Қан: құрамы, қан топтары, резус факторы және гемотрансфузияға байланысты асқынулар

Колледж Даналык

Жоспар

Қан туралы жалпы ұғым

Қан туралы ертедегі түсінік

Қан топтары

Негізгі заңдылықтар

Гемотрансфизияға байланысты асқынулар

Қан - ашық қызыл түсті сұйықтық, ол тұйық тамырлар жүйесінде айналады және дәнекер ұлпасының бір түрі болады. Органихмде 5 л қан болады.

Қан плазмадан (55%) - жасуша аралық заттың сұйықтығы мен форменді элементтерден (45%) - эротроцит, лейкоцит және қан (тромбоцит) пластинкаларынан тұрады.

Қан плазмасы - қанның сұйықтық бөлімі, белоктар коллоидты ертіндісі. Оның құрамына (90-92%) органикалық және анорганикалық заттар(8-10%) кіреді. Плазмадағы оганикалық заттардан ең көбі белоктар (орта есеппен 7-8%) - албуминдер, глобулиндер және фибриноген (фибриногені жоқ плазманы қанның сары суы деп атайды) . Одан басқа, қан плазмасы құрамында глюкоза, май, майтекті заттар, аминқышқылдар, мочевина, зәр және сүт қышқылы, ферменттер, гормондар т. б. болады. Анорганикалық заттар қан плазманың 0, 9-1, 0% бөлімін

құрайды. Бұл негізінен натрий, калий, кальций,

магний т. б тұздары. Тұздардың сұйықтықтың құрамы

физиологиялық сұйықтық деп атайды, оның құрамы

қан плазмасының тұздар құрамына сай келеді.

Медицинада физиологиялық сұйықтық организмге

сұйықтық жеткізу үшін пайдланады.

Қан және оның құрамы

Эритроцит-Эритроцитарлық масса, эритроцитарлық қоспа, жуылған эритоциттер

Лейкоциттер- лейкоцитарлық масса

Тромбоциттер- тромбоцитарлық масса

Плазма- жаңадан мұздатылған плазма, құрғақ плазма

Қанның еріген бөліктері -альбумин, протеин, фибриноген, креопреципитат, новосевер және т. б. (қан плазмасынан алынады)

Қан компоненттері

Қан туралы ертедегі түсінік.

Адамдар көптеген уақыттар бойы қанды

құдыретті, қасиетті күш ретінде таныды.

Қанмен бір-біріне адал анттарын берісті.

Қазақта «қан жылап тұрып айтты» деген

сөз бар, бұл да қанның құдыретіне байланысты айтылған сөз қолданысты. Ежелгі гректерде құдайларына құрбандыққа қан апаратын дәстүр болған. Гректер қанды «жан» тасымалдаушы ретінде таныды. Гиппократ жүйке ауруына шалдыққандарға дені сау адамдардың қанын ем ретінде ішуді ұсынған. Ол дені сау адамдардың қаны таза болады деп есептеген.

Қанды ертеректе дәрілік сусындар қатарына жатқызып келді. Ержүрек және ақкөңіл адамдардың қандарын құю адамдарды ұлы батыр қылады деген теріс пікірде болған. Мысалы, Рим папасы Иннокентий VIII қартайған кезінде үш жас өспірімнің қанын өзіне құюды бұйырған, соң өкінішке ұрындырып, Рим папасы да, жас өспірімдер де өлген. Ал Франция ханшайымы Мария Медичи (XVII ғ. ) кәрілікке қарсы қан ішіп отырған, бірақ одан оған ешқандай ем қонбаған.

Адамдар қан айналым және жүрек қағысы туралы білсе де, оның себебін түсіндіре алмады. Аристотельдің бұдан 2300 жыл бұрын «Қан мен жылу жүректе түзіледі» деген оғаш пікірі ғылымда XX ғасырдай дұрыс делініп келді.

Қан құю ережесі!

NB!

Қан топтары

1901 жылы адамның қанының тобы аңықталғанмен, бір адмның қаны екінші адамның қанына кейде сәкес келмегендіктен аңықталды. Оны К. Ландштейнер деген ғалым ашты. Эротроциттердің желімдеу (агглютинация) себеп болатын донорлық эротроцит құрамындағы зат - агглютинин ( немесе/және ) заттары. Желімдеу тек бір жағдайда болады, егер агглютиноген А, агглютинин және агглютиноген В, агглютинин кездесе ғана жүреді. Адамдардың қаны төрт топқа бөлінеді, олардың құрамында А агглютиноген және агглютинмен ал В агглютиногені агглютинмен кездескенде ғана эротроциттер жойылуы байқалады:

топ

Эритроциттегі агглютиноген

Сарысудағы агглютинин

I(0)

жоқ

Альфа және бета

II(A)

бета

III(B)

альфа

IV(AB)

АВ

жоқ

Қан топтары

Стандартты гемагглютинирлеуші сарысулар

Стандартты гемагглютинирлеуші сарысу және стандартты эритроциттермен

Моноклональді

антиденелермен

Қан тобын анықтау әдістері

Резус фактор белок антиген болғандықтан, оны ағзаға енгізгенде оған қарсы резус антидене п. б. Резус болымсыз қаны бар адамға резус болымды қанды бір рет құйса, науқас адам денсаулығында ешқандай өзгеіс болмайды. Ал сол науқасқа екінші рет осылай ұүйылса, ол өліп кетуі де мүмкін. Сонымен қатар акушерлік салада да үлкен рөлді атқарады. себебі, егер анасы резус болымсыз, ал баласы резус болымды болса онда бала дүниеге келмейді. егерде анасы болымды, ал баласы болымсыз резусты болса онда жүкті әйел босанады

Қанның резус факторы

Стандартты универсалды реагент бойынша

Тұзды ортада

Желатинді орталар арқылы

Тура емес антиглобулинді тест және т. б.

Резус факторды анықтау әдісі

Сәйкестілік

АВ0 жүйесі бойынша сәйкестілік ті Ұлы Отан соғысы кезінде көптеген өмілерді сақтап қалу үшін қан құю кезінде қолданған. ол кезде донорлық қан жеткіліксіз болған. Қан құю үшін донор мен рецепиент қаны бір топтан немесе бірінші топ болуға тиіс. Ол топ қаны ағзаға еш қатерсіз құйылады және зиянсыз. Сондықтан бұл топ қаны аса қымбат. Қазіргі уақытта тек сайкес келетін қан топтарын құюға болады, тек өлім аузында тұрған жағдайда ғана басқа қан топты адамдарға бірінші қан тобы құйылады.