Көне түріктердің рухани мәдениеті және Ұлы Жібек жолы

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті Бизнес және басқару факультеті ЭФ-23-7к1 тобы Орындаған: Мухамед Диас Қабылдаған: Мукашева Ардак Онлашевна

«Көне түріктердің рухани мәдениеті және Ұлы Жібек жолы»

Жоспар

I. Көне түріктердің рухани мәдениеті

1. 1 Наным-сенімдері, діни ұғымдары

1. 2 Түркі халықтарының жазба ескерткіштері

II. Ұлы Жібек жолы

2. 1 Ұлы Жібек жолының дамуы мен тарихы

2. 2 Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар

2. 3 Ұлы Жібек жолының бағыттары мен тармақтары

Қорытынды

Жұмыстың мақсаты: Көне түріктердің рухани мәдениетін қарастырып, Ұлы Жібек жолының даму тарихын анықтау.

Жұмыстың міндеттері:

1. Көне түріктердің рухани мәдениетінің ерекшеліктерін анықтау.

2. Түркі халықтарының жазба ескерткіштеріне тарихи назар аудару;

3. Ұлы Жібек жолының даму барысы мен негізгі міндеттерін қарастыру;

4. Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалардың пайда болуы мен гүлденуі.

І Көне түріктердің рухани мәдениеті

1. 1 Наным-сенімдері, діни ұғымдары

Наным-сенімдері

Көне түріктер дәуірінде «Тәңірі» сөзі бірнеше мағанада қолданылады.

Адамдар жер мен суға сәжде жасап, құрбандық шалып, дұға жасап, ас-суға ризашылықтарын білдірді. Бұл ғұрыптың қоғамдық және діни сипатқа ие болғаны, табиғаттың құдіретіне сену мен қоғамды насихаттайтын.

Жер суға табынуы

Ұмай анаға сенуі

Ұмай Тәңірінің бейнесі көне түркілердің діни сана сезімінде үлкен орын алған. Бұл Құдай ананың үш бөлімді түркілік пантеонда ерекше орынға ие болғандығын оның есімінің бірнеше мәрте руникалық мәтіндерде кездесуінен, сондай ақ қазіргі Сібір және Орта Азиядағы түркітілдес халықтардың дәстүрлі дүниетанымын зерттеу нәтижелерінен байқалады

1. 2. Жазба ескерткіштері

VI - X ғасырларда көне түркі жазба ескерткіштерін түркологиялық әдебиеттерде негізінен үш топқа бөліп қарады:

ІІ Ұлы Жібек жолы

2. 1 Ұлы Жібек жолының дамуы мен тарихы

Ұлы Жібек жолының қалыптасуы

Жібек жолы б. з. б ІІ ғасырдың ортасында аса ірі сауда және Дипломатиялық жол ретінде белгілі болды. Қытай елінің императоры У-Ди 138 жылы Батыс елдеріне қарай аттандырган Чжан-Цзян бастаған елшілік еліне 13 жылдан кейін оралған. Осыдан кейін б. з. б І ғасырдың ортасында Қытайдан Қазақстан мен Орта Азияарқылы Батыс елдеріне жібек артқан керуендер жолға шығады. Ал Батыстан, Жерорта теңізі аумағынан Қытайға қарай тауар тиеген керуендер, түрлі елшіліктер жүре бастайды.

2. 2. Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар

Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар

Отырар Қазақстанның ортағасырлық ірі қалаларының бірі. Сырдарияның Арыс өзеніне құяр сағасына таяу орналасқан. Отырар қаласының аты VIII ғасырдан бастап аталғанмен, оның бастапқы тарихы б. з. б. II ғасырда Сырдарияның орта ағысында пайда болған Қаңлы мемлекетінің тарихымен тығыз байланысты.

Көне Тараз қаласы қазіргі Тараздың орнында болған. Бұл жайындағы алғашқы дерек грек елшісі Земархтың хабарламасында айтылады. Ал, 630 жылы Сюань Цзанның жазбасында ірі сауда қаласы ретінде сипатталған.

Жайықтың оң жақ жағасында бір кездегі атақты Сарайджук (Сарайшық) қаласының қираған орны жатыр. Қаланың іргесі XI ғасырда қаланған, гүлденген дәуірі XIII-XIV ғасырлар аралығы. Қала Еуропа мен Азияны жалғастыратын керуен жолы бойында орналаскан. Мұнда салтанатты сарайлар, керуен-сарайлар, моншалар, мешіт-медреселер салынды. Қала кейінірек Алтын Орда хандары жерленген қасиетті орынға айналған.

2. 3 Ұлы Жібек жолының бағыттары

Қазақстан жеріндегі Ұлы Жібек жолының негізгі бағыттары:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы өтіп, төрт тармаққа бөлінді:

Қорытынды

Жұмысты қорытындылай келе, әлем мәдениетінің қалыптсауына ерекше әсер еткен, өзіндік орны бар түркі мәдениеті жайлы көптеген мәліметтерге қанық болдық. Мұны біз сонау сақтар мен ғұндар заманынан бастау алатын көне түріктердің рухани мәдениеті мен Орхон-Енесей ескерткіштерінде бейнеленген Күлтегін мен Тоныкөктің қалдырған жазбаларынан-ақ көреміз.

Ұлы Жібек жолы және ғасырдан ғасырға ұласып келе жатқан ұлағаты мол дәстүрлер мен тығыз байланыстар, әсіресе, оның кемел келешегі мені сүйсіндіреді әрі таңғалдырады.

Еуропа мен Азияны, Шығыс пен Батысты ұштастырған бұл жол түрлі мәдениеттің дамуына ықпал етіп, алыс-жақын елдердің өзара қарым-қатынас жасауына өте қолайлы еді. Қазақ даласында өмір сүрген сол замандағы отырықшы қала тұрғындары мен көшпелі тайпалар адамзат мәдениетінің дамуына әсерін тигізген. Халықтың тұрмыс-тіршілігі жақсарып, білім деңгейлері көтерілді. Саусағынан өнер тамған қолөнер шеберлері өздерінің таңғажайып туындыларын дүниеге әкелді.