Топырақтың механикалық құрамы

Презентация қосу

Топырақтың механикалық құрамы.
Топырақтың органикалық бөлігі мен
структурасы
Жоспар:

1. Топырақтың құрылысы.
2. Топырақтың құрылымы.
3. Топырақтың нығыздылығы
4. Топырақтың кеуектілігі.
5. Топырақтың механикалық құрамы
Топырақ

Топырақ - тау жыныстары ыдыраған
кезде алынған минералдық заттар
қоспасынан, өсімдіктер мен
жануарлардың ұсақ ағзалар
қалдығының ыдырауы нәтижесінде
пайда болған ағзалық заттардан
құрылған құрлықтың үстіңгі қабаты
болып саналады.
Механикалық құрамы

Механикалық құрамы – жеңіл
топырақтардың ауыр топырақтарға
қарағанда, бұдан басқа кемшілігі – су
және жел эрозиясына төзімсіздігі
болып табылады. Мұндай жерлерде
өсімдіктер нашар өсетіндіктен, оның
беткі қабаты желдің (ал суарлармалы
жерлерде - судың) әрекетінен үгіліп
(жуылып) кетеді.
Топырақ қабаттары

Ао – жабын қабаты

А1 - шірінді қабаты - 10-20 см

А2 - ақшыл горизант- шірінді болмайды шайылу элювиалды
қабат деп аталады 30-40 см дейін барады

В - шайылып келу қабаты иллювиалды шірінді мен әртүрлі
тұздар шайылып келеді-40-70-100 см-ге дейін барады

С - аналық жыныс.
Топырақтың құрылымы

Топырақтың құрылымы деп, оның әр
түрлі пішінді үлкенді-кішілі түйіртпекті
агрегаттарға бөліну қасиетін айтады.
Топырақ құрылымы ірі кесекті, кесек
дәнді, үлкен-кіші жаңғақты, призмалы т.б.
түрлерге бөлінеді. Олар бір-бірімен
жабысқан механикалық элементтермен:
құм, шаң, балшықпен қосарласа жүреді.
Әрбір құрылымдық агрегат біріккен
органикалық және минералды
бөліктерден тұрады. Жалпы топырақ
құрылымының пайда болуы - күрделі
биохимиялық және физико-химиялық
процесс.
Топырақтың құрылымы

Көп жағдайда аралас құрылымды
топырақтар кездеседі. Топырақтың
құрамында 0,5 мм-лік микроагрегаттардан
бастап одан әлденеше есе үлкен
макроагрегаттар бар. Агрегаттарының
көлемі 1 мм-ден - 10 мм-ге дейінгі топырақ
бағалы, құнарлы. Өйткені мұндай топырақ
ылғалды үнемді жұмсайды, ысырап етпейді,
яғни оның бөлшектерінің сіңіру құрамында
кальцийдің катионы болады. Ал су
ұстамайтын топырақтың құрамында басқа
катиондар кездеседі.
Топырақтың нығыздылығы

Топырақтың нығыздылығы - оның
борпылдақ қуысты немесе нығыз болу
қасиеті, бұл көрсеткіш топырақтың
тығыздығы мен жұмсақтығын және
құрылым бөліктерінің арасындағы
қуыстар дәрежесін білдіреді. Топырақ
қуыстары ауа мен судың, жылудың
жылжуына ықпал етеді. Топырақтың
нығыздылығы топырақтың
құрылымына, механикалық құрамына,
органикалық және минералдық
бөлшектердің мөлшеріне байланысты.
Нығыздылықтың деңгейіне қарай мынадай
түрлерге бөлінеді:

Өте тығыз Тығыз Тығыздау
топырақ топырық топырақ

Борпылдақ Бос жылжымалы
топырақ топырақ
Нығыздылықтың деңгейіне қарай мынадай
түрлерге бөлінеді:
Өте тығыз, біртұтас топырақ. Мұндай
топырақ сортаң және карбонатты жерлерде
кездеседі. Ауа мен суды өткізбейді,
механикалық құрамы ауыр әрі өзі құрғақ
болады. Агрономиялық тұрғыдан бұл топырақ
жыртуға жарамайды.
Тығыз топырақ - жердің жыртылған
қабатынан төмен орналасқан, сортаңдау және
механикалық құрамы ауыр балшықты жерлерде
топырақ тығыз болады. Агротехникалық
шаралар қолданылған жағдайда мұндай
топырақты ауыл шаруашылығына пайдалануға
болады.
Тығыздау топырақ - жердің иллювиальді
қабатында кездеседі. Мұндай топыраққа
күректі күш жұмсамай-ақ батыруға болады.
Нығыздылықтың деңгейіне қарай мынадай
түрлерге бөлінеді:

Борпылдақ топырақ үстіңгі қабатта
болады. Өйткені мұнда органикалық
заттардың мол болуына байланысты
құрылымы түйіртпекті, арасынан ауа,
су өтетін кеуектер көп болады.
Сондықтан мұндай құнарлы топырақта
мәдени өсімдіктер жақсы өседі.

Бос жылжымалы топырақ құмдақ
және құмды жерлерде болады. Ауыл
шаруашылығына пайдалану үшін
арнайы агротехникалық шараларды
қолдануды қажет етеді.
Топырақтың кеуектілігі

Топырақтың бос кеуектері топырақта
көп орын алады. Кеуектердің көлемі түрлі
топырақтарда ғана емес, тіпті бір түрдегі
топырақтың өзінде түрліше болады. Ірі
қуыстардың тесігі бірнеше сантиметр
болуы мүмкін, уақ кеуектердің тесігі
мм-дің жүзден, мыңнан бір бөліміндей не
онан да тар болады.
Топырақтағы кірмелер. Топырақта оның
түзілу процесіне қатысы жоқ бөтен заттар
кездесуі мүмкін. Тас, кірпіш т.б. бұлар
топырақтағы кірмелер болып есептелінеді.
Топырақтың механикалық
құрамы

Топырақтың механикалық құрамы:
құм;
құмдақ;
балшықты бөлшектерден тұрады. Міне,
осы түйіршіктер топырақ құрылымы
болып есептеледі. Әрбір топыраққа тән
мөлшері, түрі, қуыстылығы, механикалық
беріктігі және суға шайылмайтын
қасиеттер жиынтығын топырақтың
құрылымы деп атайды. Ал топыраққа
өскен сімдіктердің шіріндісі органикалық
қалдықтар немесе топырақтың құнарлы
бөлігін құрайды.
Ірілігіне қарай топырақ бөлшектерін топтарға
бөлу

Бөлшектердің диаметрі (мм) Бөлшектердің аты

3 мм – ден ірі топырақтың тас бөлігі

3 мм – ден 1 мм – ге дейін ірі құм
1 мм – ден 0,25 мм – ге дейін орташа құм
0,25 мм – ден 0,05 мм – ге дейін уақ құм
0,05 мм – ден 0,01 мм – ге дейін ірі шаң (не лесс тәрізді фракция)
0,01мм – ден 0,005 мм – ге дейін орташа шаң
0,005 мм – ден 0,001 мм – ге дейін уақ шаң
0,001 мм – ден уақ тозаң
Топырақтың құрамы

Жер шарын салыстармалы түрде жұқа, біртұтас
қатты қабық түрінде көмкеріп жатқан
литосфера – географиялық қабықтың маңызды
құрамдас бөлігі болып табылады. Литосфераның
жоғарғы бөлігі болып табылатын жер
қыртысының 90%- дан астамын 8 химиялық
элемент: оттек, кремний, алюминий, темір,
кальций, натрий, калий, магний құрайды.
Топырақ тірі ағзалардың тіршілік ортасы бола
отырып биосферадағы маңызды қызметті
орындайды. Топырақ қатты, сұйық және газ
тәрізді заттардан тұратын күрделі табиғи жүйе.
Оның құрамында органикалық және минералды
қоспалар бар. Топырақ көптеген
микроорганизмдердің қатысуымен өздігінен
тазаланып қалпына келе алады.
Топырақтарды механикалық құрамына қарай
топқа бөлу
Тайгалық (орманды) топырақ үшін Дала, шөлейт және топырақтары мен
сары және қызыл топырақтар үшін
Саз (0,01 мм – ден Топырақтың Саз (0,01 мм – ден Топырақтың
уақ бөлшектер) механикалық уақ бөлшектер) механикалық
пайыз есебімен құрамы бойынша пайыз есебімен құрамы бойынша
аты аты

80 пайыздан көп Ауыр саз 80 пайыздан көп Ауыр саз
80-50 Орташа және жеңіл 80-60 Орташа және жеңіл
саз саз
50-40 Ауыр саздақ 60-45 Ауыр саздақ
40-30 Орташа саздақ 45-30 Орташа саздақ
30-20 Жеңіл саздақ 30-20 Жеңіл саздақ
20-10 Құмдақ 20-10 Құмдақ
10-5 Байланысты құм 10-5 Байланысты құм
5 пайыздан аз Борпылдақ құм 5 пайыздан аз Борпылдақ құм
Топырақтың құрамы

Ғалымдардың есебі бойынша 2,5 см топырақ қабаты түзілу үшін 100 жыл
уақыт қажет. Топырақтың құнарлы қабатының қалпына келуі ыстық пен аяздың
кедергісі көп. Топырақ адамзат үшін негізгі ауыл шаруашылық өнімдерін
беретін және оны азық – түлікпен қамтамасыз ететін орын. Қазірдің өзінде
адамзат қоректік заттардың 88 % - егістік жерлерден, 10 % - ормандардан, 2 % -
теңіз бен мұхит суларынан алады.

Жер шарының жалпы көлемі 51 млрд гектар немесе 510 млн км2. Оның 3/2
бөлігі – 36,1 млрд гектар теңіздер мен мұхиттарда 3/1 бөлігі – 14,9 млрд гектар
құрлықта орналасқан. Соның ішінде 6,1 млрд гектар 41 % - антрактида мен
артика мұздары, құмдар, таулар, қалалар тұрған жерлер 8,8 млрд гектар 59 %
ауыл шаруашылығында пайдалануға болатын жерлер. Олардың ішінде 4 млрд
гектар 27 % ормандар және батпақтар 2,83 млрд гектар 19 % құрғақ дала мен
жайылымдар 1,93 млрд гектар 13 % егістік алқаптар. Соның ішінде егін егуге
болатын 1,5 млрд гектар немесе барлық құрлықтың 10 % ғана.
2. Шайылу горизонты -
Топырақ кұрамы жағынан негізгі мұнда жоғарғы қабаттан
үш қабаттан тұрады. Олар бір- шайылып келген заттар
бірінен морфологиялық және жиналады. Бұл қабаттағы
химиялық құрамына қарай айырма топырықтың құрамы да түрлі-
жасайды. түрлі болады. Сазды күлгін,
қарашірікті, алюминий мен
темір тотықтары да араласады.
Сондықтан бұл қабат беткі
1. Перегнойлы қабаттан гөрі қаттылау,
аккумалятивті - тығыздау болады.
шөгінді шіріндіге бай
қабат. Бұл қабатта
пайда болған
органикалық
3. Топырақ пайда
заттардың біразы
болған ең негізгі қабат
судың шаюымен
(материнская порода)
төменгі қабатқа өтеді.
яғни аналық жыныс.
Топырақтың құрамы

Топырақтың құрамында 1 гектар аумақта кг мен есептегенде: 1000 –
7000 кг бактериялар, 100 – 1000 кг микросаңырауқұлақтар, 10 – 30 кг
балдырлар, 5 – 10 кг қарапайымдылар, 350 – 1000 кг жауын құрттар бар.
Яғни топырақ бұл өте үлкен экожүйе.
Топырақтың адамның шаруашылық іс - әрекеті нәтижесінде бүлінуін –
деградация деп айтамыз. Яғни топырақ қасиеттерінің нашарлануының,
құнарлы қабаттарының азаюі, құрылымын бұзылуы. Топырақтың құнарлы
қабатың – гумус деп айтамыз. Топырақтың деградациясы келесі
факторларының әсерінен жүреді:

1) топырақтың эрозиясы;
2) малдың жиі жайылуы;
3) агротехниканы дұрыс пайдаланбау.
Топырақ түрлері

Шым тезекті
Сазды топырақ Құмайт топырақ
топырақ
Құламаларда Ылғалды және
Ылғалдылықтың
тұрақты жэне су құрғақ күйінде
тұрақсыздану
бұзып кетуіне байланысы
кезінде көлемдік
қарсы келе жақсы топырақ:
өзгерістерге зор
алатын топырақ; құрғақ және
бейімі бар, қатты
жолдың негізі тым ылғалды
сығылатын
үшін жақсы жерлерде жолға
орамды грунт,
материал болып себуге
жол себуге
табылады. пайдаланады.
қолданылмайды.
Қорытынды

Қорытындылай келе, топырақ құрамындағы қатты элементтер
ұсақ кесектерге біріккен. Осы ұсақ кесектер аралығында
капиллярға жатпайтын, ірі топырақ аралықтары кездеседі.
П.А.Костычев топырақ құрамын терең зерттей келіп, оның ірілі-
уақты кесектерге бөлінетінін, бұлардың арасындағы бос
қуыстарда ауа мен жылу балатын анықтаған топырақтың
құрылымы арқылы ондағы ылғалды ауаның, жылылықтың,
топырақтың физикалық-механикалық технологиялық қасиеттері
анықталады. Топырақ құралымының ірілі-уақты болуы оның
механикалық құрамына, өсімдіктердің тамырларына және
микроорганизмдерге байланысты. Топырақ құрамына
өсімдіктердің, құрттар мен микроорганизмдердің әсерінен
биологиялық жағдайға, ал температураның жоғары-төмен
болуынан кебуін, қатуын тағы басқа құбылыстарын физикалық
жағдайға жатқызады.
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

ТОПЫРАҚТАРДЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

ТОПЫРАҚ ҚҰРЫЛЫМЫ

Топырақтардың жалпы физикалық және физика – химиялық көрсеткіштері. Топырақ түйіртпектілігінің агрохимиялық маңызы. Топырақтың физикалық пісуі

Топыраққа қойылатын ветеринарлықсанитарлық гигиеналық баға

Топырақтың су-физикалық және физикалық қасиеттері

Қара топырақ

Топырақтың жылулық қасиеттері мен құбылымдары

Топырақ микрофлорасы және оның топырақ құру процесіндегі рөлі

Таза топырақ

Төгінді сулармен суғарылатын өсімдіктер

Пәндер