Ғаламдық экологиялық мәселелер

Геоэкология – экологиялық жағынан таза
ортаны сақтау және табиғат ресурстарын
қалыпты пайдалануды қамтамасыз ету
мақсатында жоғары иерархиялық
деңгейдегі географиялық жүйелердің
экологиялық ерекшеліктерін зерттейді
Геоэкология Германияда аса қарқынды
түрде дамыды және 1939 жылы неміс
ғалымы К.Тролл «геоэкология» терминін
алғаш ұсынды
Термин тарихынан
Геоэкологияның пайда болуы 1930-шы жылдары
экожүйелерді зерттеуде экологиялық және
географиялық зерттеулерді біріктіретін
жаратылыстану ғылымдарының салаларының
бірі деп түсінген неміс географы Карл Троллдың
атымен байланысты
Оның пікірінше, «геоэкология» және «ландшафтық
экология» терминдері синоним болып табылады.
Ресейде «геоэкология» терминін кеңінен қолданған
1970ж. Танымал кеңестік географ В.Б. Сочаваның
(1905-1978) айтқаннан кейін басталды. Жеке
ғылым ретінде XX ғасырдың 90-жылдарының
басында пайда болды
Сабақтың тақырыбы:

Ғаламдық экологиялық
мәселелер
Сабақтың мақсаты:

10.3.2.7 ғаламдық экологиялық
проблемалардың пайда болу
механизмін түсіндіру
Ғаламдық экологиялық проблемалар - ғаламдық,
аймақтық және ұлттық деңгейлерде айқындалған
экологиялық проблемалар кешені. Зор геосаяси
проблеманың экологиялық қауіптілігінің
мынадай көріністері бар: табиғи экожүйенің
бүлінуі, озон қабатының жұқаруы,
атмосфераның, Әлемдік мұхиттың ластануы,
биологиялық әр алуандылықтың азаюы,
шөлейттену және т.б
видео
Ғаламдық экологиялық мәселелер

Орман алқабының қысқаруы
Шөлейттену

Берілген суреттер бойынша талдау жүргізіңіздер
Орман алқабының қысқаруы
Қазіргі кезде дүниежүзінде
ормандар құрлықтың 31%-
ын, яғни жалпы ауданы 4
млрд га аумақты алып жатыр.
Соңғы 200 жыл ішінде
ормандардың ауданы 2 есеге
жуық қысқарған. Жыл сайын
жер бетінен жойылатын
ормандардың шамамен 10
млн га тропиктік ормандар
құрайды. Олардың тек 10 %-
ы ғана қалпына келтіріледі.
Орман алқаптарының қысқару
себептері
Орман алқаптарының жойылу-
ына апатты өрттер, қышқыл
жаңбырлар, ағаштарды есепсіз
кесу себепші болуда. Дамушы
елдерде орман алқаптары
жайылымдар мен егістік
жерлердің көлемін ұлғайту
мақсатында кесіліп, бағалы
ағаш сүректері жоғары дамыған
елдерге сатылады. Дамушы
елдердің көпшілігінде кесілген
ағаштар отын ретінде
пайдаланылады.
Шөлейттену

Табиғи фактор Антропогендік фактор

Мал шаруашылығының
әсерінен өсімдік жамыл-
Жел эрозиясы мен ғысының жұтаңдануы,
топырақ эрозиясы, топырақтың тозуы, жерді
топырақтың беткі есепсіз жырту мен орман
қабатының кебуі, мен бұталардың оталып,
қуаңшылық өртелуі, жолдар мен құр-
ылыс салу нәтижесінде
топырақ жамылғысының
бұзылуы
Шөлейттену
Жаһандық мәселеге айналу себебі:
Дүниежүзінде шөлейттенуге ұшыраған аумақтар ауданы
жыл сайын ұлғайып келеді. ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы
адамның шаруашылық әрекеті әсерінен мұндай жерлердің
ауданы 9 млн км2 артты. Ал 30 млн км2 аумақ жұтаңдану
алдында тұр. Шөлейттену құбылысы дүниежүзінің 100-ден
астам елін қамтуда, әсіресе дамушы елдерде. Халық саны
жедел өсіп келе жатқан бұл елдерде жылына 6-7 млн га
құнарлы жердің шөлейттенуге ұшырауы тұрғын халықты
азық-түлікпен қамтамасыз етуді қиындатады.
Африка елдеріндегі шөлейттену
мәселесі
Африканың Сахель зонасында шөлейттенудің барлық
түрлері байқалуда. Бұл аймақта ХХ ғасырдың 60 жылдарында
басталып, ұзаққа созылған қуаңшылық 1973 жылы шырқау
шегіне жетті. Соның нәтижесінде мал басы жаппай қырылып,
Африканың көптеген елдерін аштық жайлады. Қуаңшылық
жылдарында аймақтағы ірі өзендер қатарына жататын Нигер
мен Сенегал өзендерінің де ағысы уақытша тоқтап, құдықтар
мүлде кеуіп қалды. 80 жылдары қуаңшылық пен шөлейттену
Африканы түгелге жуық қамтыды. Соның нәтижесінде 1985
жылы 1 млн-нан астам адам қазаға ұшырап, 10 млн адам
экологиялық босқындарға айналды.
Озон қабатының жұқаруы
Жаһандық мәселеге айналу себебі:
озон қабатының әлсіреуі мұхит суларына енетін ультра күлгін күн
радиациясының ағымын арттырады
бұл теңіз жануарлары мен өсімдіктер арасында өлім-жітімді арттырады
Атом өндірісі
Салдары
1. Терінің қатерлі ісігінің артуы
2. Катаракта
3. Иммунитет төмендеуінен инфекциялық аурулардың таралуы
артады
4. Ультракүлкін сәулелерінің мөлшері артуы
5. Фауна мен флора азаюы
Ол адамдарда көз аурулары мен тері рагының белең алуына себепші
болады. Сондай-ақ ДНК молекулаларын бұзу арқылы қайтымсыз
өзгерістерге алып келуде

Шешу жолдары қабылданған құжаттар
1. Венн конвенциясы -озон қабатын қорғау
2. Монреаль хаттамасы– 1987 ( іске қосылды-1989ж)
С
Атмосфераның
ластануынан туындайды Қамту аймақтары
1. Парникті эффект
2. Қышқылды жаңбыр
Ең ластанған қалалардың
3. Озон концентрациясының рейтингі
төмендеуі Сукинда, Индия
4. Денсаулықты сақтау (2016ж
Ла Оройа, Перу
статисктика бойынша, ерте
өлудің 58% жүректің Норильск, Россия
ишемиялық ауру ,18 % өкпе Дзержинск, Россия
аурулары, 6 % өкпе қатерлі Агбогблоши, Гана
ісігінен туды ) Чернобыль, Украина
5. Смог Кабве, Замбия
6. Экожүйдегі циклдың Сумгаит, Азербайджан
бұзылуы
100000 адамға шаққандағы ауа ластану
әсерінен болған өлім саны
Тест
ТАПСЫРМА

Ғаламдық экологиялық апаттарды анықтап, қоршаған ортаға
тигізетін кері әсердің шешу жолдарын ұсыныңыздар.

Жоспар 1 2 3
1 Ғаламдық экологиялық
апаттар.

2 Экологиялық апатың түрі
3 Пайда болу себебі
4 Қоршаған ортаға
тигізетін әсері

5 Жүргізіліп жатқан
экологиялық іс-
шараларды анықта

6 Шешу жолдары
Тапсырма:Дүниежүзілік ормандардың
жойылуына әсер ететін антропогендік
факторларды топтастырып азайтудың
жолдарын графикті түрде ұсыныңдар

Ормандардың
жойылуы
Антропогендік Антропогендік
факторлар факторларды азайту
жолдары
Тапсырма
Шөлейттену мәселесіне талдау жасаңдар және шешу
жолдарын графикалық түрде ұсыныңдар.

Шөлейттену

Пайда болу себептері Салдары

Флора мен фаунаға
Қоршаған ортаға әсері Адамзатқа әсері
әсері
Сұрақтарға жауап бер
1.Жоғары дамыған елдердегі экологиялық мәселелердің
басты белгілері қандай, неге олар бұл мәселелерді дер
кезінде шеше алмайды?
2.Экономикалық деңгейі төмен елдерде қандай экологиялық
мәселелер белең алуы мүмкін?
3. Орман алқаптарының жойылуының алдын алу
шараларының тізбесін жасаңдар.
Тапсырма
Озон қабатының жұқару мәселесінің пайда болу себептерін
түсіндіріп, шешу жолдарын ұсыныңдар.

Пайда болу Қоршаған ортаға
Шешу жолдары
себептері және адамға әсері
Тапсырма: сұрақтарға жауап
1.Ғаламдық экологиялық мәселелер қашан пайда
болды.
2.Неге ғаламдық экологиялық мәселелерді шешу
қажеттілігі туындап отыр
3.Сендер ғаламдық экологиялық мәселелердің
шешілуіне қалай атсалысар едіңдер.
Қабылданған
Салдары
құжаттар
Парникті эффект 1. Киото хаттамасы-1997 жыл (парникті
газдарды шығаруды азайтуды міндеттейді)
(өндіріс, биомасса 2. Үлкен арақашықтағы трансшекаралық
жандыру, ауыл ластану туралы конвенция- бүкіл
коршаған ортаны қорғауға шақырады
шаруашылығы)
3. Климаттың өзгеруі туралы БҰҰ
Озон тесігі Негіздемелік конвенциясы
Денсаулық 4. GREENPEACE 1971ж
нашарлау
Қышқылдық
жаңбыр (өндірістік
қалдықтар)
Жаһандық проблемалар
Қамту аймақтары
арасындағы байланыс
1. Биоалуантүрліліктің жойылуы
(теңіздегі фауна мен флора)
2. Күн сәулесінің радиациясы
( қатерлі тері ауруларының
санын күрт арттыруға әсер етуі
мүмкін.)
3. Ауаның ластануы
(хлорфторкөміртек) 1. Антарктида
4. Денсаулықты сақтау (тыныс алу 2. Арктика
жүйесін зақымдайды, қандағы
3. Казақстан
ерімейтін қосылыстардың пайда
болуына алып келеді, бұл 4. Шығыс Сібір
атеросклерозға әкеледі.)
5. Жаһандық жылыну (Оңтүстік жарты
Сұрақтарға жауап бер
1.Қазіргі ғаламдық экологиялық мәселелер қандай?
2.Атмосфера құрамын сипаттаңыз.
3.Озон қабатының жұқару себептері қандай?
4.«Жылу эффектісі» мәнін түсіндіріңіз.
5.Ауа ластануының алдын алу шараларын атаңыз.
Кері байланыс

https://www.twig-bilim.kz/kz/film/the-greenhouse-effect
ТАПСЫРМА

«Топтастыру» әдісі
арқылы Дүние
жүзілік мұхитқа
себепші болған
факторларды жіктеп
сипаттаңыз.
Үйге тапсырма §21
Жоспар:
Дүние жүзі бойынша қатты ластанған
қалаларды белгілейміз
Қорытынды.
Бектіу: төмендегі сөйлемді толықтырып дәптерлеріңізге
жазыңыздар, талдау
Ғаламдық экологиялық проблемаларды ....................., ....................
анықтадым.
Туындаған проблемаларды шешу үшін дүние
жүзі.................................................................................... іс-шараны
атқаруда.
Мен де мынадай ........................................ өз шешімімді ұсынғым
келеді.

РЕФЛЕКСИЯ
2+2+1
Маған бүгін сабақта ұнаған 2 кезең ...
Маған бүгін сабақта ұнаған 2 сұрақ ...
Маған келесі сабаққа 1 ұсынысым ...
1 тапсырма : Оқулықта берілген
«жылыжай эффектісінің» сызбасын
талдау жасау және оны азайтудын
жолдарын ұсыну.
Себебі салдары шешу
жолдары
Тапсырма
Қоршаған ортаны ластаушы проблемалардың
жіктелуі.
Ластанудың Нысанда Ауқым Ласта Созыл
шығу тегі ры ы ну у
түрлер уақыт
і ы
ТАПСЫРМА
Жоспар:

1. Топырақ қабаттарының
диградацияға ұшырауға әсер
ететін факторларды атаңыз
Топырақты сақтау дәлелдер келтіріңіз.
жолдарын айтыңыз.
2. Топырақ қабаттарының бұзылу
проблемасының шешу
жолдарын ұсыныңыз.

Ұқсас жұмыстар

Жаһандық проблемалар және болашақ мәселесі

Қышқылдық жаңбырлар

Экологиялық мәдениет және тыйым сөздер

ҚР-НЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУҒА ҚАТЫСТЫ ӨЗЕКТІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жаһандық мәселелердің құрылымы және болашақ мәселесі

Ғаламдық жылыну

Ғаламдық проблемалар

Табиғатты қорғаудың мақсаты - экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

Ғаламдық проблемалардың типтері

Экология ғылымы туралы түсінік. Дара организмдер экологиясы- аутэкология

Пәндер