Өсімдіктердің шөлге бейімделушілігі

Презентация қосу

Сіз қалай ойлайсыз?

Шөлді аймақтарда өсетін кейбір
өсімдіктерге тән қасиеттердің бірі –
олардың кейбіреулері денесінен эфир
майларын, кейбір шөлді аймақта
өсетін өсімдіктер минералды
тұздарды бөлуге бейімделген.

Шөлді аймақтарда өсетін өсімдіктер
үшін олардың денесінен бөлінентін
минералды тұздар не үшін керек
бөлінетін екенін түсіндіріңіз:
Сабақ тақырыбы:
Өсімдіктердегі судың жиналу механизмі

Сабақ мақсаты: әр түрлі өсімдіктердегі судың
сақталу тәсілдерін салыстыру;
Казақша ағылшынша
Hydatophyte
Гидатофиттер

Hydrophyte
Гидрофиттер

Hygrophytes
Гигрофиттер

Mesophyte
Мезофиттер
Глосс арий Ксерофиттер
Xerophyte

ксилема, осмос, адгезия, транспирация, сутектік
байланыстар, капиллярлық, тамырлық қысым,
лигнин, лептесік, борпылдақ ұлпа, бағаналы
ұлпа, мезофилл, суб-лептестік кеңістік, булану,
кіреді, таралады, көтерілу, үздіксіз ағын
«Адаптация». https://www.twig-bilim.kz/film/adaptation-5431/
Бейімделу түрлері

Анато
морфо мо-
ық бейлогиял
імделу

Физи
биохи олого-
ми
бейім ялық
де л у

М ы с а л ке л т і р і ң і з …
ӘР ТҮРЛІ ӨСІМДІКТЕРГЕ
ҚАЖЕТТІ СУДЫҢ
МӨЛШЕРІ

• Шөлді аймақтардағы
өсімдіктерде ~ дене
салмағының 30-65 %

• Орманды-далалы
аймақтардағы өсімдіктерде ~
дене салмағының 70-80%-ы

• Ылғал сүйгіш өсімдіктерде ~
дене салмағының 90%-на
дейін
Өсімдіктердің қоршаған ортадағы су көлеміне қатысты негізгі
топтарын қарастыру:

Гидатофиттер;

Гидрофиттер;

Гигрофиттер;

Мезофиттер;

Ксерофиттер
Абиотикалық экологиялық
факторлар

Суға қатысты өсімдікдерді топтастыру

Суда Жартылай Жоғары Орташа Төменгі
суда ылғалдылықта ылғалдылықта ылғалдылықта

гидатофиты гидрофиты гигрофиты мезофиты ксерофиты

Тұңғиық (Nymphaea)
(суда өсетін ақ гүлді Қалтагүл (Caltha) Қоға (Typha) Бақбақ (Taraxacum)
өсімдік) Жантақ (Alhagi)
калужница рогоз
кувшинка одуванчик верблюжья колючка
Өсімдіктердің судың тапшылығына
бейімделуі

жантақ
каланхоэ
кактус
алоэ
Күшті дамыған Жапырақтардағы Жапырақ Сабақтарда немесе
тамыр жүйесі балауыз кутикуласы алақаны жапырақтарда суды
кірішейген сақтау
Суға байланысты
өсімдіктердің экологиялық топтары.

Гидатофиттер – суда толығымен немесе біршама бөлігімен тұрып өсетін
өсімдіктер.
Гидрофиттер – құрлық –су өсімдіктері, олардың көпшілік бөлігі суда өседі, су
тоғандарында, шалшық суларда, балшықтарда өсетін өсімдіктер.
Гигрофиттер – құрлықтағы өсімдіктер, олардың көпшілігі ылғалды ауасы бар
жерлерде, ылғалды топырақта өседі.
Мезофиттер – аздаған және өте шөлді жерлерде өсетін өсімдіктер.
Ксерофиттер - ылғалы жеткіліксіз жерлерде өседі.
Суккуленттер – бойына шырын жинаған шырынды өсімдіктер, оларда суды
паренхималары мен түрлі органдарында жинау қабілеттері бар.
Өсімдіктердегі судың жиналу механизмі

Судысақтау
Суды сақтау
Бейімделу
Бейімделу Мысал
Мысал
механизмі
механизмі
Балауыздыкутикуласы
Балауызды кутикуласықалың;
қалың;лептесіктері
лептесіктеріазаз Опунция
Опунция(Opuntia)
(Opuntia)

Лептесіктерітерең
Лептесіктері тереңқабатта
қабаттаорналасқан
орналасқан Қарағай(Pirns)
Қарағай (Pirns)
Транспирация
Транспирация
жылдамдығын Лептесіктертүнде
Лептесіктер түндеашық
ашықжәне
жәнекүндіз
күндізжабық;
жабық;
жылдамдығын
азайту Бақшагүлдер
Бақша гүлдер(Айыздар)
(Айыздар)
азайту Жапырақ беті кішкентай түктермен жабылған (Mesembryanthemum)
Жапырақ беті кішкентай түктермен жабылған (Mesembryanthemum)

Бұйражапырақтары
Бұйра жапырақтары Құмшөп (Ammophila)
Құмшөп (Ammophila)

Қалыңшырынды
Қалың шырындыжапырақтары
жапырақтары Бриофиллум(Bryophyllym)
Бриофиллум (Bryophyllym)
Судықорға
Суды қорға Қалыңшырынды
шырындысабақтары
сабақтары Kleinia
жинау Қалың Kleinia
жинау Қалыңшырынды
шырындыжерасты
жерастытүйнектері
түйнектері Raphionacme
Қалың Raphionacme
Жерасты
Жер астысуларының
суларыныңтерең
тереңдеңгейіне
деңгейінебаратын
баратын Акация,
Акация,олеандр
олеандр
ұзынтамыр
ұзын тамыржүйесі
жүйесі
Судысіңіру
Суды сіңіру
Жаңбырданкейін
Жаңбырдан кейінбеткі
беткіқабаттан
қабаттансуды
судысіңіретін
сіңіретінКактустар
Кактустар
қысқашашыраңқы
қысқа шашыраңқытамыр
тамыржүйесі
жүйесі
Гидрофит
Гидрофиттер деп суда өсетін
өсімдіктерді айтады. Олардың
біреулері толығымен, ал
кейбіреулері жартылай суға батып
тұрады. Олар не судың түбіне
бекініп өседі, не болмаса суда
еркін жүзіп жүреді.
• Гидатофиттер (гр. hygros - су) - көп
бөлігі немесе толығымен суда өсетін
өсімдіктер (элодея, көзшешек, шылаң,
балдырлар). Судан шығарған кезде бұл
өсімдіктер тез қурап кетеді. Бұларда
жапырақ саңылауы (устьица) және
кутикула болмайды. Гүлді
Өсімдіктердің гидатофиттердің тамыр жүйелері қатты
редукцияланған немесе мүлдем
экологиялық болмайды. Суды және минералды
топтары тұздарды бүкіл денесімен сіңіреді. Гүлді
өркендері гүлдері судың бетіне
шығарады (кейде тозаңдану су астында
да жүреді) да, тозаңданған сон қайта суға
көміледі. Жемістерінің пісіп жетілуі су
астында жүреді (валлиснерия, элодея,
шылаң).
• Гигрофиттер - ылғалды, сулы, phyton-
өсімдік) - ылғалды жерде өсетін
өсімдіктер. Бүларға жоғары температура
және ылғалды ауадағы тропикалық
өсімдіктер жатады. Сондай-ақ,
гигрофиттерге салқын және қоңыржай
аймақтарда, көлеңкеде өсетін және
Өсімдіктердің батпақ өсімдіктері жатады. Ауаның
ылғаддылығы жоғары болғандықтан
экологиялық оларда булану процесінің жүруі нашар.
топтары Сондықтан су алмасу жақсы журу үшін
жапырақтарында тамшы түрінде суды
бөлетін сулы саңылаулар жақсы жетілген.
Жапырақтары көбіне жүқа, кутикула
нашар жетілген болып келеді. Жарықты
гигрофиттерге папирус, күріш және т.б.
жатады.
• Гидрофиттер - су) - жартылай суда, яғни
өзең, көл, теңіз жағалауларында,
батпақты жерлерде өсетін өсімдіктер
Өсімдіктердің (қамыс, қоға). Оларда гидатофиттерге
қарағанда механикалық және өткізгіш
экологиялық ұлпалары жақсы дамыған, аэренхима
топтары жақсы байқалады. Гидрофиттерде
жапырақ саңылаулары (устьица) бар,
эпидермис те дамыған.
Мезофиттер
Мезофиттер - ылғалдығы
жеткілікті, бірқалыпты болып
келетін мекен ортада өсетін
өсімдіктер. Бұл топ гигрофиттер
мен ксерофиттердің аралығынан
орын алады
Ксерофит
Ксерофиттер – бұл мекен
ортасы құрғақшылық
өсімдіктер, топырақ пен
атмосфералық
құрғақшылыққа – ылғалдың
айтарлықтай болмауына
төтеп беруге бейімделген
Ксерофиттер

Суккуленттер Склерофиттер
• Суккуленттер (лат. sukkulentus - жуан,
шырынды) - ылғалы тапшы аймақтарда,
ылғал қорын сабағында немесе
жапырағында сақтап өсетін өсімдіктер
Ксерофиттер (гр. (сабағы - кактус, сүттіген, жапырағы -
алоэ,агава). Кейбір кактустар сабағында
xeros - құрғақ) - құрғақ 1000-3000 кг суды сақтай алады.
жерде өсетін • Склерофиттер (гр. skleros - қатты) -
өсімдіктер. жапырақтары мен сабақтары қатты,
құрғақшылыққа төзімді өсімдіктер.
Ксерофиттер Суккуленттерден айырмашылығы,
суккуленттер мен склерофиттер ылғал қорын жинамайды,
керісінше оларда белсенді булану
склерофиттер болып жүреді.Склерофиттерге шөл, жартылай
бөлінеді: шөл, дала өсімдіктері (сексеуіл, жаңғақ,
жусан, ақселеу) жатады. Әдетте олар
аласа, бірақ тамыр жүйелері жақсы
дамыған болады. Жапырақтары көбіне
майда, қүрғақ, қабыршақты, тікенді
немесе қатты тарамдалған, түкті болып
келеді.
Өсімдіктердің шөлге бейімделушілігі
Суккуленттер
Склерофиттер
(G) Топтық жұмыс
Тапсырма: Әр түрлі өсімдіктердегі судың сақталу тәсілдерін
салыстыру.

Дискритор: Кеппешөп немесе суретттерді пайдаланып берілген
өсімдіктердің суды сақтау механизмдерін зерттеңіз және өзара
салыстырыңыз

І топ: Опунция, бриофиллум, кактус;
ІІ топ: Қарағай , үйеңкі, қараған(акация);
ІІІ топ: Аиздар (лат. Mesembryanthemum
crystallinum), сүттіген, талгүл.
Бағалау критерийлері:

1. Әр өсімдіктердің ерекше белгілерін топта зерделеу:
транспирацияның жылдамыдығы төмендеуі (балауызды
кутикула, лептесік аз болуы)
суды қорға жинау( тамырдың, сабақтың және
жапырақтың етжеңді болуы);
суды сіңіруі (тамыр жүйесінің тереңде болуы, тамыр
жүйесінің жер бетіне жақын орналасуы)
2. Үш топ та өсімдіктердің тіршілік ортасын дұрыс
анықтайды;
3. Зерттеу нәтижелерін басқа топтарға түсіндіре алады.
4. Топ мүшелері өзара жұмысты үлестіре алады, уақытты
үнемдей алады:
(І) Формативті бағалау жұмысы
Дескриптор: Су жинау механизімі мен мысалын сәйкестендіру

Су жинау Мысал
механизмі
1 Транспирацияның А Балауызды кутикула
төмендеуі
2 Суды қорға жинау Ә Терең тамыр жүйелі
3 Суды сіңіру Б Лептесік саны
В Тамырдың, сабақтың және жапырақтың
етжеңді болуы
Г Жер бері жақын орналасқан тамырлар
Сабақ жайлы не ойлайсыз?

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік өміріндегі судың маңызы

Өсімдіктердің экологиялық топтарының түрлері

Органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары

Экологиялық факторлар

Алабота - біржылдық шөп текті өсімдік

Барсакелмес қорығы туралы

Техногендік шөлейттену

Түр түзу үдерісі, оның типтері

Топырақ экологиясы

Шөлейт зонасы

Пәндер