Сутек атомында

“АТОМНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫСЫ”

Химия пәні мұғалімі:Дюсембекова Самал Муратовна

Атом-

химиялық жолмен бөлінбейтін ең кіші бөлшек

Атом бүтіндей алғанда зарядсыз, бейтарап бөлшек. Ол ортасында өзінен радиусы 104 -105 есе кіші көлемді алып жатқан оң зарядты ядродан және оны айнала қозғалып жүрген теріс зарядты электрондардан тұрады.

Атом өзінің сыртқы бір немесе бірнеше электрондарын жоғалтқанда оң, ал сырттан электрон қосып алғанда теріс ионға айналады.

Атомның орбиталарында 2 не одан да көп электрондар қозғалып жүрсе, онда мұндай күрделі атомдардағы электрондардың өзара әсерлесуін де еске алу керек. Ол әсерлесулер тек электр статикалық ғана емес, орбиталық магниттік моменттер мен бөлшектердің өзінің ішкі магниттік моменттері де өзара әсерлесуі мүмкін. Мысалы, гелий атомындағы 2 электронның негізгі күйдегі әсерлесу энергиясы 78. 98 эВ. Көп электронды атомдар құрылысын зерттегенде бұларды есепке алып отырады. Сонымен бірге әр электронның орбита бойымен қозғалысында туатын электр магниттік өрісі мен электронның ішкі магниттік моменттерінің әсерлесуі де қосымша байланыс энергиясын тудырады. Осының нәтижесінде атом спектрлерінде нәзік түзілісті, ал электрон мен ядроның магниттік моменттерінің өзара әсерлесуінен аса нәзік түзілісті көреміз. Қазіргі замандағы кванттық электр динамикасында атом электрондарының вакуум құрамындағы виртуалды бөлшектермен әсерлесуін де есептеп атом құрылысының мұнан да күрделі екеніне көз жеткізуге болады

Сутек атомында 1 протон

Гелий атомында 2 протон

Литий атомында 3 протон

Әр түрлі атомдардың құрамындағы протондар мен нейтрондардың сандары да әр түрлі, бірақ атомдағы протондар мен нейтрондардың массасының қосындысы сол элементтердің атомдық массасына тең:

Ar = Z + N

Ar - элементтердің салыстырмалы атомдық массасы

Z - оның реттік нөмірі

N - нейтрондар саны

Электрон, протон, нейтронға сипаттама

Сипаттамасы

Электрон

Протон

Нейтрон

Ашылған жылы

1897

1919

1932

Ашқан ғалымдар

Джозеф Джон Томсон

Эрнест Резерфорд

Джеймс Чедвик

Таңбасы

е-

Массасы

m(e- ) 9, 108. 10-31 кг

m(p+) 1, 673. 10-27 кг

m(no) 1, 675. 10-27 кг

Электр заряды

-1, 6. 10-19 Кл = -1е

+1, 6. 10-19 Кл = +1е

Радиусы

10-15 м

Тарихи деректерге шолу

Д. И. Менделеев периодтық заңды ашып, химиялық элементтердің периодтық жүйесін жасаған кезде, олардың физикалық мәні түсіндірілмеді. ХХ ғасырда атом құрылысы айқындалып, оның құрылыс теориясы ұсынылды. Ғалымдар атомның ядродан және оның айналасында қозғалып жүретін электрондардан тұратынын анықтады. 1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд атом құрылысның «планеталық» моделін ұсынды. Бұл модель бойынша атомның ортасында оң зарядталған ядро бар, ал оны электрондар айналып жүреді. Электрон теріс зарядталған ең кіші бөлшек, оның заряды өлшем бірлігі ретінде қабылданған. Жалпы алғанда, атом электрбейтарап, яғни зарядсыз бөлшек болып саналады, себебі ядроның оң заряды электрондардың теріс зарядына тең.