Уақыттан тыс атқарылған жұмысқа ақы төлеу

Презентация қосу

Тақырып: Еңбек нарығы
және еңбек ақы
Қарастырылатын
сұрақтар: 1.Еңбек нарығы
және оның элементтері.
2.Еңбек ақы еңбек бағысы
ретінде.
3.Еңбек ақы және оның
түрлері.
Қазіргі замандағы еңбек нарығының ерекшеліктері:

1.Жұмыс күшінің бір саладан екіншісіне еркін ауысу
мүмкіндігіне байланысты біріңғай еңбек нарығының болмауы.
2. Жұмыскерлердің білім,кәсіби біліктілігі, еңбек қызметі
мәртебелерінің әркелкілігіне т.б байланысты еңбек ақы көлемінің
деңгейінің бірдей болмауы
3. Еңбек орнын таңдау және еңбек мотивтері тек материалдық сыйақыға емес,
сонымен қатар еңбек мазмұнымен, жағдайымен, қызмет мәртебесімен
анықталады.

4.Еңбек нарығындағы жұмыскердің жағдайы және мүмкіндіктеріоның
демографиялық сипатымен байланысты / жынысы, жасы, отбасылық жағдайы.

5. Көп жағдайда еңбек нарығы секторына ену территориялық-
тұрақ құрылымымен анықталады: ірі қала тұрғындары, немесе
ауыл.
Еңбек нарығы- бұл тауар
болып табылатын еңбек
ресурстарының нарығы
бұлардың тепе-теңдік бағасы
мен саны, оларға сұраныс пен
ұсыныстың бір-біріне әсер
етуімен белгіленеді
Кәсіпкерлер мен еңбекке
қабілетті адамдар
нарықтың агенттері,-
еңбек нарығында өзара
қатнаста болады.
Сондықтан еңбек нарығы
сұраныс пен ұсыныс
механизмі арқылы
экономикалық агенттердің
арасындағы
бәсекелестіктің
нәтижесінде жұмыспен
қамтудың белгілі көлемі
және еңбек төлемі
дәрежесі орнайтын
экономикалық орта немесе
болмыс болып табылады
Еңбек нарығында саудаға түсіп сатылатын- жұмыс
күші немесе еңбек. Нарықтық қатынастардың
маркстік теориясын жақтаушылардың пікірінше
еңбек нарығында жұмыс күші (еңбек берушінің
қанауына түсетін жұмысқа деген қабілет)
сатылады.
Қазіргі эканомикалық теорияда еңбек нарығында
еңбек былайша бөлінедінеді:

Сатып
алынатын
Сатылатын
еңбек
еңбек
Еңбек нарығы — бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық-
функционалдық ұйымдастырылуының өте күрделі
болғандығынан, қашан болмасын, жұмыс орындары мен
еңбек ресурстарының арасында белгілі сәйкес келмеушілік
болады. Өзін алмастыруға жоғары квалификация талап
ететін, жұмыс орындарының бір бөлшегі бос болып қала
береді, ал қажетті арнаулы дайындығы жоқ адамдардың
бір бөлшегі жұмыс таба алмайды.
Еңбек нарығында
жұмыспен қамтамасыз
ету, жұмыссыздық
мәселелерін шешу үдерісін
реттеуге бағытталған
кешенді шаралар жүзеге
асырылады
Еңбек нарығы- жұмыс беруші мен жалданатын жұмыс
күшінің мүдделерін келістіретін механизм
Еңбек нарығына тән басты сипат – оның сегменттілігі
Еңбек нарығының сегменттігі – қызметкерлер мен қызмет
орындарының тұрақты, жабық, жұмыс күшінің
мобильділігін шектейтін зоналарға бөлінуі. Оның екі түрі
бар:
Біріншісі– еңбекпен қамтамасыз ету тұрақтылығы,
қызмет бабында өсу мүмкіндігі, басқару жүйесі, тиянақты
және жоғары еңбек ақысы бар нарық
Екіншісі – мамандардың тұрақтамауы, еңбекпен
қамтамасыз ету тұрақтылығы төмен, төмен жалақы т.б
жағымсыз қасиеттермен сипатталатын еңбек нарығы
Еңбек нарығының сегментке бөліну себептері:
Өндірістің эканомикалық тиімділігі
деңгейінің әр түрлігі
Еңбектің әлеуметтік тиімділігіндегі
айырмашылықтар
Өндірістің әлеуметтік тиімділігі деңгейінің
бірдей болмауы
Сыртқы еңбек нарығы – ел, аймақ, өндіріс
салалары көлемінде қалыптасатын жұмыс берушілер
мен жұмыс атқарушылар арасындағы әлеуметтік-
еңбек қатынастарының жүйесі.
Сыртқы нарық – жұмыскерлердің бір өндіріс
орнынан екіншісіне ауысулары арқылы жүзеге
асады.
Еңбек нарығы туралы iлiмнiң теориялық iргетасын
экономикалық ғылымның көрнекті өкiлдерi: Дж Перри,
М.Фелдетогин, Д.Кейнс, М.Фридман т.б. Ғылыми
әдебиеттерде еңбек нарығының төмендегідей концепциялары
қарастырылған.
•Бірінші концепцияның негізінде классикалық
саясиэкономия жатыр. Мұның өкілдері неоклассиктер: Дж Перри,
М.Фелдетогин. Бұл концепция бойынша еңбек нарығы басқа
нарықтар сияқты баға тепе-теңдігіне негізделеді немесе
нарықтық реттеушісі баға болып есептеледі.
Жалақы бойынша нарықтағы сұраныс пен ұсыныс реттеледі
деген пікір айтты.
Екіншісі, кейнсиандық көзқарас. Бұл
қатардағы ғалымдардың пікірі бойынша еңбек
нарығы әрқашанда тепе-теңсіздікке негізделген.

Кейнстің үлгісі бойынша жұмыс күшінің
бағасы қатаң бір қалыпта қалыптасады, іс
жүзінде өзгермейді.
Бұл концепция бойынша: «жұмысшы күшіне
сұраныс- нарық бағасы арқылы емес, жиынтық
сұраныс арқылы - өнімнің көлемі арқылы
реттелуі керек».
Үшінші көзқарас. Монетарлық үлгі бойынша
«жұмысшы күші қатаң баға жүйесі арқылы
біржақты бағыттағы өсімді қозғалыс» - деп
танылады. Бұл концепция жұмыссыздықтың "
табиғи" дәрежесі деген ұғымды ұсынған.

Төртінші институционалды мектептің
көзқарасы. Бұл концепцияда жұмысшы күші,
жалақы дәрежесі, кәсіпкерлік және салалық
айырмашылықтарға көп көңіл бөлінген.
Еңбек нарығы
В.И.Видяпиннің еңбектерінде
толық талданған. Онда еңбек
нарығы экономикалық категория
ретінде «сатып алушылар мен
сатушылар, сонымен бірге,
жұмыс күшінің қозғалысы
бойынша рыноктық қатынастар
субъектілерінің мүддесін
айқындайтын және оның өмір
сүру құралдарына айырбасталуын
қамтамасыз ететін сауда
делдалдары арасындағы нақты
экономикалық қарым-
қатынастар мен
байланыстардың жиынтығы»,-
деп түсіндіріледі.
Еңбек нарығы — бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық-
функционалдық ұйымдастырылуының өте күрделі
болғандығынан, қашан болмасын, жұмыс орындары мен
еңбек ресурстарының арасында белгілі сәйкес келмеушілік
болады. Өзін алмастыруға жоғары квалификация талап
ететін, жұмыс орындарының бір бөлшегі бос болып қала
береді, ал қажетті арнаулы дайындығы жоқ адамдардың
бір бөлшегі жұмыс таба алмайды.
Еңбек нарығында
жұмыспен қамтамасыз
ету, жұмыссыздық
мәселелерін шешу үдерісін
реттеуге бағытталған
кешенді шаралар жүзеге
асырылады
Еңбек нарығының
басты мәселесі-
жұмысссыздық.
Жұмыссыздық – елдегі
еңбекке қабілетті
тұрғындардың бір бөлігі өзіне
пайдалы еңбекпен
айналысатын кәсіп таба
алмай дағдаратын
әлеуметтік-экономикалық
құбылыс.

Басқаша айтсақ -жұмыссыздық-
жұмыс күшіңнің тауар өндіру
мен қызмет көрсету саласына
қамтылмай қалған бөлігінің
болуы, бұл әлеуметтік –
экономикалық құбылыс.
Еңбек ақ ы – жұмыскерлердің іс
жүзінде істеген жұмысы үшін және
жұмыс уақ ытына кіретін уақ ыт
үшін ақ шалай және натуральды
формада алатын сыйақ ылар
жиынтығ ы.
Жалақ ы

Негізгі - бұл орындағ ан Қ осымша – бұл
жұмыстары мен қ ызметкердің
өнеркәсіптік өнімдерінің кәсіпорында жұмыс
саны мен сапасы үшін
жасамағ ан уақ ытына
белгіленген бағ алар мен
қ ызметақ ы бойынша Қ Р заңдарына сәйкес
есептелетін жалақ ы есептелген жалақ ы
Негізгі жалақының құрамына
мыналар кіреді:
жұмыс істеген уақ ытына тарифтік ставкалар, қ ызметақ ы,
кесімді бағ алар немесе орташа табыстар бойынша
есептелген жалақ ы;
-қ ызметпен өткерген жылдары үшін үстеме;
-жұмыс жағ дайының өзгеруіне байланысты кесімді ақ ы
алушыларғ а қ осымша қ ызмет (материалдардың
сәйксесіздігі, өңдеудің күрделілігі, қ ұ рал – сайман мен
жабдық тың икемсіздігі);
-кесімді ақ ы алушыларғ а үстемелі бағ алар бойынша қ осымша
ақ ы;
-ақ шалай және натуралды сыйақ ылар және сыйақ ы берудің
бекітілген тәртібіне сәйкес төленген сыйақ ылар, қ осымшалар;
- мерзімінен тыс уақ ыттағ ы жұмыс үшін қ осымша ақ ы;
- түндегі жұмыс үшін қ осымша ақ ы;
- жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қ алуғ а төлемдер;
Қ осымша жалақ ының қ ұрамына
кіретіндер:

-балаларын тамақ тандырушы аналарын
жұмысындағ ы үзіліс уақ ытына төлем ақ ы;
-жасөспірімдердің жеңілдік сағ аттарына
төлем;
-мемлекеттік және қ оғ амдық
міндеттемелерді орындауғ а
жұмсалғ ан жұмыс уақ ытына төлем;
-негізгі және қ осымша демалыстар уақ ытына
төлем;
- пайдаланылмағ ан демалыс үшін өтемақ ы;
- шық қ анда берілетін жәрдем ақ ы;
Жалақ ы қ орын негізгі және қ осымша жалақ ылар
қ ұрайды.
Жалақ ы қ орының қ ұрамына жалақ ының барлық
түрлері , әртүрлі сыйақ ылар, үстемелер, қ осымша
ақ ылар, заң ғ а сәйкес қ ызметкердің жұмыс
жасамағ ан уақ ытына есептелген ақ ша сомаларын
қ оса алғ анда, ақ шалай немесе натуралды нысанда
есептелген жеке әлеуметтік жеңілдіктер қ осылады.
Еңбекті төлеуді ұйымдастыру келесіні көздейді:
-кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбегін төлеу формаларын
және жүйелерін анық тау
- кәсіпорын жұмыскерлерінің жеке жетістіктері үшін
қ осымша берілетін төлемдердің шарттарын және көлемін
анық тау
- қ ызметкерлердің лауазымдық жалақ ылар жүйесін
қ ұ растыру
-жұмыскерлерге сый-ақ ы берудің көрсеткіштерін және
жүйесін дәлелдеу
Еңбекті төлеу қ ағ идалары:
- шығ ындар және нәтижелер бойынша төлеу
Қ ағ идасы
- өндіріс нәтижелігінің өсуі негізінде
еңбекті төлеу деңгейін көтеру
- қ оғ амдық еңбек өнімділігі өсімінің еңбек
ақ ы өсімінен жоғ ары болу қ ағ идасы
- еңбек нәтижелігін өсіруге материалдық
мүдделіктің болуы қ ағ идасы
Мерзімді
ең бек
ақ ы

Жай Мерзімді
сыйақ ы сыйақ ы
Жалақы — еңбектің күрделілігіне,
саны мен сапасына сәйкес төленетін
сыйлық (табыс). Еңбекақы —
қаржыландыру көзіне қарамастан ,
ақшалай немесе заттай түрде еңбекке
төленетін ақылардың барлық түрі,
сондай-ақ, әр алуан сыйақылар,
қосымша төлемдер, үстеме ақылар мен
әлеуметтік жеңілдіктер.
Жалақының түрлері, еңбекақы төлеудің нысандары мен жүйелері

Жалақы екіге бөлінеді:
- негізгі;
- қосымша;
Негізгі - бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген
уақыты үшін, орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік
өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалар
мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі
жалақының құрамына мыналар кіреді:
- жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар,
қызметақы, кесімді бағалар немесе орташа табыстар
бойынша есептелген жалақы;
- қызметпен өткерген жылдары үшін үстеме;
- ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы
берудің бекітілген тәртібіне сәйкес төленген
сыйақылар, қосымшалар;
- мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
- түндегі жұмыс үшін қосымша ақы.
Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс
жасамаған уақытына ҚР заңдарына сәйкес
есептелген жалақы. Қосымша жалақының
құрамына кіретіндер:
- балаларын тамақтандырушы аналарын
жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы;
- жасөспірімдердің жеңлдік сағаттарына төлем;
- мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді
орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем;
- негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;
- пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;
- шыққанда берілетін жәрдем ақы
Негізгі және қосымша жалақылар жалақы
қорын құрайды. Жалақы қорының құрамына
жалақының барлық түрлері, әртүрлі
сыйақылар, үстемелер, қосымша ақылар,
заңға сәйкес қызметкердің жұмыс жасамаған
уақытына есептелген ақша сомаларын қоса
алғанда, ақшалай немес натуралды нысанда
есептелген жеке әлеуметтік жеңілдіктер
қосылады.
Бухгалтерлік есепте еңбек ақ ы
төлеудің екі нысаны бар. Олар:

Мерзімдік

Кесімді
Мерзімді еңбекақы жай және мерзімді –
сыйақылар болып бөлінеді.
Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен
өтелген уақытпен және қызметкерлердің
тарифтік ставкасымен немесе
қызметақысымен анықталады. Практикада
осы табыстарды есептеудің 3 түрлі әдісі
қолданылады:
- Сағаттық;
- Күндік ақы;
- Айлық ақы;
Мерзімдік – сыйақылық еңбекақы кезінде тек
нақты жұмыспен өтелген уақыт қана ескеріліп
қоймай, сондай – ақ еңбектің соңғы нәтижесі
ескеріледі (белгілі бір көрсеткішьерге қол
жеткізгені үшін сыйақы көзделеді).
Кесімді еңбекақы шығарған өнімін
ескеруге болатын жұмыскерлерге ғана
(токарьлар, тігіншілер, тас
қалаушылар) қолданылады.Бұл
нысанда еңбекақы төлеудің 5 жүйесі
бар:
1. Тікелей кесімді жүйе;
2. Кесімді- сыйақылақ жүйе;
3. Ілгерішіл – кесімді жүйе;
4. Жанама – кесімді жүйе;
5. Аккордық жүйе;
Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек
шығарылған бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін
белгіленген бағалауға тәуелді болады.
Кесімді – сыйақылық төлемде кесімді жалақы
сомасынан басқа, белгілі бір сандық және сапалық
көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін сыйақы есептейдә.
Ілгерішіл – кесімді төлемде өндірілген өнімді
белгіленген нормалар шегінде тікелей бағалаулар
бойынша төлеу көзделген. Ал нормадан тыс
бұйымдарды шығару көтермеленген бағалар бойынша
(2 есе кесімді бағалаудан аспайтындай төленеді).
Жанама - кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс
орындарына қызмет көрсетуші жұмыскерлердің еңбек
өнімділігін өсіруге ынталандыру үшін қоланылады.
Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрстетін
негізгі жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанама
– кесімді бағалаулар төленеді.
Уақыттан тыс атқарылған жұмысқа ақы төлеу

Уақыттан тыс атқарылған жұмысқа еңбекақы бір
жарым мөлшерден кем төленбейді. Сонымен заң
уақыттан тыс жұмысқа ақы төлеудің ең аз деңгейін
ғана айқындап, екі жаққа шарт жасасу тәртібімен
уақыттан тыс атқарылған жұмыс үшін неғұрлым
жоғары мөлшерде ақы белгілеуге мүмкіндік береді.
Уақыттан тыс атқарылған жұмыстың демалыс
беру арқылы орнын толтыруға болмайды.
Жұмыс қай кәсіпорынның мүддесіне орай
жасалғандығына қарамастан ол қай жұмыс
берушінің бұйрығымен орындалса, уақыттан тыс
атқарылған жұмысқа еңбекақыны сол төлейді. Бұл
арада өкімнің қай түрде (жазбаша не ауызша)
берілгендігінің маңызы шамалы. Жұмыс берушінің
өкімінсіз қызметкердің өз ұйғарымы бойынша
Мереке және демалыс күнгі жұмыстарға ақы төлеу

Мереке және демалыс күндері жасалған жұмысқа
еңбекақы екі есе мөлшерде төленеді: еңбегіне
қарай төленетіндерге — екі еселенген бағалау
бойынша; ақы еңбегіне сағаттық немесе күндік
ставкалар бойынша төленетін қызметкерлерге —
егер мереке күнгі жұмыс, жұмыс уақытының
айлық нормасы шегінде істелсе, еңбекақысының
үстіне бір сағаттық немесе күндік ставка
мөлшерінде, егер жұмыс айлық нормадан тыс
жасалған болса, онда еңбекақысының үстіне екі
сағаттық немесе күндік ставка мөлшерінде
төленеді. Барлық қызметкерлерге мереке немесе
демалыс күндері жұмыс істеген нақты сағаттары
үшін көтеріңкі мөлшерде еңбекақы төленеді.
Жұмыс ауысымының бір белігі
мереке немесе демалыс күнімен
тұстас келетін болса, онда мереке
немесе демалыс күндері жұмыс
істеген нақты сағаттары үшін екі
еселенген мөлшерде еңбекақы
төленеді (0-ден 24 сағатқа дейін).
Қызметкердің қалауы бойынша
мереке немесе демалыс күндері
атқарған жұмысы үшін төленетін
үстеме ақыны қосымша демалыс
күнімен алмастыруға болады. Бұл
жағдайда мереке күні істелген
жұмысқа ақы дара мөлшерде
төленеді.
Түнгі уақыттағы жұмысқа
ақы төлеу

Түнгі уақыттағы жұмысқа еңбекақы бір
жарым мөлшерден кем төленбейді. Бұл
арада түнгі уақыттағы жұмысқа төленетін
ақының аз мөлшері көрсетіліп отыр. Заңда
тараптарға экономиканың салаларын және
өндірістің өзге де жағдайларын ескере
отырып, жеке еңбек және ұжымдық
шарттар жасасқанда көтеріңкі ақы
белгілеуге құқық берілген (мысалы,
өнеркәсіптің кейбір салаларында, үздіксіз
өндіріс жағдайында қосымша ақы төлеу
және басқалары).
Бекіту сұрақтары:
1.Еңбек нарығына
түсініктеме бер
2.Еңбек ақының негізгі
териялық тұжырымдамалары
3.Кәсіпкерлік пен еңбек
нарығындағы байланысты
қалай көресіз
4. Жалақының түрлері

Ұқсас жұмыстар

Еңбекақы есептеу

Уақытына қарай еңбекақы төлеу жүйесі

Кәсіпорындағы еңбекақы төлеу

Педагогикалық менеджмент ұстанымдары

КӘСІПОРЫННЫҢ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУ ЖҮЙЕСІ

Міндеттемелер мен капиталдардың аудиті

Еңбекке ақы төлеу туралы

ҚАЛЫПТЫ ЖҰМЫС УАҚЫТЫ

Еңбек құқығы

Кәсіпорында еңбекақыны төлеуді ұйымдастыру

Пәндер