
паренхимасын
түзетін ұлпа.
Жабынды және безді болып екіге
бөлінеді.
Жабынды Безді эпителий
эпителий ұлпасы

Жабынды эпителий ұлпасы организмді Безді эпителий ұлпасы — организмде
қаптап, оның ішкі ортасын қоршаған өздерінен арнайы бөліңділер бөлетін
сыртқы ортадан бөліп тұрады. Шырышты бездер паренхимасын құрайды.
және серозды қабықшаларды ішінен Бездер: экзокринді және эндокринді
астарлап жатады. Организммен сыртұы болып бөлінеді.
ортаның арасындағы зат алмасуға Ұйқы безі белоктар, көмірсулар,
қатысады. майларды аш ішекті қорытуға қатысады.
Эпителий ұлпаларының ерекшеліктері
1. Эпителий - шекаралық ұлпа, организмнің ішкі ортасын сыртқы ортадан бөліп
тұрады.
2. Эпителий клеткалары бір тұтас қабаттарды құрап, дәнекер ұлпаларын сыртынан
берік сақтап тұрады.
3. Эпителийдің негізігі көлемін клеткалар құрайды. Клеткаралық зат өте аз. Тығыз
4. Эпителий сыртқы ортадан басқа ұлпаларды сақтап, өзі жиі зақымданады.
Регенерация жақсы дамыған.
5. Эпителий клеткалары полярлы. 2 полюсі: апикальді және базальді
6. Эпителий базальды мембранада жатады. Эпителийдің қоректенуі базальді
мембарана арқылы диффузды түрде жүреді. Қан, лимфа тамырлары болмайды.
Ішкі орта
ұлпалары.
● Организмнің ішінде жататын және
сыртқы ортамен қарым қатынаста
болмайтын ұлпалар тобы.
● Сыртқы ортадан эпителий бөліп
тұрады.
● Олар:
Қан, лимфа
Дәнекер ұлпасы
Ішкі орта ұлпаларының негізгі
қызметтері:
1 Торфикалық;

2 Тірек;

3 Қорғаныс;

4 Ішкі ортаның гомеостазын сақтау;

5 Пластикалық (регенрация процестеріне қатысу)
Қан ұлпасы

● Адам және жануарлардың қан айналым жүйесіндегі ішкі ортаның
ұлпасы
● Ол плазмалеммадан және қан клеткаларынан тұрады.
● Плазма – сұйық клеткааралық зат
90-93% - су
7-10% - құрғақ зат
6,6-8,5% - белок
1,5-3,5% - органикалық және минералды қосындылар
● Плазма белоктары: альбумин, глобулин, фибриноген және
ферменттер.
Қан ұлпасының қызметтері:

Тасымалдаушы Гомеостатикалық Қорғаныс

(тыныс алу, (ішкі ортаның (гуморальды
қоректік тұрақтылығын және клеткалық
гормондарды сақтау) иммунитет,
тасымалдау) фагоцитоз

1 2 3
Қан жасушалары:

● Эритроциттер 4-5,5млн – 1мм3
● Лейкоциттер 3800-9000 – 1мм3
o Гранулоциттер (нейтрофилдер,
эозинофилдер,базофилдер)
o Агранулоциттер (моноциттер,
лимфоциттер)
● Тромбоциттер 200-300мың – 1мм3
Бұлшықет ұлпасы
● Бұлшықет тіндері құрылысы мен шығу тегі әртүрлі болғанымен атқаратын қызметі
ұқсас.
● Дененің орын ауыстыру, жүректің соғуы, қан лимфаның жылжуы, асқазан, ішек
бойымен тағамның жылжуы, несептің шығуы, жатырдың жиырылуы (босану) т.б.
қозғалыс-қимылдарға қатысып, ағзадағы жиырылғыш қызмет атқаратын ет тіндері.
● Ет тіндерінің морфологиялық ерекшеліктеріне құрамындағы жасушалары –
миоциттері мен талшықтарының ұзынша пішіні, бұлардың құрамындағы арнайы
органелларлары, миофибриллалары мен миофиламенттері жатады.
● Сонымен қатар, ет тіндерінің миоциттері мен мисимпласттарының
цитоплазмасында жасуша қосындыларынан гликоген, миоглобин мен липидтер,
жиырылғыштық қызметке энергия қоры болып табылатын митохондриялары өте көп.
● Арнайы жиырылғыш элементтерінің (миофиламенттері мен миофибриллаларында)
құрамында кальций ионының қатысуымен өзара әрекеттесетін актин және миозин
белоктары немесе миофаламенттері бар.
Бұлшық ет ұлпасы

Морфофункционалды Гистогенетикалық
классификациясы классификациясы

1. Көлденең 1. Мезенхималық
жолақты 2. Эпидермальды
бұлшықет 3. Нейральді
2. Бірыңғай салалы 4. Целомды
бұлшықет 5. Соматикалық
Көлденең жолақты бұлшықет
● Көлденең жолақты ет тіндеріне қаңқалық ет тінімен жүректің миокардысы (ет
қабығы) жатады.

Миокард Қаңқалық
Қаңқалық бұлшықет тіні
● Қаңқалық бұлшықеттің құрамындағы бірлігі ет талшықтары болып саналады.
● Ет талшықтарының сырты базальді мембранамен қоршалған құрамында
миосимпласт пен миосателлиттері бар құрылым.
● Ет талшықтарының ұзындығы сантиметрден 50-100 мкм болады.
● Миосимпласттың құрамында көптеген сопақша келген ядролары болады, олар
саколемманың астында орналасады.
● Мифибриллалары миосимпласттың бойында ұзынша созылып орналасады.
● Саркомер – миофибриллалардың құрылыс-қызметін атқаратын бірлігі болып
саналады.
● Миосателлитоциттер – аз дифференцияланған жасушалар ет тінінің регенерациясына
қатысады. Олар мисимпласттың сыртындағы базальды мембрана мен сарколемманың
арасында орналасады.
Жүректің көлденең жолақты тіні
● Жүректің көлденең жолақты тіні немесе ет қабығы – миокард. Шығу
тегі спланхнотомның висцеральді жапырақшасынан –
миоэпикардиальды пластинкадан дамыған.
● Жүректің миокардындағы жасушалар – кардиомиоциттер.
● Даму барысында кардиомиоциттердің бірнеше түрін ажыратады.
Жиырылғыш
Өткізгіш
Аралық
Секреторлық
Біріңғай салалы бұлшықет
Миоциттердің ұзындығы 20-500 мкм, ал ені 5-8 мкм, жіп тәрізді жасушалар.
Ядросы тақша пішіндес болып келген миоцит жиырылған кезде бұл пішіні
өзгеріп, майысып, бұралып та кетеді.
Органеллаларынан ең көбі митохондриялар, ал Гольджи комплексі мен
түйіршікті ЭПТ аз болғанымен, рибосомдар бос орналасады.
Актин филаменттері көбінесе миоциттердің цитоплазмасында ұзыннан
орналсып плазмолеммаға арнайы тығыз денешіктер арқылы байланысады.
Миозин мономерлері актинмен қосақтаса орналасады.
Миоциттер бір-бірімен нексустер арқылы байланысады. Әрбір миоциттердің
сыртын немесе тобының эластинді, ретикулярлы талшықтар торы орналасып,
жалпы тіндік комплексті түзеді.
Тегіс салалы ет тіндері мезенхималық,эпидермальды,нейральды болып бөлінеді
Онтогенез бен филогенездегі ұлпаның
пайда болуы
● Онтогенезде тіндердің дамуының келесі кезеңдері бөлінеді:
● Оптикалық дифференциацияның I кезеңі-тіндердің болжамды рудименттері
жұмыртқа цитоплазмасының белгілі бір аймақтарында, содан кейін зиготаларда
болады;
● Бластомерді саралаудың II кезеңі-зиготаның ұсақталуы нәтижесінде тіндердің
болжамды рудименттері эмбрионның әртүрлі бластомерлерінде локализацияланған;
● Рудиментальды дифференциацияның III кезеңі-гаструляция нәтижесінде
тіндердің болжамды рудименттері ұрық жапырақтарының әртүрлі бөліктерінде
локализацияланған;
● IV кезең гистогенез-жасушалардың көбеюі, өсуі, индукциясы, детерминациясы,
көші-қоны және дифференциациясы нәтижесінде тіндердің эмбриондарын тіндерге
айналдыру процесі.
Жанама остеогистогенез.
А -мембраналық кезең-мезенхимнен сүйек бетбелгілерінің пайда
болуы
В-Сүйектің шеміршек моделін қалыптастыру
С-Перихондральды сүйек манжеттерінің пайда болуы
D, E-перихондральды сүйек манжеттерінен сүйектің тереңге өсуі,
диафиз аймағындағы энхондральды оссификация
F-эпифиздер саласындағы энхондральды оссификация
нүктелерінің пайда болуы

Нейрондар мен глиальды жасушалардың дамуы
1. Нейроэпителиалды жасушалар
2. Эпендиальды жасушалар
3. Биполярлы нейробласт4. Мультиполярлы нейробласт 5. Глиобластома
6. Протоплазмалық астроциттер 7. Фибриллярлық астроциттер 8.
Олигодендроглия 9. Мезенхималық жасуша 10. Микроглия
Гиалинді шеміршек тінінің дамуы(Ю. И. Афанасьевтің схемасы).А-
хондрогендік Арал; Б - бастапқы шеміршек тіні; В -
хондроциттердің дифференциация сатысы. 1-мезенхималық
жасушалар; 2 - митотикалық бөлінетін жасушалар; 3 -
жасушааралық зат; 4 - оксифилді жасушааралық зат; 5 - базофильді
жасушааралық зат; 6-жас хондроциттер.

"Тікелей", мембраналық, остеогенез.
А-остеогенді арал;
Б-остеоидты кезең;
В-жасушааралық заттың оссификациясы ;
Г - жалпақ сүйектегі "тікелей" остеогенез; 1 - мезенхималық
жасушалар; 2 - қан капиллярлары; 3 - остеобласттар; 4 - остеоид; 5 -
минералданған жасушааралық зат; 6 - остеокласт.
Пайдаланылған әдебиеттер:

● Википедия
● Кафедра гистологии ХНМУ
● Studall.org
● https://studall.org/all-206906.html^
● https://helpiks.org/8-67817.html^

Ұқсас жұмыстар

Жалпы гистология

Дәнекер ұлпасы

Тіректі-қоректі ұлпалар

Пәндер