МҰСТАФА ШОҚАЙ

Презентация қосу

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

БАЯНДАМ
А
ТАҚЫРЫП: МҰСТАФА ШОҚАЙ
Қ А Б Ы Л Д А Ғ А Н : СА Н Д Ы Б А Е ВА А Қ М А РА Л .
Д А Й Ы Н Д А Ғ А Н : Ө Т Е Г Е Н М Е Д Е У.
ТАҚЫРЫПТЫ ЗЕРТТЕУДІҢ
ӨЗЕКТІЛІГІ

Ұлы тұлғаларын білмейінше бірде-бір дәуірді дұрыстап тану
мүмкін емес. Еліміздің тәуелсіздік алып, дербес даму жол
түсуіне бар күш жігерлері мен өмірлерін арнаған саяси күштер мен
ағымдардың, оның жетекшілері мен идеологтарының өмірлері мен
еңбектерін саралап ұрпақтан ұрпаққа жеткізу.
БАЯНДАМАНЫҢ
МАҚСАТЫ
Бүкіл өмірін, қажыр-қайратын,
қалам қарымын қазақ, өзбек,
түркімен, тәжік, қырғыз
халықтарының азаматтығы жолына
сарп еткен ұлы қайраткеріміздің
шығармашылық мұрасын сақтап,
өмір жолдарын дәріптеу.
ЖОСПАР
:
М. ШОҚАЙ М. ШОҚАЙДЫҢ САЯСАТҚА КЕЛУІ
БІЛІМ ЖОЛЫ

М. ШОҚАЙДЫҢ ӨМІРІНІҢ СОҢҒЫ
ҰСТАНЫМДАРЫ ЭМИГРАЦИЯДАҒ ЖЫЛДАРЫ
Ы ӨМІРІ
1. МҰСТАФА
ШОҚАЙ.
Қазақ ойшылы, оқымысты,мемлекет және
қоғам қайраткері.
Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) қаласында
1890 жылы дүниеге келген.
Ол белгілі Торғай датқаның немере сі, Ер
Шоқай-бектің ұлы. Анасы Бақтыбике де
текті жердің қызы болған. Жұбайы Мария
Шоқай. Бауырлары ағасы Сыздық, інісі
Нұртаза. Және екі қарындасы Әтіркүл,
Фатима.
2. БІЛІМ
ЖОЛЫ
1896 жылы алты жасар Мұстафа ағасы Сыздық
немере ағасы Бәкірмен бірге медрессе
табалдырығын аттайды .
1899-1902 жылдар аралығында Перовск
училищесінде оқыды .
1902 ж тамызда Ташкентте ерлер
гимназиясына оқуға түседі . 1910 жылы
гимназияны үздік бағамен бітіреді .
1910 жылы Петербург университетінің заң
3. МҰСТАФА ШОҚАЙ
САЯСАТҚА
ҚАЛАЙ КЕЛДІ ?

Мұстафа Шоқай саясатқа Санкт -
Петербург университетінде оқып
жүрген кезде араласа бастады .
Университет қабырғасында жүріп ,
Шоқай баспасөз бетінде патша
өкіметінің ислам діні жөніндегі
саясатына қарсы үндеу
жариялайды . Бұл үндеуге қазақ ,
башқұрт, татар және өзбек
Петерборда Мұстафа Шоқай ұлттық
мұсылман қозғалысының өкілдерімен
танысады. Мұстафаның үлкен саясатқа
араласуына ықпал еткен бірден бір адам
Әлихан Бөкейханов еді . Бөкейхановты
Шоқайдың саяси ұстазы деуге де болады . Ол
Мұстафаның бойындағы қажыр -қайраты мен
ұлтжандылығын байқап , жас Шоқайды сол
кезде Петербордағы саясаткерлермен ,
қоғам қайраткерлерімен , мемлекеттік Дума
депутаттарымен , оқымысты ғалымдармен
және жазушылармен таныстырды.

Мұстафаны Ресей мемлекеттік думасы мұсылман
фракциясының хатшылығына ұсынған да Әлихан
1917 жылғы революция нәтижесінде патша өкіметінің құлауы
Мұстафа Шоқай үшін үлкен қуаныш еді . Ол түркі халықтары
сол төңкеріс кезінде Ресей бодандығынан құтылып,
автономия алады деп үміттенді.
Алайда 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін Ташкенттегі
жұмысшы және солдат депутаттары кеңесі жергілікті
халықтың өзін - өзі басқару құқығын мойындаудан бас тартты.
Сөйтіп , өлкедегі барлық билік еуропалық нәсілділерден
құралған Түркістан халық комиссарлары кеңесіне көшеді
деген қаулы қабылдады. Мұстафа Шоқай мұны барып тұрған
әділетсіздік деп бағалады.
Осыдан кейін Мұстафа Шоқай бастаған
мұсылмандар қозғалысының өкілдері
шұғыл жиналып , төтенше съезд өткізді.
Съезд шешімімен құрылған Түркістан -
Қоқан автономиясының 54 адамнан
тұратын уақытша халық кеңесінің
құрамына сайланды . Уақытша үкіметтің
сыртқы істер министрі болды. Уақытша
үкіметтің төрағасы Мұхамеджан
Тынышпаев қызметінен кеткеннен
кейін , оның орнына Шоқай сайланды .
Мұстафа Шоқай автономияны сақтап
қалу үшін аянбай еңбек етті. Бірақ,
өкінішке қарай автономияның ғұмыры
ұзаққа созылмады .
1917 жылғы Ақпан төңкерісі М.Шоқай тобының Түркістанда біртұтас Түркістан
федерациясы құрамындағы ұлттық автономиялар құруға дайындалуына ықпал
етті. Бірақ Уақытша үкімет Түркістан халықтарының өзін-өзі билеуіне қарсы
шықты.
1917 ж ы л д ы ң наурызында М.Шоқай Ташкенттегі мұсылмандар конгресінде
құрылған Мұсылман орталығын басқарды. Бұл орталық та автономия құруға
әзірлене бастады.
1917 ж ы л д ы ң 22 қарашасында Қоқанда барлық саяси партиялар ме н
қозғалыстардың Бүкілтүркістандық конгресі өтіп, онда Түркістан (Қоқан)
автономиясының құрылғаны жария етілді. Оның Президенті болып Мұстафа
Шоқай сайланды. Осы ж ы л д ы ң желтоқсанында М.Шоқай «Алашорда» үкіметінің
құрамына кірді.
1918 ж ы л д ы ң қаңтарында қарулы жұмысшы отрядтары ме н қызыл
гвардияшылар Қоқанды шабуылмен басып алған соң, Мұстафа Шоқай
Грузияға кетеді. Онда ол Кавказ халықтарының демократиялық қозғалысына
белсене атсалысады.
4. ҰСТАНЫМДАРЫ

Бiз құл болып тұра алмаймыз. Бiз ұлт азаттығымызды аламыз.

Өзiнiң iшкi бiрлiгiн нығайта алған халықтар ғана тәуелсiздiгiне қол
жеткiзе алады ж ә н е оны қорғап қала алады.

Атамекендi сүю – оның тұтас мүдде сiне қызмет ету, осы жолда
әрқашан қызмет етуге, керек болса жанпида қылуға дайын тұру
болып табылады.
5. МҰСТАФА ШОҚАЙДЫҢ ЭМИГРАЦИЯДАҒЫ ӨМІРІ

Түркістан автономиясы құлағаннан кейін, Шоқайды ұстау
үшін Кеңес өкіметі оның басына бір миллион рубль тігеді.
Мұстафа қашып жүріп, Ташкентке барады. Одан кейін
Бакуге, кейін Тбилисиге келеді. Тбилиси кеңе с
үкіметінің қолына өткен соң, Түркияға барып бас
сауғалайды. Бірақ түрік елінде тұрақтап қала алмайды.
Ақыры Франция астанасы Парижден бір-ақ шығады.
Мұстафа Шоқай 21 жыл бойы Еуропада эмиграцияда
жүреді.
Жан-тәнімен жақсы көретін туған елін тастап кету
қайраткерге оңай соқпағаны анық. Елінен жырақта жүрсе де,
қазақтың бостандығы үшін күресіп өткен. Еуропада жүріп,
бүкіл әлем назарын Түркістан проблемасына аударды. Туған
елі мен Түркістандағы жақтастарымен байланысын үзбей,
үнемі хат алысып тұрды.
Публицистік қырынан танылды. Өз күшімен шетелде "Яш Түркістан"
журналын шығарды. Түрлі басылымдарда саяси мақалалары басылды.
Германия, Англия, Франция секілді ірі е л дерді ң саяси мінберінен сөз
сөйлеп, түркі халқының кеңестік кертартпа саясаттан кесапат көріп
отырғанын ашына айтты. Мұстафаның қайраткерлік абырой-атағы мұхит
асып, тіпті АҚШ-қа жетті. Америкалықтар да оны бірнеше рет
шақырып, саяси алаң ұсынған. Алайда оның ақшасы болмай, Америкаға
жол ы түспеді.

1925 ж ы л ы Парижде өткен "ЭКСПО" көрмесі кезінде Мұстафа Шоқай
Әміре Қашаубаевпен кездеседі. Осы сапардан кейін НКВД
қызметкерлері талантты әншінің қыр соңына түсіп, сұрақтың астына
алады. Осылайша басталған тергеу ақыры тоғыз жылға созылған.
Екінші жүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін, соғыс қаупі Францияға да төнді.
Нацистік қауіп-қатерді байқаған Париждегі эмигранттар бас сауғалап, АҚШ-қа
қаша бастады. Олар Мұстафа Шоқайға да бірге кетуді ұсынды. Алайда ұлы күрескер
ешуақытта Франциядан кетуді ойламаған. Себебі қиын-қыстау кезеңде өзін құшақ
жая қарсы алған Францияны екінші Отаны санаған еді. Сөйтіп ол Парижде қалады.
Көп ұзамай Парижді де соғыс оты шарпыды. Бір жыл өткеннен кейін, нацистер
Кеңе с одағына соғыс жариялаған күні Шоқайды үйінен тұтқындап алып кетті.
Лагерьге қамады. Шоқай лагерьде Түркістан туралы бір баяндама жасады. Немістер
Шоқайдың түркістандықтарға қарата жасаған баяндамасын радио арқылы таратты.

Мұстафа Шоқай концлагерьдегі тұтқындардың адам төзгісіз ауыр хәлін көріп
келгеннен кейін, "Гитлер мен Сталиннің кемшілігі көп, олар шын мәнінде
залымдар. Мен олардың қайсысы күштірек екен деп ойламаймын. Шындығында,
олардың саясат пен зұлымдыққа дәрежелері бірдей" деп жазды.
6. ӨМІРІНІҢ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ
Мұстафа Шоқай 1941 жылы Берлиндегі Виктория ауруханасына ауыр хәлде жеткізілді.
Сол жылдың 27 желтоқсанында ешкімге түсініксіз, жұмбақ жағдайда көз жұмды.

Дәрігерлер жасаған медициналық сараптама бойынша Шоқай қандағы б сүзегінің
асқынуынан қайтыс болған. Бұл сырқатты Мұстафа концлагерьлерді аралап жүріп
жұқтыруы мүмкін деп болжаған. Бірақ қайраткердің жары Мария
күйеуінің дертпен Түркістанда жүріп ауырып жазылғанын, оған қарсы тұратын күш-
қуаты бар еді дегенді айтады.

Мұстафа Шоқай Берлиндегі түріктердің зиратында жерленген.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Алаш арысы - көреген көсем Мұстафа Шоқайдың өміріне шолу

Мұстафа Шоқай өмірбаяны

Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы

Мұстафа Шоқайдың шетел баспасөзіндегі еңбектері

Алаш және Түркістан автономиясы

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау

ТҮРКІСТАН ӨЛКЕСІ - ТҮРКІСТАН АВТОНОМИЯСЫ АТАНУЫ

Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

1917 ЖЫЛҒЫ АҚПАН, ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІ

Уақытша үкіметтің комиссарлары болып

Пәндер