Айша бибі

Қарахан мемлекеті

(942-1212 жж. )

Орындаған: Әділхан Ж., Құтлымұратова Г. Еркинбаева М.

Тексерген: Жүсіп М. Э.

Жоспары:

1. Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның территориясы

2. Қарахан мемлекетінің этникалық құрамы мен саяси құрылымы

3. Шаруашылығы және мәдениеті

Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның территориясы

X ғасырдың орта кезінде Жетісу аймағы мен Шығыс Түркістанның бір бөлігінде Қарлұқ қағанатының орнында 960 ж Қарахан мемлекеті құрылды.

Бастапқы территориясы:

Жетісу мен Шығыс Түркістанның бір

бөлігі болса, кеңейгенде Мәуеренахрды қосып алды. Орталығы

Баласағұн.

Қарахан әулетінің негізін салушы

Сатұқ Боғрахан (915-955жж) .

Ол Қарлұқ хандығының іргесін көтеріп, мәртебесін асырушылардың бірі - Білге құл Қадыр ханның немересі.

Сатұқ Тараз және Қашғар қалаларын өзіне қаратып, 942 жылы Баласағұндағы билеушіні құлатып, өзін жоғары қаған деп жариялайды.

Қарахан мемлекетінің этникалық құрамы мен саяси құрылымы

960 ж. Мұса исламды мемлекеттік деп жариялады. Астанасы-Қашқар.

955 ж. Сатұқ Боғра хан қайтыс болған соң билікке оның ұлы Мұса келді.

992 ж. Хотанды алды. Ирандағы Самани әулетінен Мәуеренахрды біржолата тартып алды.

Хасан Боғра хан Насыр 990 ж. Тараз, Испиджабты бағындырды. 996 ж. Мәуеренахрға аттанып,

Жүсіп 999 ж. Бұқараны басып алды.

Баласағұнда Мұсаның інісі Сүлеймен билік етті. Мұса орнына Әли Арслан (960-990)

Сатұқ Боғра-хан (942-955жж)

Мұса хан

(955-998жж)

Али Арслан хан (998 б-з. жж)

Насыр хан

(б з - 1041 жж)

Хасан Боғра хан әулеті

Ибн Али Мұса хан әулеті

Қарахан мемлекеті ең жақсы дамыған кезең

1040 ж. хандық 2-ге бөлінді

Батыс Шығыс (негізгі)

Территориясы: Мәуеренахр Территориясы: Жетісу, Шығыс Түркістан

Астанасы: Үзкент

кейін Самарқан Астанасы: Күз Орда, кейіннен Қашқар

Ханы: Ибрагим Тамғаш Боғра хан Ханы: Арслан хан Сүлеймен

-1089 ж. селжұқ сұлтаны Мәлік шах Қарахан мемлек-ң негізгі бөлігі

Батыс хандықты бағын-п, вассалы етті. болғандықтан ханы “ұлы хан”

-1102 ж. Баласағұн мен Тараз билеушісі болып есептелді.

Қадыр хан Жебірейіл Мәуер-ды басып алды.

Мемлекеттің саяси жағдайы

Қарахан мемлекетінің саяси тарихы ол өмір сүрген алғашқы ондаған жылдың өзінде-ақ ықпалды әрі күшті екі әулеттің - Әли Арсылан хан мен Хасан Боғра ханның ұрпақтары арасындағы өзара қырқысқан күреске толы болды.

Алғашқы кезде Әли (Әлилер) ұрпағының ықпалы күштірек болды, ал кейін бұл ықпал Хасан ұрпақтарына (Хасанилерге) көшті.

Мемлекеттің әлсіреу себептері

Ішкі талас - тартыс

Қарақытайлар, наймандарға және хорезмдерге қарсы күресте жеңіліс тапты.

Орталықтары

Ірі қалалары

Баласағұн

Қашқар

Ордакент (Тараз)

Мерке

Үзген

Құлан

Этникалық құрамы

Жікіл

Оғыз

Қарлұқ

Үйсін

Яғма

Қаңлы

Мемлекттің құрылуында басты рөлді атқарған - қарлұқ тайпасы.

Одан кейін негізгі билеушілер яғма тайпасының арасынан шығып отырған.

Тотемі арыстан болғандықтан Жікіл тайпасының ханы

Арслан

Бура

Тотемі бура болғандықтан Яғма тайпасының ханы

Қоғамдық құрылысы

Жоғарғы өкімет билігі қағанның (хан) қолында болған. Билік мұрагерлік жолымен беріліп отырды.

Билік иелері қатарына ханның ұрпақтары - тегіндер, ілік хандар, бектер, нөкерлер жатты

Билік иелігінде үлестік жерлер болды.

Хан кеңесшісі қызметін уәзірлері атқарды.

Ханның мемлекеттік саяси-әкімшілік іс жүргізетін орны Орда деп аталған. Онда сарай қызметкерлері тұрған.

Жер иеленудің бір түрі «иқта», ал иеленушілер «иқтадар» деп аталаған.

Иқтаның мәні - оны алған адамдар ол жерде отырған қарапайым халықтан алым-салық жинап, ханға әскери қызмет етуге міндетті болған.

Дінбасылар мен әскер басылардың жерлерін вақфтық жерлер деп атаған. Вақфтық жерлерден салық алынбайды.

Қарахан мемлекеті кезіндегі қанаудың бір түрі - коммендация болды.

Оның мәні:әлсіз адам өз үлесіндегі жерді күштінің қамқорлығына береді, ол әлсіз адамды қорғауға тиіс.

Шаруашылығы мен мәдениеті

Шаруашылығының 2 бағыты

1. Егіншілік, бау-бақша

2. Мал шаруашылығы- жартылай көшпелі,

жартылай отырықшы

Тараз, Талхир, Баласағұн

Мерзімдік қоныстары-жайлау, күзеу, қыстау, көктеу

4 түлік мал, әсіресе жылқы өсірді

Кедейленген малшылар мен егіншілер қала халқының санын өсірді

Қала мәдениеті дамыды, қолөнер, көзе жасау шеберханалары көбейді.

Күмбезді мешіттер, кесенелер, шығыс моншасы- құрылысқа енген тың өзгерістер.

Бабаджа хатын X-XIғғ

Айша бибі XI-XII ғғ

Қарахан кесенелері

Исламның мемлекеттік дін болуына байланысты мешіттер, күмбездер көбейіп, сәулет өнері дамыды.

Қарахан кесенесі - ортағасырлық сәулет ескерткіші. Қараханидтер әулеті өкілдерінің біреуінің бейіті үстінде салынған. Кесене Қазақстан аумағындағы ортағасырлық сәулет өнерінің әсем үлгісі. Шамамен ХІ ғасырда салынған. Ол Тараз қаласында орналасқан.

Қарахан кесенесі

Айша - бибі кесенесі - ХІ-ХІІ ғасырларда ірге көтерген сәулет өнері ескерткіші. Бұл ескекрткіштен қазақ хандығының атадан балаға мұра болып келе жатқан ою - өрнек, әшекей түрінің өте мол екендігін көруге болады.

Ұқсас жұмыстар

Айша бибі кесенесі

ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ СӘУЛЕТ ӨНЕРІ

Археологиялық ескерткіштер

Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы

Пәндер