Ішкі шырышты және шырыш асты қабаты

Презентация қосу

АС ҚОРЫТУ
ЖҮЙЕСІ
Ас қорыту мүшелеріне түскен тағам фищикалық және химиялық
өндеуден өтіп, нәрлі заттар анағұрлым қарапайым заттарға
қорытылады, қанға сіңіріледі. Адамның денесі ас қорыту мүшелері
арқылы жасушалардың өсуі мен жаңаруы үшін қажетті заттарды
қабылдайды, денені энергиямен қамтамасыз етеді.
Ас қорыту жүйесі 2 үлкен топқа бөлінеді:
1.Ас қорыту жолы
2.Ас қорыту бездері
Ас қорыту жолы ауыз қуысы, жұтқыншақ,өңеш,асқазан,жіңішке
және тоқ ішектер.
Ас қорыту бездеріне сілекей бездері, ұйқы безі ас қорыту
жолының қабырғасындағы бездер және бауыр жатады.
Ас қорыту жолының жалпы ұзындығы 8-10 м-ге дейін түтік,
құрлысы әр түрлі болып келеді. Оның ішкі қабырғасы қоректік
заттармен тығыз байланысты болады. Ас қорыту жолдары қуыс
мүшелер, қыбарғалары үш қабаттан тұрады;

1.Ішкі шырышты және шырыш асты қабаты
2.Бұлшық ет
3.Сір қабаты
Organs and Organ Systems

ІШКІ ШЫРЫШ ҚАБАТЫ БҰЛШЫҚ ЕТ ҚАБАТЫ СІР ҚАБАТЫ
Ас қорыту мүшелерінің ішкі бетін Тек тіл мен өңештің жоғарғы бөлігі Іш қуысындағы мүшелерді сыртынан
астарлап, астың қорытылуына көлденең жоғарғы бұлшық еттер, ал қаптап тұрады. Ол негізынен дәнекер
қатынасады. Бұл қабат кілегей дәне қалған мүшелер біріңғай салалы талшықты ұлпадан құралған. Сір
дәнекер ұлпадан тұрады. Ішкі бұлшық еттен тұрады. Асқащанның, қабаты жазық кілегеймен қапталған,
шырышты қабатта қан,лимфа
ішектің қабырғасындағы бұлшық беті үздіксіз сір сұйығымен шыланып
тамырларына, жүйке ұштарына, сөл
еттер көлденеңіне және ұзына тұрғандықтан мүшелердің бір-бірімен
шығарып тұратын бездерге бай.
бойына екі бағытта орналасқан. үйкелісі азаяды. Ас қорыту жолының
Шырыш асты қабатының негізі
Олардың кезекпен жиырылып, кейбір мүшелеріне сір қабаты
борпылдақ дәнекер ұлпа. Ол ет
қабатына бос жабысқандықтан, шырыш
босаңсуы нәтижесінде бұл болмайды, оның орнына борпылдақ
қабат қатпарларынан тұрады. мүшелерде қимыл толқыны пайда талшықты дәнекер үлпа қабаты
болады. қаптап тұрады
Ауыз қуысы
Еріндер
Ас қорыту жолының басталатын мүшесі.
Ауыз қуысында тағамның сапасы анықталып
01 химиялық, механикалық өңдеуден өтеді.
Сілекей ферменттері тағам құрамындағы
көмірсуды ыдыратады, ас түйіршігін жұтуға
дайндайды.

Жоғарғы ерін және төменгі ерін ауыз
қуысын жауып, оның көлденең саңылауын
шекаралап тұрады. Саңлаудың екі шеті ауыз
02 бұрышы деп аталады. Еріндер ауыздың
көлленең бұлшық еттерімен борпыллақ
дәнекер тіннен, шырышты қабаттан тұрады.
Ауыз кіреберісі- тістер, қызыл иек, жоғарғы, төменгі еріндер арасындағы қуыс.
Қызыл иек тістердің мойнын, жоғарғы және төменгі жақтың альвеолер өсінділерін жауып
тұрған шырышты қабат.
Ұрт- ұрт б.етінен пайда болған.
Қатты таңдай (palatum durum) ауыз қуысын мұрын қуысынан бөліп тұрады. Оның негізі-
жоғары жақтың таңдайшасы мен таңдай сүйегінен пайда болған. Шырышты қабаты сүйек
қабына берік жабысып тұрады. Қатты таңдайда көлденең қатпарлар бар, олар астың
жылжуына көмектеседі. Қатты таңдай әрі қарай жұмсақ таңдайға өтеді.
Жұмсақ таңдай (palatum molle) шырышты қабатпен жабылған, б.ет табақшасы. Оның артқы,
ортаңғы бөлігінде тілше, ал екі бүйірінде жұп таңдай доғалары бар; біреуі тілдің түбінен
басталатын тіл доғасы, екіншісі жұтқыншақ қабырғасынан басталатын жұтқыншақ доғасы.
Осы екі доғаның арасында ойық бар. Бұл ойықта қорғаныс қызметін атқаратын таңдай безі
немесе бадамша безі орналасқан. Бадамша безі- лимфоциттер жасап шығаратын лимфа
бездерінің шоғыры. Оның бетінде шұңқырлар немесе крипталар бар.
Тіл (lingua)- шырышты қабықпен қапталған, б.етті мүше. Ол дәмді сезеді,
тағамның ауыз қуысында араласуына, жылжуына, сөздің пайда болуына
қатысады. Тілдің 3 бөлігі бар:
түбі,денесі,ұшы.
Тістер (dentes) тағамды тістеп, майдалайды, сөздің анық болуына мүмкіндік
жасайды.
Тістер төменгі және жоғарғы жақтардың альвеоляр шұңқырларында
орналасқан. Әрбір тістің сауыты, түбірі және мойны бар. Тістің іші қуыс, ол
пульпа сұықтығымен толған. Тіс түбірінде тесік бар,ол арқылы қуысқа қан
тамырлары, жүйке талшығы өтеді. Тіс эмальдан, дентиннен, цементтен тұрады.
Тістің негізгі заты- дентин, оның сауыты эмальмен жабылған, ал түбірі
цементпен қапталған. Тістер пішініне қарай:күрек,сойдақ,үлкен және кіші азу
тістер болып бөлінеді.
Күрек тістер (резцы) жақтың әрбір бөлігінде 2-ден орналасқан, барлық саны 8.
Күрек тістің алды дөңес,ұшы өткір, түбірі біреу. Асты тістеп жұлып алуға
икемделген.
Сойдақ тістер (клыки)- күрек тістермен қатар орналасқан. Саны- 4, оның түбірі
конусше, сауыты үшкір.
Кіші азу тістер (малые коренные зубы) жақтың әр жартысында 2-ден орналасқан
. барлық саны-8. Кіші азу тістердің шайнау беті ортасында саймен бөлінген, 2
томпақ бар. Олардың ішкі томпағы- тілдік, сыртқы томпағы- ұрттық. Кіші азу
тістің түбірі екі айрық болады.
Үлкен азу тістер (большие коренные зубы) жақтың екі жартысында 3-тен, жалпы
саны-12. Бұл тістердің шайнау беті сайлар арқылы 4 төмпешікке бөлінген. Оның
3 түбірі бар.
Адамның жасына байланысты тістер: сүт және итұрақты болып бөлінеді.
сілекей бездері құлақ маңы безі төменгі жақ асты тіл асты безі
безі
тіл астында,жақ-тіл асты
өзектері ауыз қуысына құлақ қалқанының алдыңғы
жақасты етінің астында
б.етінің үстінде, шырыш
ашылатын көптеген жағында, тері астында, шайнау
орналасқан. Бұл бездің өзегі қабатпен жабылып тұр.оның
бездер.ішіндегі ең ірісі-құлақ б.етін жауып орналасқан,
ауыз б.еттерінен өтіп тілдің бірнеше өзектері бар. Ең үлкен
маңы, төменгі жақ асты және тіл сыртынан қатты қапшықпен
астына шығады. өзегі – тілдің астына төменгі
астылары. Олардың сөлін қапталған. Оның өзегі жоғарғы
жақ асты безінің өзегімен бірге
үлкен азу тістің түбіне, ауыз
сілекей сөлдері деп атайды. ашылады. Тіл асты безінің сөлі-
қуысына ашылады.
шырышты, ақуызды болады.
Мұрынжұтқыншақ мұрын қуысымен хоаналар арқылы, ал
оң және сол есту түтіктері арқылы ортаңғы құлақтың
дабыл қуысымен қатынасады. Мұрынжұтқыншақтың
Жұтқыншақ (pharynx) ауыз қуысы мен өңешті жалғайтын шырышты қабатында артқы қабырғасында тақ жұтқыншақ
түтікше, асқорыту жолының 1 бөлігі. миндалинасы (аденоидты) орналасады, оның қабынуы
аденоид деп аталады. Есту түтігінің жұтқыншақ тесігі мен
Оның ұзындығы 12-15 см. Жұтқыншақ жоғарыда бас сүйегінің
жұмсақ таңдай арасында екі жағынан да түтік
негізіне бекіген. Төменде VI-VII мойын омыртқаларының
миндалиналары орналасады.
аралығында орналасқан. Атқаратын қызметі: Ауаны мұрын Жұтқыншақтың ауыз бөлімі аран арқылы ауыз қуысымен,
қуысына көмекейге өткізеді; Жұтыну уақытында тағамды ауыз ал көмей бөлімі өңешпен және кіреберісі арқылы көмей
қуысынан өңешке өткізеді. қуысымен қатынасады.
Сонымен жұтқыншақта тыныс алу жолымен асқорыту жолы Барлық миндалина саны- алты: жұтқыншақ, екі түтік, тіл,
айқасады. екі таңдай- барлығы Пирогов- Вальдейердің
Жұтқыншақ 3 бөліктен тұрады:мұрын,ауыз,көмекей бөлігі. лимфоэпителиалды жұтқыншақ сақинасын түзеді (негізгі
қызметі- қорғаныстық).
Жұтқыншаққа 7 тесік ашылады: 4 тесік-хоаналар, 2 тесік-есіту
Жұтқыншақтың қабырғасы шырышты, фиброзды, бұлшық
түтігінің тесігі,1 ауыз қуысының тесігі. етті және дәнекер ұлпалы қабаттардан тұрады. Шырышты
Жұтқыншақ мұрын, ауыз, көмей қуыстарының артында қабат жұтқыншақтың мұрын бөлімінде жыбырлағыш
орналасқан. Омыртқа жотасының мойын бөлімінен жұтқыншақ эпителиймен қапталған, ал ауыз бен көмей бөлімдерінде
мойынның омыртқаалды шандыры және борпылдақ ұлпа қабаты мүйізделмейтін көпқабатты жазық эпителиймен
арқылы бөлініп тұрады. Жұтқыншақтың бүйір қабырғаларының жабылады. Шырышасты негізімен ол фиброзды қабатпен
бойымен ірі тамырлар мен жүйкелер өтеді. Жұтқыншақтың қуысы бітісіп кеткен. Фиброзды қабат тығыз дәнекер ұлпалы
пластинкадан құралып, жұтқыншақтың жұмсақ қаңқасы
үш бөлімнен тұрады: мұрын (мұрынжұтқыншақ), ауыз және көмей.
қызметін орындайды. Жұтқыншақтың бұлшық ет қабаты
оны қысатын және көтеретін ерікті бұлшық еттерден
тұрады. Бұлшық еттің жиырылуы тағам кесегін өңешке
итеруіне мүмкіндік береді. Жұтқыншақтың сыртқы жабыны
дәнекер ұлпадан тұрады.
Өңеш

Өңеш (esophagus) ұзындығы 25-30 см,
алдынан артына қарай бағытталып
қысылған б.етті түтік. Ол мойын
аймағынан басталып, кеуде қуысына Мойын бөлігі: Ересектерде сақина тәрізді
өтеді, одан көкет арқылы іш қуысына шеміршектен төстің мойындырақ ойығына
дейін созылады. Оның ұзындығы шамамен 5-
өтіп,X-XI кеуде омыртқаларының тұсында
8см
асқазанға жалғасады. Орналасуына қарай Кеуде бөлімі:Төстің мойындырақ ойығынан
3 бөліктен тұрады: мойын,кеуде,іш көкеттің өңештің тесігіне дейін созылады.
бөліктері. Оның ұзындығы 15-18см.
Іш бөлімі:Ұзындығы 1-3см болып асқазанның
Өңеш 3 жерден тарылған:
кардиал бөлігіне жалғасады. Өңештің іш
VI-VII мойын омыртқаларының тұсында бөлігі алдыңғы және оң жағына бауырымен,
немесе жұтқыншақтың өңешке өткен сол жағында асқазанның түбімен шектеседі.
жерінде Өңештің іш бөлігі- екі бүйірінен және
алдынан шарбымен жабылған
IV-V кеуде омыртқасының тұсында,
кеңірдек бифуркациясында.
Диафрагмадан өткен жерінде.
Асқазан
Асқазан (ventriculus gaster) ас
қорыту жолының кеңейген бөлігі,
асты сақтайды, қорытады және ас
Асқазан қабырғасының құрлысы 3 қабаттан
қорыту үшін сөл бөліп шығарады.
тұрады:
Іш қусының жоғарысында, көкет Ішкі шырышты, шырыш асты қабаты
пен бауырдың астында Б.ет қабаты
орналасқан, оның үлкен бөлігі Сір, сір асты қабаты.
омыртқа жотасының сол жағында Асқазан бездерінің 3 түрі кездеседі:
орналасқан. Пішіні әр адамның Кардиал
денесіне байланысты. Ересек Меншікті кардиал
адамның асқазан сыйымдылығы 3 Пилорик бездері.
литрдей. Асқазанның кардиал Асқорыту мүшелеріне түскен тағам
бөлігі X-XI кеуде омыртқаларының физикалық және химиялық өңдеуден өтіп,
тұсында орналасқан. Бұл бөлігіне нәрлізаттар анағұрлым қарапайымзаттарға
өңеш жалғасады және осы қорытылады, қанға сіңеді. Адамның денесі
жағында асқазанның түбі асқорыту мүшелері арқылы жасушалардың
орналасқан. Асқазан түбі мен өсуі мен жаңаруы үшін қажетті заттарды
кардиал бөлігі кішкене ойық қабылдайды, денені энергиямен
арқылы бөлініп тұрады. қамтамассыз етеді.
Асқазан түбі көкеттің сол жақтағы
күмбезімен шектеседі, түбінде
ылғи аүа болады.
Асқазан ас қорыту
Асқазандағы ас қорыту
Асқазанда тағам асқазан сөлінің құрамындағы ферменттер көмегімен химиялық өңдеуге ұшырайды.Асқазан
сөлінде су, электролиттер, ферменттер, тұз қышқылы, лизоцим, Касл ішкі ықпалы, муцин және гастрин гормоны
болады. Тәулігіне 1,5—3 л сөл бөлінеді.
Тағам болмағанның өзінде асқазан сөлі өздігінен бөлініп тұрады, ал күшеюі моториканың күшеюімен сәйкес
келеді («аш қарын моторикасы»); сөл бөлу түнде және таңертең тез азайып кетеді. Шырыш асқазан безінің
қосымша жасушаларымен бөлінеді. Шырыш қалыңдығы 0,6 мм болатын қорғаныш шырышты қабат түзіп,
асқазанды механикалық және химиялық зақымданулардан (сонымен қатар өзін өзі қорытудан) қорғайды.
Концентрацияланған тұз қышқылы париеталды жасушалар арқылы бөлінеді. Аш қарында асқазанның
қышқылдығы төмен, рН 6,0 және жоғары. Ас қорыту кезінде асқазан сөлінің рН 1,0-1,5 құрайды. Тұз қышқылы
пепсиногенді белсендіреді, протеазалар әсер етуіне қолайлы рН орта жасайды, тағам ақуыздарын
денарурациялайды, бактериоцидтік әсер етеді.
Тағам ақуыздарын ыдырататын ферменттер— протеазалар: пепсин, гастриксин, химозин (ана сүтінің ферменті).
Пепсин мен гастриксин басты жасушалармен белсенді емес түрлері — пепсиноген түрінде бөлінеді. Тұз
қышқылының әсерінен пепсиноген жоғарыда аталған белсенді түрге айналады. Белсенді пепсин мен гастриксин
күрделі ақуыздарды пептидтерге дейін ыдыратады. Асқазанда тағам ақуыздарының 10—15% ыдырайды. Ренин
(химозин) сүтті ұйытады, соның нәтижесінде тығыз бөлігі асқазанда қалады да, сұйық бөлігі шығып кетеді.
Асқазан сөлінде емізулі балаларда липаза болады, ол сүттің эмульсияланған майын ыдыратады. Лизоцим
ферменті бактериоцидтік әсер етеді. Каслдың ішкі ықпалы— гликопротеин, париеталды жасушалармен бөлінеді.
Ол қосымша ақуызбен бірге В12 витаминінің сіңірілуіне керек болады. Пилориктің шырышты қабығында
бөлінетін гастрин гормоны асқазан сөлінің секрециясын күшейтеді.
Асқазан сөлін бөлудің реттелуі Асқазан сөлін бөлуді реттеуде үш кезең болады.
Бірінші кезең — тәбет сөлінің бөлінуі рефлекторлық механизмдер негізінде жүреді. Көру, иіс сезу, дәм сезу рецепторларының қозуы
арқылы гипоталамустың тамақтану орталығын шартсыз- рефлекторлық және шартты- рефлекторлық белсендіру әлсіз қорыту
қасиеттері бар асқазан сөлінің бөлінуін күшейтеді.
Екінші кезеңде (асқазандық) асқазан тағам әсерінен созылғанда, шырышты қабыққа ақуыз ыдырауының өнімдері, еттің белсенді
заттары және көкөністер әсер еткенде асқазанның өзі сөл бөлуді күшейтеді. Бұл кезеңнің реакцияның негізінде жүйке-гуморалдық
механизмдер жатады. Парасимпатикалық жүйкелер ферменттер мен тұз қышқылына бай асқазан сөлінің бөлінуін күшейтеді. Гастрин
мен гистамин асқазан сөлінің бөлінуін гуморалдық реттеуге қатысады. Гастрин полипептиді пилориктің шырышты қабығында
бөлінеді және гуморалды түрде пепсиннің, тұз қышқылының дәне панкреатикалқ сөлдің бөлінуін күшейтеді.
Үшінші кезең (ішектік) асқазан секрециясын тежейтін ас қорыту гормондарының: энтерогастрон, секретин, холецистокининнің
әсерімен байланысты. Ішектік кезең жіңішке ішекке тағам түскеннен және оның қабырғасының созылуынан басталады, бұл
энтерогастронның бөлінуін күшейтеді. Ішекте тағам ыдырауынан пайда болған өнімдер (мысалы, майлар, амин қышқылдары т.б.
заттар) әсерінен он екі елі ішекте, жіңішке ішектің жоғарғы бөлімінде секретин мен холецистокинин бөліне бастайды.

Ұқсас жұмыстар

Қатты таңдай

Асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктер

Гастроэзофагальды рефлюкстік синдром

ЖІҢІШКЕ ІШЕК

Күрек тіс тесігі жансыздандыруы

Аналь ішек

ГИСТОЛОГИЯ

Асқазан рагы

Шырыштар мен шырышты өсімдіктер және шикізат

Биологиялық қызметі

Пәндер