Адамгершілік құндылықтар

Презентация қосу

Құндылықтар,
қызығушылықтар,
нормалар тұлғаның рухани
негізі ретінде

Орындаған: Дарибаева М.Д.
Жоспар:

Адамгершілік құндылықтардың мәні.
Тұлғаның өзін-өзі тәрбиеленуі.
Қорытынды;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
Жоспар:
1. Психологиядағы құндылық түсінігін зерттеу.
2. Құндылықтар тұлғаның маңызды
психологиялық ресурсы ретінде.
3. Тұлғалық құндылықтар. Қызығушылық
әлеуметтік іс-әрекеттің жетекші мотиві ретінде.
Кіріспе:
Жалпы адамзаттық құндылықтар жеке
тұлғаның бойында өмірге келген сәтінен
бастап, бірге дамиды, жасы ұлғайған сайын
қоршаған ортасына сәйкес бірге
қалыптастады. Бұл көзқарас Қазақстан
Республикасының Білім туралы заңында
көрініс тапқан. Онда: «Білім беру – бұл
қоғам мүшелерінің адамгершілік,
интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары
деңгейін және кәсіби біліктілігін
қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие мен
оқытудың үздіксіз процесі», - деп жазылған.
Әрбір тірі ағза, өмір сүру үшін сыртқы ортадан алынатын белгілі бір
жағдайлар мен құралдарға мұқтаж болады. Мысалы: өсімдік дұрыс өсуі үшін
күн сәулесіне, жылылыққа, топырақтан алатын дымқылдыққа және қоректік
заттарға мұқтаж.
Қандай да бір белгілі қажеттілікті сезінудегі адамның психикалық жағдайы
қажеттілік деп аталады.
Адам қажеттілігі оның өмір барысында көбейіп және өзгеріп отырады:
адамдық қоғам өзінің мүшелері үшін жаңа қажеттіліктерді тудырады.
Қажеттіліктердің жаңарып отыруына қоғамдық өнеркәсіптердің тигізетін
маңызы зор.
Адам қажеттіліктері сан алуан. Оларды әдетте материалды (тамаққа,
киімге, үйге, жылуға т.б. қажеттілік) және рухани, адамның қоғамдық өмір
сүруімен байланысты (қоғамдық іс - әрекетке, білім алуға, ғылым мен өнерде
меңгеруі, шығармашылыққа және т.б. қажеттілік).
Қоғамдық өмір процесінде адамда белгілі дәмдік ерекшеліктерімен
ерекшеленетін тамаққа деген қажеттілік туындайды. Қазіргі адамдар
арнайы жабдықталған, оның гигиеналық және мәдени қажеттіліктерін
қанағаттандыратын үйлер қажет.
Адамның іс - әрекетінде және өмірінде еңбекке, оқуға, адамдармен
қарым – қатынастың, эстетикалық қажеттіліктердің мәні зор. Адам
өзінің материалды қажеттіліктерін инстинкті түрде емес, еңбек
көмегімен қанағаттандырады.
Қазіргі заман адамы өзін тойындыру немесе киім киуі үшін қажет
өнімді өзі өндірмейді, олардың барлығын қоғамнан алады, ол өзі
қоғамның басқа қажеттіліктерін өндіру үшін еңбек етеді. Қоғамдық
еңбек адамның өмір сүруінің шарты. Еңбекпен бірге еңбек процесінің
іс - әрекетін меңгеру барысында оқуға деген, білімге деген қажеттілік
те дамиды.
Тұлғаның басты сипаты эстетикалық қажеттілік, яғни қандай да
бір шығармашылық саласындағы немесе өнердің басқа бір түріне
деген құштарлық. Бұл қажеттілік қоғамның ерте тарихи кезеңінен
бастап көріне бастаған. Адам ең алғаш еңбекпен шұғылдана
бастаған кезде – ақ өзі жасаған құралдарға, заттарға эстетикалық
жағымды формалар беріп, оларды алдымен жеңіл, кейінірек күрделі
сүретшілік орнаменттермен көркемдеп, өздерінің табиғи
эстетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыра бастаған.
Қоғамның дамуына байланысты адамның эстетикалық
қажеттіліктері де дамып, көптеген күрделі өнер түрлері пайда
болды: суретшілік өнер, скульптура, архитектура, музыка, әдебиет,
театр, кино және т.б.
Құндылық — белгілі бір заттың маңыздылығы, керектігі. Сырттай
құндылық зат не құбылыстың қасиеті болып анықталады. Алайда оның
маңыздылығы мен пайдалылығы табиғаттан, объекттің ішкі
құрылымының әсерінен емес, адам болмысына енген, адам оған
құштар не қажеттілік сезетін нақты қасиеттердің субъективті
бағалануынан болады. Құндылықтар жүйесі адамның күнделікті
қоғамдық не жеке тұрмыстық бағдарында, оның айналасындағы заттар
мен құбылыстарға қарым-қатынасының орнауында орын алады.
Мысалға, стақан сусын ішу құралы ретінде өз пайдалы қасиетін
тұтынушы құндылығы ретінде, материалдық игілік ретінде көрсетеді.
Еңбек өнімі және тауар айналымының заты ретінде, стақан
экономикалық құндылық, бағалық ретінде болады. Егер стақан өнер
заты болса, ол тағы да эстетикалық құндылық, көркемдікке ие болады.
Адамгершілік-рухани құндылықтар мәні, тәрбиелік маңызы туралы
қоғам қайраткерлері, ғұламалар, ғалымдар ұлы педагогтар: әл-Фараби,
Ж.Баласұғын, Қ.А.Йассауи, Ш.Уәлиханов, Ы,Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ш.Құдайбердіұлы, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулатов,
М.Жұмабаевтар өз еңбектерінде құнды ой пікірлерін қалдырып кеткен.
Құндылыққа бағдарлау негіздері және отбасы тәрбиесіндегі ізгілік
мәселелері Н.Г.Нұрғалиева, Г.К.Байдельдинова, валеология
ғылымының теориялық және әдістемелік мәселелері А.С.Иманғалиев,
А.Ақанов, рухани құндылықтардың әлеуметтік-философиялық негізі
С.Нұрмұратов, Е.Әлсатов, Б.С.Ерасов, адамгершілік тәрбиесін жетілдіру
А.А.Калюжный, Ж.С.Хасанова, А.А.Аманжолова, Г.А.Мұратбекова,
К.Б.Сейталиев т.б. еңбектерінде орын алған.
Адамгершілік құндылықтардың мәні
Тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеалдар
құндылықтар деп қарастырылады. Оларға: шындық, қайырымдылық,
тұлға, бостандық, махаббат, шығармашылық және т.б. жатады.
Құндылықтар идеалдарды қабылдау немесе қабылдамау сезімі арқылы
айқындалып, ақыл-ой, сана арқылы қабылданады, құрметтеу,
қошаметтеу, қабылдау тәрізді ұмтылысты білдіреді. Бұл сезім мен ақыл-
ойдың ұштасуын және сол арқылы адамның іс-әрекетін белгілейді.
Құндылықтар сезім арқылы қабылданады, сана арқылы түсінуге болады.
Соның нәтижесінде тұлға құндылықты игереді де, іс-әрекет етеді. Осы
аталмыш құндылықтардың бастау көзі халықтың мол мұрасында. Ол
мұра – халық пайда болғалы онымен бірге жасасып, бірге дамып келе
жатқан құнды дүниелер.
Адамгершілік құндылықтардың мәні мен мазмұндары көне заманнан бүгінге дейін
философия, әлеуметтану, мәдениеттану, этика, эстетика, психология, педагогика
ғылымдарында кеңінен қарастырылып, қоғам ерекшеліктері мен сұраныстарына орай
талданып, жүйеленіп келеді. Өйткені, адамзаттық құндылықтар әрбір адамның ақыл-
ой байлығының тікелей көрсеткіші. Сондықтанда болар, құндылықтың мәні мен
табиғаты, оның адам мен қоғам тіршіліктеріндегі алатын орны, жас ұрпақты
тәрбиелеудегі ықпалы т.б. мәселелер ғалымдарды толғандырары анық. Еліміздегі
болып жатқан өзгерістер жасөспірімдердің мінез-құлықтарында бәсекелестік қабілетті
қалыптастыру жаһандану заманында сұранысы артып отыр. Жаңашылдық үстем құрған
уақытта адамгершілік құндылықтары жүйесінің орны ауқымдылығымен
сипатталуында. Мәселен, құндылықтарға бейімделу, мойындау, әрбір адамзатқа
көңілінен орын алатын мәдениетті қарым-қатынас жасау жүйесі жеке тұлғаның өмірлік
мәні, ой-санасы, бет-бейнесі болып табылады.
Ғалымдардың пайымдауынша
Құндылықтар туралы алғашқы түсінік ежелге грек
Философ Т.Қ.Ғабитов «құндылықтар – қасиеттер»
ғалымы Сократтан бастау алады. Сократ үшін дей отырып, бұл қасиеттердің бала кезден, ана
құндылық «адамның өмірді бағалауы» екен. Ал сүтімен бірге өзінің ана тілі арқылы мораль
Аристотель «жақсылық», «игілік» ұғымдарын негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-
жағымды мінез-құлықты, рухани құндылықты ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін игеру
бейнелеуде қолданды. Құбылысты, затты нәтижесінде орнығатындығын ерекше бағалайды.
жағымды бағалау адам үшін құнды игілікті Яғни, философиялық тұрғыдан алсақ құндылықтар
түсінуге негізделген. «Ізгілік» сөзі салыстырмалы – адам үшін пайдалы мәнге ие болатындардың
мағынада белгілі бір жағдайдағы адам үшін барлығы, адамзат қоғамының іргелі дамуы мен
жақсылық, пайдалы нәрсе деп түсіндіріледі. адамның жеке тұлғасын жетілдіруге тиімді ықпал
Рухани-адамгершілікке тәрбиелейтін ғылым ететіндерің барлығы құндылық болып табылады.
ретінде этиканы белгілеген. Аристотельдің Психологтар құндылықтарды тұлға аралық
пайымдауында «этиканың мақсаты – таным емес, қатынас тұрғысынан қараудың өзіндік мәні бар
ізгілікке үйрету. Этикалық зерттеулер рухани- екенін айтады. Құндылық ұғымында құндылық
адамгершілік дегеннің не екендігін білу үшін қатынастың обьектісі болып табылатын заттардың
емес, осы рухани-адамгершілікке жетудің сыртқы қасиеттерінің сипаттамасы, осы
жолдарын үйрету үшін қажет, олай болмағанда қатынастың субьектісі болып табылатын адамның
бұл ғылымның пайдасы болмас еді» - дейді. психологиялық сапалары, құндылықтың жалпы
мәнділігін көрсететін адамдардың өзара қарым-
қатынасы ұштасады.
Адамгершілік құндылықтар
Ұлттық құндылықтар: ұлттың тілі, ділі, жоғары рухани
діні, салт-дәстүрі, әдеп-ғұрпы, тарихы, құндылықтар: махаббат,
мәдениеті, өнері, әдебиеті, музыкасы, ата жақсылық, өмір мәні,
мұрасы және т.б. Осы құндылықтардың ақиқат, еркіндік,
мәні не, маңызы қандай, мақсаты неде
дегенге келетін болсақ, құндылықтардың
сұлулық, адамның
әрқайсысы адам баласының өмірлік өзіндік құндылығы,
ұстанымына тікелей әсер-ықпал етіп, жеке лайықты өмір сүру,
тұлғаның бағыттылығын, оның сенімдерін, жалпы адамгершілік
дүниеге көзқарасын, идеалдарын, және т.б.
ұмтылыстарын, өмір сүру түрін еркін
таңдай алуын өз бетінше іске асырып, жеке
тұлғаның әлеуетін барынша ашуға
мүмкіндік береді.
Құндылықтардың жіктелуі

Жалпы адамзаттық Жоғары сапа Рухани – адамгершілік
құндылықтар деңгейіндегі имани құндылықтар
құндылықтар
-адам өмірі, бостандық, -адам конвенциясы, -мәдениет, саясат,
отбасы, қарым-қатынас, демократия, азаматтық әдебиет, Отан, Ана, Жер,
адам бақыты, ұрпақ қоғам, өркениет, дін, діл, ар-ождан,
жалғастыру, еңбек ету, әлеуметтік мәдениет парыз, ерік, жігер, күш,
табыс, ынтымақтастық, т.б. махаббат,
белсенділік, тәуесіздік қайырымдылық,
мейірімділік,
Қызығушылық үнемі нақты болып табылады, мысалы: белгілі бір затқа,
құбылысқа, іс - әрекет түріне (машинаға қызығушылық, саяси оқиға
қызығушылық, музыка, спортқа және т.б.).
Бірақ қызығушылықты барлық жаңа әкелмейді, тек қана белгілі адамның іс -
әрекеті үшін мәні барлар ғана қызықты болады. Мысалы, жоғары
математикадағы қандай да бір жаңалық инженерді қызықтыруы мүмкін, бірақ
өнер адамы үшін ол қызықсыз болуы мүмкін. Сондықтан қызығудың тууы
үшін міндетті шарт – белгілі бір іс - әрекеттегі практикалық іс тәжірибе мен
білім болып табылады. Таным қызығушылықтары жаңа қажеттіліктердің
қалыптасуына әсерін тигізеді. Мысалы, жаңа заттарға, іс - әрекет түрлеріне,
өзіне, адамдарға қарым – қатынасы және т.б. Бүгінгі күні тек қызықты болып
көрінетіндердің өзі ертеңгі күні қоғам үшін, іс - әрекетті жаңаша өңдендіретін
маңызды қажеттіліктерге айналуы мүмкін.
Тұлғаның өзін-өзі тәрбиеленуі - рухани сананың мақсаты-өмірдің
құндылығын түсіну, ақыл-ой арқылы үнемі адамгершілік тұғырлары
шындықты, ақиқатты іздеу; сезім арқылы сұлулықты сезініп, түсіну; ерік
арқылы мейірімділікке, рахымдылыққа ұмтылу.

Адамгершілік сапалары:
- Адалдық;
- Махаббат;
- Сүйіспеншілік;
- Парасаттылық;
- Ізгілік;
- Моральдық сана сезім.
Адамгершілік моральдық қадір – қасиеттеріне:
Қоғамға:
- идеялық;
- ұжымдық;
- интернациональдық;
- отаншылдық;
еңбекке оның нәтижелеріне:
- еңбекқорлық;
- тәртіптілік;
- ұқыптылық;
өзіне және өзге де адамдарға:
- қайрымдылық
- мейірімділік;
- принциптік;
- табандылық;
Әрине, адамзат тарихында пайда болған адамгершілікке
байланысты көптеген категориялар – жомарттық, батылдық,
шыншылдық, сыпайыгершілік, әділдік пен достық, ар мен
намыс, т.б. сонау көне дәуірден басталып, күні бүгінгі күнге
дейін маңызын жоғалтқан жоқ. Сондай-ақ адамзаттың, әрбір
адамның ішкі рухани - адамгершілік дүниесінің негізгі
нысандары – үміт, сенім және махаббат үнемі даму үстінде.
Қорытынды:
Рухани тұрғыда жетілген тұлғаның бойындағы адамгершілік
ұстанымдар төмендегідей танымдық, әрекет-шығармашылық
және тұлғалық компоненттерді қамту керек:
- өзінің қадір-қасиетін сақтау, яғни кісінің кісілігін
сақтап, өзіне-өзі сенімді болу;
- жауапкершілік таныту, адал болу, ақиқатты көздеу,
жалғандық, алдап-арбаудан аулақ болу;
- ержүрек болу, қорқынышты, үрейді жеңе білу;
- өзін-өзі бірқалыпты ұстау, өз ойын, сезімін, талап-
тілегін, іс-қылықтарын үйлесімділікте ұстай білу;
- ұқыптылық – қандай іс атқарса да ұқыптылық таныту,
еңбек ете білу;
- сергектік, іскерлік таныту, яғни көздеген мақсатқа өз
мүмкіндігін шамалап, қажымай-талмай жете білу;
көргендік – алға қойылған әрбір мақсаттың нәтижесін алдын-
ала көре білу;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы. – Егемен қазақстан.- 2007. – 15
тамыз.
2. Нұрышева Г.Ж. Адам өмірінің философиялық мәні. - Алматы. 2001, - 238 б.

Ұқсас жұмыстар

Адамгершілік құндылықтардың мәні

Құндылықтар - қоғамдық маңызды материалдық, әлеуметтік нысандар

Адам өміріндегі құндылықтар

Сананың құрылымы

Даму мәселесін қарастырудың негізгі көзқарастар, тұлғаның дұрыс және ауытқушылық дамудың көрсеткіштері мен жағдайлары

Ұлттық мұра және құндылықтар

Бала тәрбиесіндегі ананың рөлі

Ұлттық құндылықтар мен Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білімінің сабақтастығы

Сүйіспеншілік деңгей

Адам өмірінднгі құндылықтар

Пәндер