Түркі қағанаты

Презентация қосу

Түркі
қағанаты
Мазмұны:
1. Түркі
қағанаты
2.Тарихы:
3.Қоңыстанған
жері
4.Түркі тайпал
арының діні
5.Түркі мәдени
еті
«Түркі» этнонимінің алғаш рет аталуы қытай
жылнамаларында кездеседі және ол 542 жылға
жатады. Қытайлар түріктерді ғұндардың
ұрпақтары деп санаған. Шежірелерде бұл
кезде қытайдың Вэй князьдігінің солтүстік
өңірлеріне солтүстік-батыс жақтың бірінен
келген түріктер жыл сайын шапқыншылық
жасап, ойрандап кететін болды деп
хабарланады. Олар туралы келесі бір
мәліметтер бүкіл құрлықтағы тарихтың талай
ғасырлар бойғы дамуына өзек болған
Түркі қағанатының күшейген уақытында
Солтүстік-Шығыс Қытай (Маньчжурия), Моңғолия,
Алтай, Шығыс Түркістан, Батыс Түркістан, Орта
Азия, Қазақстан және Солтүстік Казказ
Байрағы
Түрк әлемі Махмұду Қашғари (XI ғасыр)
Тарихы
Ұлы қоныс аудару дәуірі (II — V ғасырлар)
Қазақстанның, Орта Азия мен Шығыс Еуропаның
этникалық және саяси картасын едәуір дәрежеде
өзгертті. V ғасырда түркі тілдес теле (тирек)
тайпалар одағының саны көп топтары Солтүстік
Моңғолиядан Шығыс Еуропаға дейінгі далалық
өңірге қоныстанды, оңтүстігінде олардың көшіп
жүретін жерлері Әмударияның жоғарғы ағысына
дейін жетті.
VI ғасырда Қазақстан жерлері құдіретті держава
— билеушілері түрік тайпасының әулеттік Алшын
руынан шыққан Түрік қағанатының билігіне
түсті. Түрік этносының өзі қағанаттың құрылар
581 ж. Қытайда Чжоу династияның
орнына Суй династия келгеннен кейін,
жаңа патша түріктермен барлық сауда
қарым-қаныстарды үзді. Енді Қытайдан
жібек маталары Орта Азияға келмейтің
болғандықтан, түрік қағандарының Ұлы
Жибек жолындағы рөлі азаюға бастады.
Тобо-хан қайтыс болғаннан кейін, түркі
қағанатта өзара қырқыс басталады. Суй
династияның патшалары осы ішкі
өзгерістерді сезіп, түркі қағанатты
ыдыратуға, әлсіретуге тырысады. Осы
саясаттың нәтижесінде, 602-603 жж.
қарай, түркі қағанаты екіге бөлініп
кетеді.
604 ж. Батыс Түркі қағанатының қағаны
болып Таман сайланды. Ал Шығыс Түркі
қағанатының қағаны болып Жанғар
Қоңыстанған жері
Түркі қағанаттың саяси-әскери бірлестік ретінде
қалыптасқан мекені - Жетісу. Жетісу мен Шығыс
Қазақстан жужан мемлекеттің шет аймақтары
болатын. Осы аймақтарда орналысқан тайпалар -
теле - 492 ж. жужаньдарға қарсы шығып,
тәуелсіздік мемлекет құрады. Дегенмен де, 516
ж. жужаньдар жаңа құрылған мемлекетті тағы
да өздеріне бағындырады. 545 ж. теле
тайпасының Ашина руы жужаньдарға қарсы
қүресті басқарады. 551 ж. батыр Бумын
Қытайдағы Батыс Вэй патшалығымен бірігіп,
Діндері
Түріктердің наным-сенімдері және дінi — жалпы
алғанда, отырықшы және көшпелі халықтың діни
нанымдарында алдындағы дәуірлерден алынғаны көп.
Адамдардың құдайлық күштермен «қарым-
қатынасындағы» аралық міндеттер қоғамдағы ерекше
топтың — ша- мандардың қолында болды, ал шамандар
ертедегі түрік мәтіндерінде қам деп аталған.
Шамандар, сәуегейлер, емшілер, «құдайдың қалауын»
жариялаушылар болған. Ертедегі түріктер дінінің негізі
Көкке (Тәңір) және Жер-Суға (Йер- Суб) сиыну болды".
Құдірет деп есептелген бұл қос күштің негізгісі Көк
болды. Қағандар нақ осы Көктің еркімен билік құрып,
олар «Көк тектестер және Көкте туғандар» деп аталды.
Түркі мәдениеті
Түркі мәдениеті - ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі тайпалары негізінде
қалыптасқан мөдениеттің жалпы атауы. Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-
Шань мен өңірі болған. "Халықтардың ұлы қоныс аударуының" нәтижесінде қазіргі
Қазақстан, Орта жөне Алдыңғы Азия, Шығыс Еуропа]] территорияларына кең таралып
орналасқан түркілер қазіргі түркі тілдес халықтардың барлықтарының субстраты
болып табылады. "Түркі" деген термин тұңғыш рет 542 жылы аталады. "Түркі" этонимі
алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын білдірген (ғылымда этносқа
қатысты "түркі"терминін қолдану қалыптасқан, біз соған арқа сүйейміз). Түркі
қағандағы тұсында түркі тілінің өрісі барынша кеңіп, ұланғайыр өлкедеғі негізгі тілге
айналған. Түркілердің жазуы да болған. Сол көне түркі жазбаларынан түркілердің
дүниетанымдық көзқарастары, наным-сенімдері туралы көп мағлүмат алуға болады.
Көне түркілер аспан денелерінің қозғалысына карап ауа райын, жыл маусымдарының
қандай болатынын күні бұрын анықтай алған. Көне түркілер геометрия, математика
ғылымдарынан біршама хабардар болған, оны су жүйелерін салуға, күрделі
ғимараттар, карауыл төбелер тұрғызуға, т.б. пайдаланған. Олар металды, түрлі
минералдарды еріту әдістерін, шөптердің емдік қасиеттерін білген. Емдеудің неше
түрлі әдістерін де жетік меңгерген. Ежелгі түркілер, негізінен, қос күшке - Көкке және
Жерге сиынатын болған. Көк Тәңірінің рақымымен елді билеген қағандар "Аспанда
туған және Күнмен, Аймен безендірілген" деп аталған. Ежелгі түркілер үшін Көк пен
Жер-Судан кейін тұрған құдіретті күш әйел, ошак басы құдайы Ұмайға табынған. Түркі
халықтарының мәдениетінде персонификациялабаған, шексіз аспан әлемімен қатар
аспан шырақтары, құтты мекен, отсуға да бас игенін білдіретін деректер кездеседі.
Түркі қағанатының
билеушілері
Амрак қаған Тардуш қаған

Баға Ышбара қаған Тобо қаған

Бумын қаған Билеушіл Тұлан қаған

Жағбу Баға қаған
ері Төремен Апа-хан

Мұқан қаған Янг Соух тегін

Қара-Еске қаған
Азиядағы көне
түрік
ескерткіштеріне
тән ерекшелік -
адамды атымен
жерлеген обалар
мен ғұрыптык
қоршаулар болып
табылады.
Ескерткіштің
осындай түрлері
Сарыарқадан да
азар аударғандарыңызға рахм

Ұқсас жұмыстар

ЖЫЛЫ ШЫҒЫС ТҮРКІ БАТЫС ТҮРКІ

Түрік қағанаты

Тәңір сөзі

Орхон ескерткіштері

Күлтегін жазба ескерткіші

Түрік дәуіріндегі мемлекеттер (қайталау)

Түргеш қағанаты (699756)

Күлтегін жырының басты идеясы - Күлтегін батырды Түрік қағанатының құдіретті тұлғасы етіп көрсету

Қазақ этнопедагогикасының қалыптасу кезеңдері және даму тарихы

Отырар - қаһарман қала

Пәндер