НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ БІРІНШІ ЭЛЕМЕНТІ

Презентация қосу

Нарықтық
экономика
Орындаған: Мақсұт Бақдәулет
Нарықтық экономика
Нарықтық экономика, рыноктық
экономика, базарлы экономика –
еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-
жабдығына меншік нысандарының
көптігі, нарықтық баға белгілеу,
шаруашылық жүргізуші
субъектілер арасындағы шарттық
қатынастар, мемлекеттің
шаруашылық қызметке шектеулі
түрде араласуы қағидаттарына
негізделген экономика, яғни
тауарлар мен қызметтерді өндіру,
бөлу, оны бағдарламалау және
реттеу саласы нарықта
біріктірілетін экономика.
Нарықта бәсеке барысында сұраным мен
ұсыным, баға құралады. Сұраным мен
ұсынымның өзара әрекеті нарықтық
экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін
тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар
мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет
ету керектігін – осы тауарды көп өндіру керек
пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту
немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді
хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар
рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға
тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші
бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса
және олардың бірде-біреуі баға белгілеу
үдерісін басқара алмаса – олар тұтынушылар
алғысы келетін және төлей алатын
тауарларды өндіруге мәжбүр болады.
Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін
баға тетігі жұмыс істемейді (мыс., қорғаныс), кейде
тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды
көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен
шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді.
Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты
өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан “таза”
нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның
қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық
әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен
монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет
тарапынан араласу – реттеу арқылы толықтырылып,
шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық
шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық
алып тастап, оның орнына экономиканы толық
басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін
болса, онда “таза” жоспарлы экономика дейтін
пайда болады.
Нарықтық экономика артықшылығы

Бұл жүйенің артықшылығы жұмыссыздықты
толық жоюдың, ал жалақыға жұмсалатын
шығынды қоса жаппай бақылау арқылы табысты
(пайданы) да қалағандай бөлуді іске асырудың
мүмкін екендігінде. Екі үлгінің де – жоспарлы
үлгінің де, нарықтық үлгінің де – елеулі
кемшіліктері бар. Егер нарықтық экономиканы
реттеудің түрлі нысандарын енгізуіне тура
келетін болса, онда жоспарлы экономиканың
нарықтық тетіктерді енгізу жолымен
жоспарлауды “жұмсартуына” тура келеді.
Батыс экономистерінің пайымдауынша,
қандай да экономика аралас экономика
болып табылады және онда жоспарлы
шаруашылықтың да, нарықтық
шаруашылықтың да белгілері бар. Қазіргі
заманғы нарықтық экономикаға тән сипат:
көп жүйелілік, дамыған инфрақұрылым,
мемлекеттің белсенді реттеушілік рөлі,
ресурстар қарқынды түрде үнемделетін экон.
өсу шарттары ретіндегі жоғары деңгейде
дамыған технологияның пайдаланылуы.
Қазақстанның
өтпелі
экономикасының
дүниежүзілік
нарықтық
экономикаға тең
құқылы жағдайда
кіруі өркениетті
және әлеум.
тұрғыдан
бағдарланған
нарықтық
құрылымды
қалыптастыру
жөнінен ұзақ та
НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БІРІНШІ ЭЛЕМЕНТІ
Нарық экономикасының бірінші және
өте маңызды элементі — өндіріушілер
мем тұтынушылар. Бұлар қоғамдық
еңбек бөлінісі процесінде қалыптасады
— біреулері тауарды өндіреді,
екіншілері оны тұтынады. Тұтыну жеке
тұтыну және өндірістік тұтыну болып
бөлінеді. Жеке тұтынуда тауарлар
өндіріс сферасынан шығып,
адамдардың жеке қажеттіліктеріне
пайдаланылады.
Өндірістік тұтыну өндіріс процесін әрі
қарай жалғастырып жүргізу болып
табылады. Бұнда тауарды басқа
өндірушілер әрі қарай өндеуге
пайдаланады. Бұл жағдайда
өндірушілер мен тұтынушылардың
бір-бірімен байланысы, әрқайсының
әрекеттерінің нәтижелерін
айырбастау арқылы жүріп отырады.
Нарық шаруашылығында бұл
байланыстар тұрақты болады,
мамандануға негізделеді және
көтерме (толайым) нарықтық
келісімдер формасында жүреді.
НАРЫҚТЫҢ МАҢЫЗДЫ
ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Нарықтың маңызды элементтеріне
нарықтық инфрақұрылым жатады.
Нарық тауар биржаларының көтерме
және бөлшек сауда құрылымдарының
құрылып, қызмет етуін талап етеді.
Нарық экономикасы әрекеттерінің
механизмі үш басты принциптерге
негізделеді:

маржиналдық (шекті) талдауға;
балама тандау шығындарына;
экономикалық рационалдыққа.
Экономикалық өсу
негізгі екі әдіспен
өлшенеді:
1) Нақты жалпы ұлттық (ішкі) өнім
көрсеткішінің белгілі бір уақыт
аралығында өсуі;
2) 2) Нақты жалпы ұлттық (ішкі) өнім
көрсеткішінің белгілі бір уақыт
аралығында жанбасына шаққандағы өсуі.

Ұқсас жұмыстар

НАРЫҚТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ

Нарықтық экономика

Экономикалық жүйелердің үлгілері

Нарықтық экономикалық жүйе және нарықтық механизм

Экономикалық басқару

Нарық: құрылымы, үлгілері, қызметтері

Нарықтың мәні

Маркетнигтік экономикалық маңызы

Туристік бизнес және нарық

Қаржы нарығының құрамдас бөліктері

Пәндер