Махамбет Өтемісұлы және Исатай Тайманұлының өмірбаяны

Презентация қосу

1836-1838жж. Махамбет Өтемісұлы
мен Исатай Тайманұлы
бастаған көтеріліс
Жоспар
1. Махамбет Өтемісұлы және Исатай Тайманұлының
өмірбаяны
2. Көтерілістің шығу себебі
3. Көтерілістің басты мақсаты
4. Көтерілістің жеңілуі
5. Көтеріліс нәтижесі
6. Тарихи маңызы
Махамбет Өтемісұлы
(1804 ж.Ішкі Бөкей Ордасы, қазіргі
Батыс Қазақстан облысының
Жәнібек ауданының Нарын
құмының Жасқұс деген жері. —
1846 ж. 20 қазан, Қараой өңірі,
қазіргі Атырау облысының Индер
ауданы) — қазақтың әйгілі ақыны,
күйші композиторы, отаршылдыққа
қарсы Исатай Тайманов бастаған
көтерілісті (1836-1837)
ұйымдастырушылардың бірі, осы
көтерілістің жалынды жыршысы.
Исатай Тайманұлы
1791-1838 жылдары өмір сүрген. 1836-38
жылдары Батыс Қазақстанда болған халық
көтерілісінің саяси көсемі, қайсар
қолбасшысы, халық батыры. Кіші жүз
Байұлының Беріш руынан. Жоңғар
шапқыншылығы кезінде атағы шыққан
Ағатай батырдың ұрпағы. Халық батыры
И.Тайманұлы 1791 жылы қазіргі Атырау
облысы, Қызылқоға ауданы, Тайсойған
құмындағы "Тайман жалы" деген жерде
дүниеге келген.
Көтерілістің кезеңдері- үш кезеңге бөлінді.

Бірінші кезең: 1833-1836жж. қарулы көтеріліске әзірлік кезеңі ретіңде сипатталады.

Екінші кезең: Көтерілісшілердің ханға қарсы аттануынан бастап олардың жеңіліске
ұшырауына дейінгі-1837 ж. қарашаның орта шеніне дейінгі кезең.

Үшінші кезең: Исатай мен Махамбет бастаған көтерілісшілердің шағын тобының
Жайықтың сол жағалауына өтуінен (1837 жылдын желтоқсанынан 1838 жылдың
шілдесіне дейін көтерілістің жеңілуі).
1838 ж. 12 шілдеде Ақбұлақ бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет Хиуа
жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей
ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар
жалғасады
1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде
отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы
үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта
түрмеде ұстады, кейін Орынборға айдатты. Орынбор генерал-губернаторы Махамбет ісін
әскери соттың қарауына тапсырды.
1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен
тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.
1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.
1846 ж. Махамбет хорунжий Тұрымұлының қолынан қаза тапты.
19 ғасырдағы қазақтың ұлы
ақыны, еркін ойлы көтеріліс
рухтандырушысы Махамбет
Өтемісұлының жерленген жері
Атырау облысының Индер
ауданы, Индербор ауылынан
оңтүстік-шығысқа қарай 40
шақырымдағы жерде
орналасқан. Ақынның қабірі
мәдениет ескерткіші болып
табылады
Көтеріліс басшысы Исатай Тайманұлы басынан өткен көптеген ауыр
әрі қауіпті оқиғаларға мойымай асқан қайсарлық көрсетіп, өз
жауларымен өмірінің ақырына дейін алысып өтті. Тек Исатай ғана
"өлгенінше көпті соңына ерте алды" (Х.Досмұхамедов). "Тып-тыныш
әлемде,-деп жазды орыс журналисі Н.Савичев, -қап-қара тұнық
аспанда кейде жарқырап, зулап, жан-жағына отын шашып, жұртты
таңқалдырып келе жатқан метеорды көресің. Тап осы метеор сияқты
жарқын бейнелі, абзал, терең ақыл-ойдың иесі, халық қамын ойлаған
қажырлы батыр -Исатай". Ақтөбе облысының Қобда ауданында
Исатай батыр мен оның баласы Оспанға шайқас болған жерде
ескерткіш орнатылған. Атырау облысы Исатай ауданының орталығы
Аққыстауда да Исатай батырдың ескерткіші бар. Атырау
қаласындағы,Миялы селосындағы, Жұмыскер селосындағы орталау
мектепке батырдың есімі берілген. Батырдың туған жеріндегі
"Тайман жалы" деп аталатын орынға мемориалдық тақта қойылып,
Аққыстау селосында батырдың мемориалдық мұражайы ашылды.
И.Тайманұлы мен оның ұрпақтары туралы "]]Қазақфильм]]"
киностудиясы "Мінгені Исатайдың Ақтабан-ай" атты деректі фильм
түсірді.

Ұқсас жұмыстар

Махамбет күйі

Махамбет күйлері

Исатай - Махамбет дастанының авторы

Ақын жайлы көркем шығармалар

Бөкей Ордасындағы Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған ұлт - азаттық көтеріліс

Қызғыш құс

XVIII-XIX ғ. ұлт-азаттық көтерілістер

Оқушыларға Махамбет шығармаларын кеңінен талдап, әлеуметтік мәнін ашу

Исатай бейнесі

И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс

Пәндер