Шумер өркениетінің қалыптасу тарихы және мәдени-ғылыми жетістіктері

Тақырыбы: Шумер ілімінің қалыптасу тарихы

Орындаған: А. Б. Ахташова, МНКЯЛ-23

Оқытушы: Б. И. Нұрдәулетова,

“Қазақ филологиясы” кафедрасының профессоры,

филология ғылымдарының докторы

Шумерлер Қосөзеннің ежелден келе жатқан тұрғылықты халқы емес. Б. д. д. ІV-ІІІ мыңжылдықтарда Тигр мен Евфрат өзендерінің жағалауына келгенге дейін, мұнда мәдениеті жоғары, антропологиялық және тілдік жағынан шумерлерден айырмашылығы бар халық мекендеген. Археологтар ол халықты осы мәдениет табылған жер, елді мекен (эль-Убайд) атауына байланысты «убаидтар» деп атайды. Убаидтар мәдениеті өз бастауын б. д. д. V-ІV мыңжылдықтардан, Халаф кезеңінен алады.

Шумерлер жазуларын саз тақтайшаларға жазып, суреттерін дөңгелек мөрлерге салған. Соңғы жүз елу жыл шамасында шумерлер қалаларының орынынан археологтар көптеген астрономиялық, математикалық мәтіндер мен суреттерді тапты. Олардың арасында күрделі математикалық еңбектер, күрделі кескіндердің, пішіндердің ауданын табу, түбір астын табу, екі, үш белгісіздігі бар теңдеулер шешімдері, т. б. бар.

Қазба жұмыстары кезінде табылған мәйіттердің бас сүйектері шумерлердің бір нәсілді халық болмағанын: брахицефалды (домалақ басты) және долихоцефалды (сопақ басты) болғандарын көрсетеді»

Біздің заманымызға жеткен мүсіндерге қарап, олардың шашын тықырлап алған, үлкен көзді, толқынды бұйра сақалды, жайдары жүзді адамдар болғанын көреміз.

Шумерлер тұрғызған ғимараттар ішіндегі ең танымалы - зиккураттар - текше-текше болып, бірінің үстіне бірі тұрғызылған, баспалдақты үлкен ғибадатханалар еді. Деректерде олардың үш қабатты болғаны және ең жоғарғы қабатының құдайларға тұрғын жай ретінде арнайы тұрғызылғаны айтылады.

Шумер қала-мемлекеттері өз дамуында үлкен жетістіктерге жетті. Егер салыстырар болсақ, бұл кезде Еуропа әлі де болса тас ғасырында өмір сүретін. Оның жартастағы үңгірлерді мекендейтін тұрғындарының бейнелеу, сәулет өнерлері туралы ешқандай түсініктері де болған жоқ. Ал б. д. д. 2600 жылдар шамасында шумер құрылысшылары қыш кесектен жиырма метрлік аркалы (арка - бағаналардың үстін басқан доға тәрізді жабын), күмбезді ғимараттар, қос қабатты үйлер тұрғызғаны археологиялық қазба жұмыстарынан белгілі еді.