Жасуша мембранасы

Жасуша - тірі организмдердін (вирустардан баска) курылымынын ен карапайым болігі, курылысы мен тіршілігінін негізі; жеке тіршілік ете алатын карапайым тірі жуйе. Жасуша оз алдына жеке организм ретінде (бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақтарда) немесе коп жасушалы жануарлар, осімдіктер жане саныраукулактардын тіндері мен улпаларынын курамында кездеседі. Тек вирустардын тіршілігі жасушасыз формада өтеді.

Жасуша туралы жалпы түсінік

Жасуша мембранасы

Жасуша мембранасы - жасуша цитоплазмасын сыртқы ортадан немесе басқа жасуша қабығынан бөлетін мембрана.

Жасуша мен сыртқы ортаның арасында зат алмасуына, жасушаның қозғалуына, бір-бірімен байлануына қатынасады. Мал жасушаларының жасуша мембранасы сыртқы бетінде гликопротеидті рецепторлар орналасқан. Жасуша мембранасы жасушаның вируспен қарым-қатынасында үлкен орын алады.

Құрылысы

Қызметі

Жасушаның мембраналық компоненттері - липидтер мен белоктар.

Липидтердің үлесі 40-90% құрайды.

Негізгі құрылымдық элемент фосфолипидті молекулалардың қос қабаты болып табылады.

Қорганыштық

Тіректік

Шекаралық

Тасымалдау

Клеткааралық байланыс

Сыртқы ортамен зат алмасу

Рецепторлық

Ядро

Ядро (nucleus) - жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының ең маңызды құрам бөлігі. Ядро тұқым қуалаушылық (генетика) ақпараттың сақталуы және осыған байланысты жасуша цитоплазмасындағы белоктар мен ферменттердің түзілуін қамтамасыз етеді. Ядро кариолеммадан (ядро қабықшасы), хромосомалардан, ядрошықтан және кариоплазмадан (ядро сөлі, шырыны) құралады.

Ядрошық дөңгелек келген, диаметрі 1-5 мкм денешік. Ядрошықта рибосомалар түзіледі.

Кариоплазма ядроның біркелкі боялған қоймалжың бөлігі. Кариоплазма құрамында нуклеин қышқылдары мен протеиндерді түзуге керекті нуклеопротеидтер, гликопротеидтер және әртүрлі ферменттер болады.

Кызметi

Генетикалық ақпараттарды сақтау

Зат алмасу процестерін реттеу

РНҚ синтезі

Цитоплазма (гр. kytos - жасуша және гр. плазма - қалыптасқан) - жасуша жарғақшасы мен ядро арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық. Клетка Цитоплазмасының сырты плазмолеммамен қапталған. Цитоплазманың негізгі құрамы гиалоплазмадан, органеллалардан және қосындылардан тұрады.

Гиалоплазма - Цитоплазманың нағыз ішкі ортасын түзетін, оның негізгі плазмасы. Онда ақуыз молекулалары кешендерінің түзілуі мен ыдырау процестері үздіксіз жүріп жатады.

Органеллалар- жасуша тіршілігі үшін әртүрлі қызмет атқаратын жасуша цитоплазмасындағы тұрақты құрылымдар.

Цитоплазма

Кызыметі

Жасуша ішкі бөлігін құрайды

Пішін береді

Жасуша органоидтарын байланыстырады

Органоидтардың қозғалуына көмектеседі

Рибосома (лат. rіbes - ағыс және грек. some - дене) - ақуыз синтезін жүзеге асыратын жасуша-ішілік органоид. Рибосомалар - екі орташа: үлкен және кіші өлшем бірлігінен тұрады. Рибосома тірі организмдердің барлығында кездеседі. Әр жасушада шамамен 1000-нан 1-ға дейін Рибосомалар болады.

Кызыметі

жасуша жасуша тіршілігіне қажетті ақуызды синтездейді.

Рибосома

Митохондриялар (гр. μίτος - жіп және χόνδρος - түйіршік) - жіпше және түйіршік тәрізді органоид. Ол автотрофты және гетеротрофты организмдердің цитоплазмасында кездеседі. Митохондриялардың көлемі тұрақты емес, сондықтан да олардың сыртқы пішіні әркез өзгермелі келеді. Митохондрия энергетикалық және тыныс алу центрі болып табылады. Сонымен қатар, тыныс алу барысындағы энергияның бөлінуіне жауапты.

Кызыметі

АТФ синтезіне қатысады

Гас алмасу процесін қамтамасыз етеді

Митохондрия

Лизосома (гр. 'λύσις' - еру және sōma - дене) - жануарлар мен саңырауқұлақ жасушасының органелласы, жасуша ішінде ас қорыту қызметін атқаратын және гидролиттік ферменттердің қор ретінде жиналатын орны. Оның диам. 0, 2 - 0, 7 мкм.

Кызыметі

Қалдықтарды, зиянды бөліктерді, қоректі ыдыратуға көмектеседі

Лизосома

Эндоплазмалық тор (лат. reticulum - тор, лат. endoplasmaticum - эндоплазмалық) - ұзынша келген қуысты түтікшелер мен өзекшелерден тұратын, қабырғасы биологиялық жарғақтармен шектелген жасуша цитоплазмасының органелласы. Эндоплазмалық тор (цитоплазмалық тор) : дәншелі (гранулалы) және дәншесіз (агранулалы) эндоплазмалық тор болып екіге бөлінеді. Гранулалы эндоплазмалық тор жарғақтарының қабырғаларында рибосомалар орналасады, ал агранулалы эндоплазмалық тор қабырғаларында рибосомалар болмайды.

Эндоплазмалык тор

Кызметі:

Грануласыз-көмірсу және липидтерді синтездейді

Тасымалдайды

Гранулалы-нәруыздарды синтездейді

Гольджи аппараты эукариоттық организмдердің барлық жасушаларында кездесетін органоид. Гольджи жиынтығының пішіні әр түрлі болады. Көп жағдайда орақ немесе таяқша пішінде жеке денешіктер түрінде кездеседі. Оның жарғақтар жасуша цитоплазмасының барлығына таралмайды. Олар ядроға жақын орналасады және қуыс цистерна түзеді. Қуыс цистернадан біртіндеп жарғақшалық көпіршіктер-диктисомалар баулықсызданады. Гольджи жиынтығында рибосомалар болмайды, сондықтан да ол ешқашан нәруыз синтездемейді. Алайда онда көмірсулар мен липидтердің синтезі және жаңару процесі болады.

Гольджи аппараты

Кызметі

Полисахаридтер мен липидтердің синтезіне қатысады

Заттарды тасымалдау

Қажетсіз заттарды шығару

Лизосома түзілуіне қатысад