ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

Презентация қосу

Қазақ мәдениетінің
қалыптасуы.
XVIII ғ. – ХIХ ғ. соңы
аралығындағы қазақ
мәдениеті

«ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ"
КАФЕДРАСЫНЫҢ АҒА ОҚЫТУШЫЛАРЫ
КУАНДЫКОВА Э.Д., МУСАБЕКОВА Г.К.
САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ
1. Көшпелілік (номадизм) мәдениет типі
ретінде. Қазақстан жеріндегі көне тайпалар
мәдениеті: әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері,
наным-сенімдері, тұрмыс-тіршілігі.

2. Ортағасырлардағы түркі мәдениеті және оның
ерекшеліктері.
3. Хандық дәуірдегі ақындар мен жыраулар
шығармашылығы.

3. XVIII ғасыр – ХIХ ғасырдың соңы
аралығындағы қазақ мәдениеті.
Мәдениет – әрбір халықтың тұрмыс-салтымен, дәстүрімен тікелей
байланысты ұғым. Әрбір ұлттық мәдениет адамдандарылған қоршаған
ортада әрекет етеді. Мәдени кеңістік тарихи ағынның өрісі болып
табылады. Қазақтың ұлттық төл мәдениеті көшпелі түркі мәдениетінің
жалғасы болып табылады.
Номадизм – көшпелі түркілердің шаруашылық қызметінің аса маңызды
саласы, кеңістіктегі адамдар тобының көшіп – қонуы. Қазақ
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ

көшпелілерінің көшу жүйесінде қыстау, көктеу, жайлау және күздеу
тәрізді айналып көшу жүйесі қалыптасқан. Көне Қазақстан
аймағындағы көшпелі мал шаруашылығын б.д.д. 1 – ші мыңжылдыққа
жатқызамыз. Соның негізінде мал шаруашылығының үш типін
анықтаймыз: көшпелі, жартылай көшпелі, отырықшы.
Көшпенділік — шаруашылық қызметтің ерекше түрі
және онымен байланысты қоғам түрі, онда халықтың
көпшілігі экстенсивті көшпелі мал шаруашылығымен
айналысады. Көшпелілікті үш басты белгімен
байланыстырған жөн:
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ

1) шаруашылық қызметтің басты түрі ретінде
экстенсивті мал шаруашылығы;
2) халықтың басым бөлігінің мерзімді қоныс аударуы;
3) ерекше материалдық мәдениет, қоғам типі және
дүниетанымы.
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ-КӨШПЕЛІ ХАЛЫҚ
ТАРИХЫНЫҢ КӨРІНІСІ. МЫҢДАҒАН ЖЫЛДАР
БОЙЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫМЕН КӨШПЕЛІЛЕР
ТАЙПАЛАРЫ ЖҮРІП ӨТТІ, ОЛАР ӨЗДЕРІНІҢ
БІРЕГЕЙ ДҮНИЕТАНЫМЫН ҚАЛЫПТАСТЫРДЫ,
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ

ӨЗІНДІК САЛТТАРЫ МЕН ДӘСТҮРЛЕРІН
ҚАЛЫПТАСТЫРДЫ, КӨРШІЛЕС ХАЛЫҚТАР МЕН
МӘДЕНИЕТТЕРМЕН ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТА
БОЛДЫ.
Қазақтың материалдық
мәдениетінің ең бір көрнектісі де
көнесі — киіз үй.
Киіз үй - көшпенділер үйі. Бұл оңай
және тез жиналатын, содан кейін
бөлшектеліп, жылқылар мен
түйелерге жүктеліп, жаңа
жайылымдарға баратын үй. Ол төрт
элементтен тұрады: киіз үйдің
қабырғасын құрайтын, бірнеше
жиналмалы бөліктен тұратын зат
(кереге); киіз үйдің төбесі
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ

(шаңырақ), шаңырақ пен керегенің
арасына дәнекер болып тұратын
иінді шыбық ағаштар (уық), киіз
үйдің ағаш есігі (сықырлауық).
Қазақ дәстүрі бойынша киіз үйдің
есігін шығысқа қаратып тіккен.

КИІЗ ҮЙ
Жазда өте ыстық және
желдің салдарынан қыста
Қазақ шыдамсыз суық болған
мәдениетінің кезде, қазақтар
былғарыдан, аң терісінен
негізі және жануарлардың
болған көшпелі жүндерінен жасалған
өмір салты жылы киімдер мен бас
халық Қазақстан
киімдер тігуді қолға алды.
Халық өнері әсіресе киіз
Халық інжу – көзді
шел басудан, көз
қолөнерінде өз қолөнерінің үй жиһаздары мен ұлттық суйелінен; құлпырма
ізін қалдырды. ішінде, ең алдымен, киімнен айқын көініс тас көз тиюден,
жолда тұруға және маржан – азғындыққа
Адамдар бір жайлылық жасауға тапты. Киім киюдің де
түсуден, дүр тасы –
өзіндік рәсімі болған.
жерден екінші көмектесетін жемсау ісігінен
жерге жүріп, түрлер - сақтайды деп
ағаш өңдеу, есептеген,
жолда ұзақ тұру жылқыларға әйелдін қолындағы
арналған жүзікті ас
үшін барлық жабдықтар мен киіз адалдығынын кепілі
нәрсені жасады. үйлердің үстіңгі деп білген. Сондай-
қабаттарына ақ, темір ұстасы мен
арналған киімдер зергерлік
ерекшеленеді. шеберлік кең таралды.

ҚАЗАҚ
МӘДЕНИЕТІ
ЖАЗБА ӘДЕБИЕТ
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан
түркі ғасырлар бойында жазба әдебиеті
болмаса да, өз тарихында дүниенің,
болмыстың, өмірдің, адамның күй-жайын
жете түсінген және өзіне тән рухани мұра
жасай білген.

Халық өз шығармаларында адамның
көңіл-күйін, қуанышы мен ренішін,

МӘДЕНИЕТІ
қайры-қасіретін, сүйініші мен
күйінішін, достығы мен махаббатын,
сенімі мен үмітін, мұраты мен
мақсатын бейнеледі.

ҚАЗАҚ
Қазақ халқының руханилығы аңыз
әңгімелер, жыр дастандары, поэзиясы
арқылы ауыз екі таралып күні
бүгінгіжаңа заманға дейін жетті. Өзінің
бастауын сонау б. з. дейінгі VII
ғасырдан бастап б. з. ІІ ғасырына дейін
өмір сүрген сақтар әулетінен бастау
Қазақ халқының рухани мәдениетінің
қалыптасуына мифологиялық (аңыз)
ертегілері; хайуанаттар (жан-жануарлар)
жайындағы ертегілер; реалистік (тұрмыс-
салт)
ертегілерінің де әсері өте үлкен роль
атқарды. Бұл ертегілер өте ерте
замандарда, адамның табиғат сырын әлі
толық түсініп болмаған кезінде туған. Ол дәуірдегі
адамдардың

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ
нанымдары, ойлау
дәрежесі өте
қарапайым болған.
Күн, ай, от пен судың
жойқын қүштерінің
сырын түсінбеген
алғашқы қауым
адамдары табиғатқа
сиынып, табынған:
бірінен қорықса, бірін
ҚАЗАҚ
МӘДЕНИЕТІ
Көне түріктердің нанымында ерекше
орынға ие болған Әйел Құдай - Ұмай
болды. Ол үйдің, шаңырақтың, ошақтың
қамқоршысы, балалардың сүйеушісі,
содан кейін өнердің қолдаушысы болған.

Аңшылар мен малшылар әлемін әрқилы
аңдар, жан-жануар, хайуанаттар жайлап,
әртүрлі заттар мен өсімдіктерге, жануарлар
құдіретіне Тәңірдей сиыну елеулі орын
алған. Түріктер өзінің төтемі ретінде әсіресе
қасқырды ең жоғары орынға қойған. Бұл
аңның төтемдік сипаты өз көрінісін түрік
қағаздарынан патшалық рәміздерінен
тапты: олардың туларында қасқырдың
алтындаған басы бейнеленген. Ал олардың
жеке қорғаушыларын «бөрілер» деп атаған.
ҚАЗАҚ
МӘДЕНИЕТІ
XVІ-XVІІ ғасырларда қазақ халқының
арасында тақырыбы мен жанры
жағынан алуан түрлі ауыз әдебиеті
кең өріс алды. Қазақтың ауыз
әдебиетінің асыл қазыналарын
жасаған да , оны ғасырдан-ғасырға,
ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырған да
халық арасынан шыққан дарынды
адамдар - ақындар, сал, серілер,
жыраулар еді. Жыраулар поэзиясы –
ауызша және жазбаша сөз өнері
поэзияның көшпелі тұрмыс мәдениеті
жағдайындағы өзгеше құбылысы.

ҚАЗАҚ
МӘДЕНИЕТІ
1. Жыраулар кезеңі
(XV ғасыр — XVIII
ғасырдың бірінші
жартысы).
Қазақ әдебиеті 2. Ақындық кезең
(XVIII ғасырдың екінші
тарихында жартысы — XIX ғасырдың
қазақ бірінші жартысы).

поэзиясының 3. Айтыс кезеңі
дамуы үш

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ
(XIX ғасырдың екінші
кезеңге жартысы — XX
ғасырдың басы).
бөлінеді:
АСАН ҚАЙҒЫ

Жыраулар мектебінің белгілі
өкілдері — Қазтуған, Асан қайғы (XV
ғасыр), Доспамбет жырау (XVI ғасыр),
Шалкиіз жырау (1465—1560 жылдары),
Жиембет жырау, Марқасқа жырау (XVII
ғасыр), Ақтамберді жырау (1675—1768
жылдары), Тәтіқара ақын (XVII ғасыр),
Үмбетей жырау (1706—1778 жылдары),
ДОСПАМБЕТ Бұқар жырау (1693—1787 жылдары),
ЖЫРАУ Шал ақын (1748—1778 жылдары), Жанақ ЖЫРАУЛАР
ақын (1770—1856 жылдары), т.б.
ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ

Жыраулар- хандардың
ақылшысы, қоғам
қайраткері,
қолбасшы, әскербасы, батыр,
сонымен қатар, табиғи
дарынының арқасында
суырып
салма ақын да болған
ерекше тұлғалар, өз
халқының мұңын мұндаған
даналар. Олар
қарастырған негізгі
мәселелердің бірі – өмір,
ел, адам, туған жер,
азаттық, адамгершілік,
Ш.УАЛИХАНОВ
Қазақстан мәдениетінде
үлкен ұлес қосқан қазақтың
алғашқы ғалымдарының бірі
Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов
өз халқының мәдениетін
жоғарғы деңгейде көтеруге
тырысты. Шоқан сыртқы
әлемге «дала адамын»
түсіндіргісі келді. Осы
мақсатпен ол қазақ және
қырғыз халықтарының миф-
аңыздарын, салт-дәстүрін,
діні мен тілін зерттейді.

Ш.УАЛИХАНОВ
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН

ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН
Қазақ ойлауына тән қасиеттердің бірі -
қарапайымдылық, қалың көпшілікке бағытталған
ұғым. Осы негізде оқу, өсу, жетілу, адам болу
жайын терең түсінген ғұламаларымыздың бірі -
Ыбырай Алтынсарин. Ыбырай халық ағарту ісінің
практикалық және дидактикалық мәселелерін
шешуге тікелей ат салысты, алғашқы
педогогикалық оқулық «Қазақ хрестоматиясын»
жазды.
Абай Құнанбаев (1845-1904)-
қазақтың ұлы ақыны. Ол өз
шығармашылығында қазақ елінің
белгілі тарихи түйыққа тіреліп
(бодандыққа түсіп), одан қалай
шығуды білмей, болашағы туралы
күдіктенген жағдайын суреттеді.
Осындай шым-шытыранда ғұлама
ақын таза уайым мен зарлау дәстүрінен
арылып, халық өмірінің кем-кетігіне
ашық көзбен қарап, оны емдеудің
жолдарын көрсете білді.

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Рухани мәдениеті

Балалардың тілін дамыту жүйесіндегі лексикалық, синтаксистік, стилистикалық жаттығулардың маңызы

Көшпелілік мәдениеттің ерекшеліктері

МЫҢДАҒАН ЖЫЛДАР БОЙЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫМЕН КӨШПЕЛІЛЕР

Баспасөз тілі мәдениеті

Дәстүрлі қазақ мәдениеті

Философиясы және еңбектері

Қазақ мәдениеті өркениеттік болмысы

Қазақ және түркі мәдениеттің рәміздері мен архетиптері

ПРЕЗЕНТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІ

Пәндер