Педагогиканың пайда болуы мен дамуы

Презентация қосу

№ 3-4 дәріс
Педагогиканың
пайда болуы мен
дамуы
Кез келген ғылым дамудың ұзақ тарихи жолымен өтеді. Олай болса,
педагогиканың ғылым ретіндегі дамуының негізгі кезеңдерін
қарастырайық.
Алғашқы арнайы білім беру құрылымдары
Ежелгі дүниенің б.з.д. ІІІ мыңжылдығында
Бірінші
пайда болды. Онда білімді оқытудың
кезең
жеңілдетілген формалары мен тәсілдері болды,
мысалы үлкендер үлгісіне еліктеу, көрсеткенді
қайталау, бұйрықты орындау, талап еткенге
бағыну және т.б. Оқытушы мен білім алушылар
арасында осындай қатынас болды. Бұл
тәжірибеге сол кезде теориялық талдау
болмады. Хат пайда болған кезде сауаттылыққа,
оқуға, жазуға үйрену кесте көмегімен жүзеге
асырылды. Әліппеге әріптерді қосу әдісі
арқылы үйретілді. Оқушылар мәтінді жаттап
алып, содан соң сөзбе-сөз қайталап айтатын еді
тәрбие үдерісінің бағытын, заңдылығын, негізін
көрсететін қағидалар мен ережелердің,
нұсқаулықтардың жүйелілігімен сипатталады. Бұл
кезеңде педагогикалық білім философиялық және
Екінші
саяси білімнің бөлігі болды. Осы тұста Гомердің
кезең
«Илиада», «Одисей», Плутархтың «Изречения
спартанцев», Гесиодтың «Труды и дни» атты
эпикалық поэмалары жазылды.
Атақты Ежелгі Грек ойшылдары Пифагор (б.з.д
V ғ.), Гераклит (б.з.д. 520-460), Демокрит (б.з.д.
460-370), ғалым-сопылар (б.з.д. V-IV ғ), Платон
(б.з.д. 427-347), Аристотель (б.з.д. 384-322 жж.)
әр түрлі сұрақтар бойынша философиялық
ойларымен қатар білімнің мазмұны, оқытудың
тәсілдері жайлы педагогикалық көзқарастарын
айтты. Осылайша біздің күнімізге дейін Пифогор
теоремасы, эвристикалық (сократтық) әңгіме,
Платонның таным (білместік, өзін-өзі тану, толық
білім) туралы ілімдері жетті
Ежелгі Шығыс (б.з.д. V-IV мыңжылдық - б.з.д. V ғ.),
Қосөзен, Мысыр, Үндістан, Қытай өркениеті
ұйымдастырылған оқытудың құнды тәжірибесін қалдырды.
Осылайша Ежелгі Месопотамияда (б.з.д. ІІІ мыңжылдық)
эдуббтарда (мектептерде) әңгіме, талқылау, диалог-талас,
жаттау, көшіру, жаттығу, көшіріп жазу әдістерін қолданған.
Біздің заманымызға дейінгі І мыңжылдықта Ежелгі
Үндістанда мектептің білім беру ісінде оқытудың белсенді
тәсілдерін қолданған, мысалы, оқытушы оқушының алдына
әр түрлі мақсат қойып, оқушыны сұрақтарға жауапты өз
бетінше табуға, шындықты танудың тәсілдерін меңгертуге
үйретті. Ежелгі Қытайдағы Конфуций мектебінде (Кун-Цзы
б.з.д. 551-479 жж.) оқытудың үлгіге еліктеу, диалог,
салыстыру, заттарды және құбылыстарды топтастыру
тәсілдері қолданылды
Еуропадағы (б.з.д. V ғ.) ортағасырлық
мектептің құрылуы. Оқыту бағдарламасының
Үшінші мазмұны жеті еркін өнерден тұрды: бірінші,
кезең бастапқы цикл – тривиум (лат. Trivium - үш
жол) грамматика, риторика, диалектикадан
тұрды; екінші, көтеріңкі цикл – квадривиум
(лат. Quadrivium - дәлме-дәл, төрт жолдың
қиылысуы) арифметика, геометрия, астрономия,
музыкадан тұрды. Бұл топтастыруды Рим
философы, бірнеше кітап авторы Боэций (б.з.
480-524 жж.) анықтады. Мың жылдықтар бойы
орта ғасырлық мектептердегі оқытудың
мазмұнын дәстүрлі түрде жеті өнер ретінде
анықталып келді, тек Қайта өрлеу кезеңінде бұл
бағдарламаны классикалық білім беру
алмастырды
Қайта өрлеу дәуіріне сәйкес келеді. Қайта
өрлеу кезеңіндегі педагогикалық ойлардың
ғұлама өкілдері – педагог ойшылдар, испан
Төртінші философы, психолог, педагог, оқыту үдерісінің
кезең мәселелерін ойлап табушы – Х.Л. Вивес (1492-
1540), неміс педагогы, классикалық
гимназияның негізін қалаушы – И. Штурм
(1507-1587), италияндық философ, саяси
қайраткер, балаларды тәрбиелеуге баса назар
аударған, оқытуда көрнекілік әдісін
қолдануды ұсынған – Т. Кампанелла (1568-
1639), француз философы, ойшыл, тәжірибені
оқыту құралы ретінде насихаттаушы – М.
Монтень (1533-1592), голландиялық ойшыл,
адамгершіліктің критерийі еңбекке деген
қатынас дегенді айтқан – Э. Роттердамский
(1466-1536) және т.б.
педагогиканың жеке ғылыми теория ретінде
қалыптасуы. Бұл чех педагогы Ян Амос
Бесінші Коменскийдің атымен байланысты. «Ұлы
кезең дидактика» кітабында (1628 ж.) Я.А. Коменский
педагогикалық білімге ғылыми негіз салуға
тырысты. Коменскийдің еңбегі педагогиканы
ғылым ретінде жүйелеудің жолын тапқан
алғашқы жетекші оқулықтардың бірі болды [8].
Бірақ онда ғылыми және оқу пәндерінің
арасындағы нақты айырмашылықтар болмады.
Ол келесі факторлармен түсіндіріледі: біріншіден,
ғылыммен жинақталған білім жеткілікті түрде
кең болмады және бір кітапта жазылды;
екіншіден, ғылым әлі де педагогиканың
мәселелерін, оқушылардың жас ерекшеліктерін
есепке алып білім берудің түрі мен формаларын
қарастырмады
педагогика ғылымының маңызды құрылымы
– дидактиканың дамуына көптеген үлестерін
Алтыншы қосқан белгілі педагогтар И.Ф. Гербарттың
кезең (1776-1841), И.Г. Песталоццидің (1746-1827), А.
Дистервергтің (1790-1816) есімдерімен
байланысты.
И.Г. Песталоцци – швед педагогы,
бастауышты оқыту әдістемесінің негізін
қалады; И.Ф. Гербарт – немістің ғалым-
философы, психолог, педагог, дидактиканың
теориялық негіздерін салды; А. Дистерверг –
неміс ұстаздарының ұстазы, оқытудың
ережесін ойлап шығарды; Э. Белл, Д.
Ланкастер (XVIII ғ. екінші жартысы-XIX ғ.
бірінші жартысы) өзара байланысты оқыту
жүйесін тәжірибе арқылы бірінші болып
өткізді және ұйымдастырды
В.Г. Белинский (1811-1848), А.И. Герцен
(1812-1870), Н.Г. Чернышевский (1828-
Жетінші 1889), Н.А. Добролюбов (1836-1861),
кезең Л.Н. Толстой (1828-1910), Н.И. Пирогов
(1810-1881) және т.б. белгілі орыстың
ғалымдары мен ағартушыларының
қызметімен танылды.
Ғалым, дәрігер, қоғам қайраткері Н.И.
Пироговтың білім жүйесі жайлы
ойлары қызығушылықты туғызады.
Ол сословиелік мектепке қарсы
шығып, оқытудың көрнекілік пен
ойшылдық принциптерін алдыға
тартып, мектеп жүйесінің жаңа
жобасын ұсынды
педагогиканың ғылым ретінде дамуы К.Д.
Ушинскийдің (1824-1870) іс-әрекетімен байланысты.
Ол көптеген мәселелерді бірінші болып шешті, оның
Сегізінші ішінде: антропология, физиология, психология және
кезең тағы басқа ғылымдарды білуге негізделген жаңа
педагогиканың жүйесін ойлап тапты; оқытудың
қисындық негізін ашты; тәрбиелеу мен оқыту
принциптерінің негізін қалады; орыстың
педагогикалық ойларының демократиялық және
гуманистік дәстүрлерін бекітті, оларға ғылыми күш
берді.
Осы заманның орыс педагог-дидактиктерінің ішінен
бастауыш мектептегі оқытудың бағдарламасын ойлап
шығарған Н.А. Корфты (1837-1904), балаларды
оқыту әдістемесін құрастырған В.И. Водовозовты
(1825-1886), оқушылардың адамгершілік, ақыл-ой,
дене бітімінің дамуына бағытталған
бағдарламаларды ашқан Н.Ф. Бунаковты (1837-
1904) атауға болады
педагогиканың ғылым ретінде дамуы ХХ
ғасырдың басындағы тарихи жайт – 1917
Тоғызыншы
жылғы Ұлы Қазан төңкерісімен байланысты.
кезең
1918-1931 жж. білім беру мен оқытуды
түбегейлі қайта құру жүйесінің жылдары
болды. Мектептің өзі алдыңғы жалпы білім
беретін орындардың (гимназия, лицей,
училищелер, шіркеулік және жергілікті
мектептер және т.б.) типтерін ауыстырып,
бірыңғай еңбектік (ресми түрде – 1918 жылдан
бастап Бірыңғай еңбектік мектеп) болып
аталды. Бұл оқытудың дәстүрлі жүйесінен бас
тартып, оқытудың мүлдем жаңа теориясы мен
білім берудің тәжірибесін іздеудің белсенді
кезеңі болды
Сабақ және оқытудың сынып-сабақтық жүйесі де қалпына
келтірілді; оқу «тобы», «бригадалары» дегеннің орнына
«сынып» деген атау қолданыла бастады (1934-1935 жж.).
Қайтадан жеке білім бақылаулары мен мектептік бағалар,
мектеп бітіргенде және сыныптан сыныпқа ауысқанда
тапсыратын емтихандар («сынақ» атымен) енгізілді;
қайтадан үй тапсырмасын беру тәжірибеленді; оқытудың
дәстүрлі әдістері қолданыла бастады; «жұмыс кітаптары»
өзінің орнын тұрақты оқу кітаптарына берді. Идеологиялық
бағыт мектепке дейінгі балалықтан басталып, мектеп
кезінде – әліппеден мектептің барлық кезеңінде және
жоғары оқу орнына дейін жалғасты.
Оқытудың, білім берудің теориясы мен тәжірибесінде шетел
ғалымдары да із қалдырды. Осылайша американың ірі
ғалымы Джон Дьюи (1859-1952) оқушылардың
практикалық іс-әрекеті кезіндегі интеллектуалдық
мүмкіндіктерін дамыту идеясын алдыға тартты. Дидактика
саласындағы басқа шетел ғалымдардың ішінен таным
саласындағы педагогикалық мақсаттар таксономиясының
негізін қалаған Б. Блумның (1913 ж., АҚШ), оқыту үдерісі
саласындағы еңбектердің авторы Д. Брунердің (1915 ж.,
АҚШ), оқыту стильдерінің сипаттарын көрсеткен Н.
Беннеттің (Ұлыбритания), жалпы дидактика теориясы
мен проблемалық оқытуды зерттеген В. Оконьнің (1914 ж.,
Польша), проблемалық оқыту және бағдарламалық оқыту,
өзін-өзі оқытуды педагогикалық басқару, білім беру
технологиясы, дидактика теориясы негіздерін қалаған Ч.
Куписевичтің (1924 ж., Польша) есімдері көпке танымал
1990 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейінгі
аралықты қамтиды. Бұл кезең оқытудағы
Оныншы педагогикалық технологиялары, соның ішінде
кезең ақпараттық-коммуникативті технологияны және
тұлға-бағдарлық білімді беруді енгізу
мәселелеріне қатысты қызығушылықтардың
туындауымен сипатталады. Педагогикалық
инновацияның, педагогикалық мониторингтің,
менеджменттің теориялық негіздері зерттелінді.
Бұл сұрақтарды зерттеуде Ю.А. Конаржевский
(1990 ж.), Т.И. Шамова (1991 ж.), М.М.
Поташник (1992 ж.), Л.С. Подымова (1995 ж.),
М.В. Кларин (1995 ж.), Г.К. Селевко (1998 ж.),
В.П. Беспалько (1998 ж.), Е.В. Бондаревская
(2000 ж.), И.С. Якиманская (2000 ж.) және тағы
басқа ғалымдар зор үлесін қосты
Қазақстандық педагогиканың даму
жолы ерекше болып келеді.
Қазақстандық педагогика ғылымының
дамуындағы алты кезеңді шартты түрде
атап айтуға болады
Бірінші кезең – тәрбиелік ойлар жазылған эпос пен жырлардағы,
ертегілердегі халықтың ауызекі өнерімен, қазақтың салт-дәстүрімен
байланысты

Екінші кезең – Шығыс Ренессанс дәуірі деп аталып кеткен шығыс
мәдениетінің қалыптасу кезеңімен байланысады. Себебі еуропалық Қайта
өрлеуге дейін араб-мұсылман ғалымдары антика дәуірінің рухани
мұрасын түбегейлі зерттеп, өзіндік гуманистік әлемдік көзқарасын
қалыптастырды.
Қазақ халқының педагогикалық көзқарастарының қалыптасуына Әбу
Насыр әл-Фарабидің (870-950), Әбу Әли Хусейн ибн Абдаллах Синаның
(980-1037), Әбу Рейхан Мухаммед аль-Бирунидің (970-1048), Әбу Хамида
аль-Газалидің (1056-1111), Насэреддин Тусидің (1202-1273) және т.б.
тәрбие және білім беру жайлы еңбектері зор ықпал етті. Алайда ғалым-
энциклопедистердің тәрбие және білім жайлы құнды педагогикалық
ойлары біртұтас жүйеге келтірілмеген еді
Үшінші кезең – қазақстандық педагогиканың дамуына
үлкен үлес қосқан танымал философтардың,
ғалымдардың, ақындардың, жазушылардың,
ағартушылардың атымен байланыстырылады, атап
айтсақ, Ш. Уәлиханов (1883-1865), Ы. Алтынсарин
(1841-1889), А. Құнанбаев (1845-1904), С. Торайғыров
(1893-1920), Ш. Құдайбердиев (1858-1931) және тағы
басқалар. Олардың тәрбие және білім беру жөніндегі
ойлары, идеялары отандық педагогиканың дамуындағы
аса маңызды құндылықтар болды. Мысалы, Ы.
Алтынсарин қазақ мектебінің негізін қалаушы, ол
бірінші болып «Қазақ хрестоматиясын» (1879 ж.),
«Қазақтарды орыс тілге үйретудегі бастапқы
басшылық» (1879 ж.) атты қазақ оқулықтарын жазған.
Ы. Алтынсариннің басшылығымен алғашқы қазақ
мектептері мен училищелері ашылды.
Төртінші кезең – дарынды оқытушы-педагогтар А.
Байтұрсыновтың (1873-1937), Ж. Аймауытовтың (1889-1931),
М. Дулатовтың (1885-1935), М. Жұмабаевтың (1893-1938), К.
Жұбановтың (1899-1938), Х. Досмұхамедовтың (1883-1938), Е.
Омаровтың (1892-1937), К. Кемеңгеровтың (1896-1937), Ш.
Әлжановтың (1901-1938) аттарымен байланысты. Мысалы, М.
Жұмабаевтың «Педагогика», Ж. Аймауытовтың «Дидактика»,
«Психология», «Тәрбиеге көмекші», «Жан жүйесі және өнер
таңдау», «Комплексті оқыту жолдары» секілді еңбектері көпке
дейін педагогикалық жоғары оқу орындары студенттерінің
негізгі оқу құралдары болып келді. Ш. Әлжанов бірінші боп
педагогиканың және психологияның мәселелерін сабақтастыра
зерттеп, жоғары оқу орындарында сабақ беру әдістемесін
ғылыми тұрғыдан дәлелдеді.
Бесінші кезең – 1937 жылдан 1989 жылға
дейінгі аралықты қамтиды. Қазақстандық
педагогика кеңес педагогикасының жүйесінде
дамыды. Бұл кезеңде оқушылар ұжымының
қалыптасуы, жанұя мен мектептің арақатынасы,
бағдарламалау және проблемалық оқыту,
оқушылардың танымдық іс-әрекетін
белсендендіру және т.б. мәселелер зерттелді. Осы
кезеңде педагогика дамуына үлес қосқандар С.
Қожахметов (1910-1945), С. Аманжолов (1903-
1958), Т. Тәжібаев (1910-1964), Қ. Бержанов
(1924-1976), Ә. Сембаев (1905-1989) және т.б.
Алтыншы кезең – 1990 жылдан бастап қазіргі
уақытқа дейінгі кезең. КСРО-ның құлауынан
кейін, педагогикалық ғылым біртұтас кеңес
ғылым ретіндегі дәрежесін жоғалтып, тәуелсіз
мемлекеттер достастығы өзіндік отандық
ғылымның қалыптасуында жұмыс атқарды.
Отандық педагогика белсенді түрде білімнің
стандартталуы мен ақпараттануы,
педагогикалық технологияларды енгізу арқылы
мектептегі оқу мен тәрбие туралы мәселелерді
зерттеу үстінде.
З Ғ А
Ы Ы
Ң
РЛ АР
АЗ А Е Т
Н ХМ
РА

Ұқсас жұмыстар

ПЕДАГОГИКАНЫҢ ШЫҒУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ

Бастауыш білім беру педагогикасының пәні және оның негізгі ұғымдары

Жалпы педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері

I тақырыптық блок Жалпы педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері

ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА БІЛІМ

Педагогиканың шығу тарихы

Арнайы психология және педагогикадағы коррекция ұғымы

Педагогика ғылымның әдіснамасы

ДЕФЕКТОЛОГИЯ

Субъектілік қасиеттер құрылымы

Пәндер