Сенсорлық ақпаратты енгізу механизмдері

Презентация қосу

«Биология және биохимия» кафедрасы

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Сенсорлық ақпаратты енгізу механизмдері

ОРЫНДАҒАН: КОШКАРОВА Р. А
ТОБЫ: МҚБ-01-22
ТЕКСЕРГЕН:

Шымкент-2023
Жоспары
Кіріспе
Негізгі бөлім
I. Сенсорлық жүйе
II. Механикалық сигналды түрлендіру.
III. Дыбысты түрлендіргіштер.
IV. Жарықты қабылдау.
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
Сенсорлық жүйе
Сенсорлық жүйе-ішкі және сыртқы ортаның түрлі әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі
талдағыштардың (анализаторлардың) шеткі бөлігі, яғни рецепторлар.
Рецепторлар денеге әсер етуші тітіркендергіштердің белгілі бір нақты түрін ғана қабылдауға
бейімделген. Олар денедегі орналасу орындарына байланысты: экстерорецепторлар және
интерорецепторлар болып екіге бөлінеді. Экстерорецепторлар - организмге қоршаған
сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіш әсерлерін қабылдайды.
Оған дәм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу, көру, есту және тепе-теңдік сақтау рецепторлары
жатады. Интерорецепторлар — ішкі мүшелерде, ұлпаларда, қан және лимфа тамырлары
қабырғаларында орналасып, осы мүшелерден келетін тітіркеністерді қабылдайтын сезімтал
құрылымдар. Олар организмдегі зат алмасуды қамтамасыз ететін мүшелердің үйлесімді
қызмет атқаруын реттейді. Интерорецепторлардың жеке арнайы түрі —
проприорецепторлар. Олар тірек-қимыл аппараты мүелеріне (қаңқа сүйектері, бұлшықеттер,
буындар) әсер ететін тітіркендіргіштерді қабылдайды.
Әрбір анализатор 3 бөліктен тұрады:
Тітіркендіруді қабылдайтын шеткі бөлігі - рецепторлық,
қозуды (тірі жасушалардың тітіркенуге жауабы) рецептордан орталық жүйке
жүйесіне өткізетін - өткізгіш бөлігі;
ми қыртысында қозуды талдайтын - орталық бөлігі.
Сонымен анализатордың бөліктері - шеткі, өткізгіш, орталық деп аталады.
Анализаторлардың барлық бөлігі бірімен-бірі тығыз байланысты. Егер
анализатордың бір бөлігі зақымданса, басқа бөліктеріне әсер етіп, тітіркенуді
ажырата алмайды (жойылады).
Сенсорлық қабылдау сипаттамалары
• Сенсорлық қабылдау дегеніміз физикалық тітіркендіргіштерді ұстап
алуға және оларды ми қызметі арқылы түсіндіруге мүмкіндік беретін
процесс. Бұл сезімді де, қабылдауды да қамтитын процесс.
• Бұл өмірдің алғашқы айларынан бастап дамитын процесс. Сәбилер
әлеммен қарым-қатынас жасай бастайды және олар әртүрлі сезімдер
арқылы алатын тітіркендіргіштер арқылы біледі, мысалы, дәм, есту, иіс
немесе көру.
• Рецепторлар-әр түрлі тітіркендіргіштерді маманданған белсенді жүйке
жүйесіне тасмалдауға арналған құрылымдар.
• Рецепторлы жасушалар басқалардан екі қатынаста айырмашылығы бар:
• Тітіркендіргіштердің энергиясы процентерді қоғалысқа ұшырауын
стимулдайды, ол жасушада метаболизм процентерінде пайда болған
потенциялды энергия есебінен жүреді.
• Рецепторлы жасуша электр энергиясын бөледі.
• Рецепторлар орналасу және тітіркендіргіштермен өзара әрекеттесу
ерекшеліктеріне қарай үлкен екі топқа бөлінеді. Сыртқы –экстерорецен
торлар: көру, иіс, сезу, дәм сезу, тактиль (жанасуды сезу) рецепторлары;
ішкі-итероцепторлар: висцерорецепторлар (ішкі органдардың
проприорецепторлар.)
Механикалық сигналды түрлендіру.
• Сигналды түрлендіру-бұл химиялық немесе физикалық процесс сигнал жасуша
арқылы молекулалық оқиғалар сериясы ретінде беріледі, көбінесе
протеинкиназалармен катализделген ақуыздың фосфорлануы, нәтижесінде
жасушалық жауап пайда болады. Тітіркендіргіштерді анықтауға жауапты ақуыздар
әдетте рецепторлар деп аталады, Дегенмен кейбір жағдайларда сенсор термині
қолданылады. Рецептордағы лигандтың байланысуынан (немесе сигналды
қабылдаудан) туындаған өзгерістер сигналдық жол деп аталатын биохимиялық
оқиғалар тізбегі болып табылатын биохимиялық каскадты тудырады.
Механикалық сигналды түрлендіру
• Сигнал беру жолдары бір-бірімен әрекеттескенде, олар көбінесе
комбинаторлық сигналдық оқиғалар арқылы жасушалық жауаптарды
үйлестіруге мүмкіндік беретін желілерді құрайды. Молекулалық деңгейде
мұндай жауаптарға транскрипцияның немесе ген трансляциясының өзгеруі,
сондай-ақ ақуыздардың трансляциядан кейінгі және конформациялық
өзгерістері, сондай-ақ олардың орналасуындағы өзгерістер жатады. Бұл
молекулалық оқиғалар жасушалардың өсуін, көбеюін, метаболизмін және
басқа да көптеген процестерді бақылайтын негізгі механизмдер болып
табылады. Көп жасушалы организмдерде сигнал беру жолдары жасушалық
байланысты көптеген жолдармен реттейді
Жарықты қабылдау
• Торлы қабықта жарыққа жауап беретін және оны сіңіретін
жасушалардың екі түрі бар. Бұл таяқшалар мен конустар,
фоторецепторлар деп аталатын жарыққа сезімтал жасушалар.
Конустар аз жарық жағдайында іске қосылады. Сонымен қатар,
таяқшалар көбірек жарықта белсендіріледі
• Адам сыртқы ортада болып жатқан түрлі ақпа-раттпрдың 80-90%-дан астамын көзбен көріп біледі.
Көру мүшесі көз алмасы мен қосымша мүшелерден тұрады. Көз алмасы 3 түрлі қабықтан тұратын
шар тәрізді мүше.
• Сыртқы қабығы - қалың, тығыз, дәнекер ұлпасынан тұратын ақ қабық. Бұл қабық көз алмасының
алдыңғы және артқы бөліктерін қаптап тұрады. Ақ қабықтың алдыңғы жағы мөлдір әрі дөңес қасаң
қабыққа айналады. Ақ қабық көз алмасына пішін береді, қасаң қабықша жарық сәулесін өткізеді.
• Ортаңғы қабығы - қантамырларына бай тамырлы қабық. Бұл қабықта қантамырлары көп
болғандықтан, көзді коректік заттармен қамтамасыз етеді. Тамырлы қабықтың алдыңғы жағы нұрлы
(бояулары түрлі түсті) қабыққа айналған. Нұрлы қабықтың дәл ортасындағы тесік - қарашық деп
аталады. Қарашық арқылы көздің ішіне жарық өтеді. Көз қарашығы бірде ұлғайып, бірде кішірейіп
көзге жарықтың өтуін реттейді. Жарық мол түссе, қарашық кішірейеді, аз түскенде ұлғаяды.
Қарашықтың кішірейіп немесе ұлғаюы нұрлы қабықта болатын бұлшықеттердің жиырылып
босаңсуына байланысты.
• Таяқша тәрізді жасушалар арқылы адам түнде, ымырт жабылған кезде жақсы көреді. Колба тәрізді
жасушалар тек жарық жақсы түскенде ғана тітіркеніп, заттың түсін ажыратады. Жарық сәулесімен
тітіркендіргенде жасушаларда козу пайда болады. Қозу көру жүйкесі арқылы ми қыртысының
шүйде бөлігіндегі көру орталығына беріледі. Сонымен, көз алмасы - ақ қабық, тамырлы қабық және
торлы қабықтан тұрады.
Қорытынды

• Қорытындылай келе,сенсорлық қабылдау дегеніміз физикалық
тітіркендіргіштерді ұстап алуға және оларды ми қызметі арқылы
түсіндіруге мүмкіндік беретін процесс. Бұл сезімді де,
қабылдауды да қамтитын процесс.
Қолданылған әдебиеттер
1. https://thestrip.ru/kk/for-blue-eyes/centralnoi-chasty
2. https://traditio.wiki
3. Книга Биологическая-химия-под-ред.С.Е.-Северина
4. https://stud.baribar.kz/8202/sensorlyq-zhuyele

Ұқсас жұмыстар

Тұлға типтерінің классификациясы

Рецепторлы жасушалар және рецепцияның механизмдері

Биологиялық басқару

Пайдаланушы деңгейіндегі технологиялар

Сенсорлық экрандар

ДЕРБЕС КОМПЬЮТЕРДІҢ ПЕРИФЕРИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ

КОМПЬЮТЕРЛЕРДІҢ ПЕРИФЕРИЯЛЫ

Ақпаратты қорғау

Дамудын қауыпты кезеңдері

Дәм сезу мүшесі

Пәндер