ШАРТТЫ ТҮРДЕ СОТТАУ

Шартты түрде соттау

Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті Экономика және құқық факультеті

Құқық қорғау органдары 401/2

Соттар ҚК 63 бабында көзделген шартты түрде соттаудың, əдетте бұрын сотталмаған онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдарға қолданылатындығын ескеруі тиіс. Шартты жаза ауыр қылмыс жасауға қатысқандардың кейбіріне, егер олардың негізгі қылмыскер еместігі анықталса сонымен қатар оның жеке басына берілген мəліметтер мен қылмыс жасаған кездегі жағдайлар жаза тағайындаған кезде ҚК 63 бабының ережелерін қолдануға негіз бола алған жағдайда ғана қолданылады.

ҚР ҚК 63-бап. Шартты түрде соттау

1. Егер сот бас бостандығынан айыру түрінде жаза тағайындағанда сотталған адамның жазаны өтемей түзелуi мүмкiн деген түйінге келсе, ол тағайындалған жазаны шартты деп санауға қаулы шығарады.

2. Шартты түрде соттауды қолдану кезінде сот жасалған қылмыстың сипаты мен қоғамға қауiптiлiк дәрежесiн, кінәлі адамның жеке басын, оның iшiнде жауаптылық пен жазаны жеңiлдететiн және ауырлататын мән-жайларды ескередi.

3. Шартты түрде соттауды тағайындау кезінде сот осы Кодекстің 44-бабы екінші бөлігінің қағидалары бойынша бас бостандығынан айырудың барлық тағайындалған мерзіміне, ал кәмелетке толмағандарға алты айдан бір жылға дейінгі мерзімге пробациялық бақылау белгiлейдi.

Шартты түрде сотталғандағы пробациялық бақылау кезеңінде онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмысты қайталап жасаған кезде де кәмелетке толмағандарға шартты түрде соттау қолданылуы мүмкін.

Пробациялық бақылау сот қосымша жаза түрі ретінде Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге шығарып жіберуді тағайындаған шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам шартты түрде сотталған кезде белгіленбейді.

4. Шартты түрде соттау кезiнде шектеулердің және жазаның қосымша түрлерi тағайындалуы мүмкiн.

5. Шартты түрде соттау кезiнде кәмелетке толмаған адамға тәрбиелiк әсерi бар мәжбүрлеу шаралары тағайындалуы мүмкiн.

6. Қылмыстардың қайталануы, қылмыстардың қауiптi қайталануы кезінде, адамды аса ауыр қылмыс, сыбайлас жемқорлық қылмыс, террористік қылмыс, экстремистік қылмыс, азаптаулар, қылмыстық топ құрамында жасалған қылмыс, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыс үшін соттаған кезде адамдарға шартты түрде соттау қолданылмайды. Көрсетілген шектеу он төрттен он сегізге дейінгі жастағы кәмелетке толмаған адамның жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға қолданылмайды.

Айта кету керек, бостандықты шектеу - бұл ең алдымен қылмыстық жаза, ал шартты түрде соттау - сотталушыға өзінің түзелгенін дәлелдеуге мүмкіндік беру үшін тағайындалған жазаның нақты өтеуін сынақ мерзімімен алмастыру.

Шартты түрде соттау-жазаны нақты өтеусіз орындау үшін сотталған адам өзінің түзелгенін дәлелдеуі тиіс сынақ мерзімін белгілеуден тұратын қылмыстық құқықтық сипаттағы шара. Бұл ретте оның мінез-құлқын арнаулы мемлекеттік орган бақылайтын болады, оған оны түзетуге ықпал ететін қосымша міндеттер жүктелуі мүмкін. Егер сынақ мерзімі ішінде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді бақылаудан және орындаудан жалтарса, құқық бұзушылықтар немесе қылмыстар жасаса, есепте бола тұра, шартты түрде соттаудың күші жойылуы мүмкін, содан кейін тағайындалған жаза нақты орындала бастайды, яғни шартты түрде сотталған адам жазасын одан әрі өтеу үшін айыру орындарына жіберіледі. Сынақ мерзімі аяқталғаннан кейін немесе егер сынақ мерзімі аяқталғанға дейін шартты түрде сотталған адам өзінің мінез-құлқымен түзелгенін дәлелдесе, сотталғаннан шектеулер алынып тасталады, соттылығы жойылады.

Көптеген жағдайларда адам жасаған қылмысы үшін шартты түрде жаза ала алады. Қылмыстың ауырлығы және оны жасау мән-жайлары, сондай-ақ сотталушының жеке басы шартты жаза тағайындау мүмкіндігіне әсер етеді.

Шартты жаза тағайындау кезінде сот бірқатар факторларды ескереді. Бұл жеңілдететін жағдайлардың болуы (өзін-өзі қорғау, құмарлық сезімі, уақытша психикалық бұзылыс), және сотталушының жеке басы, оның жасы, отбасылық жағдайы және денсаулық жағдайы, сондай-ақ сотталушының қоғамдағы тәртібі. Мысалы, асыраушыларында болған немесе ауыр аурулармен ауыратын адамға шартты түрде жаза тағайындалуы мүмкін. Сонымен қатар, қылмыстың абайсызда жасалғандығы шартты жазаны тағайындауға әсер етуі мүмкін.

Егер сынақ мерзімінде адам қандай-да бір ауыр заң бұзушылықтарға жол бермеген болса және іс-әрекеттерімен оның түзетілгендігін дәлелдесе, онда шартты үкімнің күшін жою туралы мәселе соттың алдына қойылады. Оның күшін жою адамның жасаған қылмысы үшін соттылықты алып тастауға да алып келеді.

Шартты түрде соттаудың күшiн жою

Егер шартты түрде сотталған адам пробациялық бақылау мерзiмi өткенге дейiн өз мінез-құлқымен өзiнiң түзелгенiн дәлелдесе, пробациялық бақылауды жүзеге асыратын органның ұсынуы бойынша сот шартты түрде соттаудың күшiн жою туралы және сотталған адамнан сотталғандықты алып тастау туралы қаулы шығара алады. Бұл ретте шартты түрде соттаудың белгiленген мерзiмiнiң кем дегенде жартысы өткен соң оның күшi жойылуы мүмкiн.

Пробация - санаттары заңмен айқындалған адамдардың қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу үшін олардың мінез-құлқын түзеуге бағытталған бақылау және әлеуметтік-құқықтық сипаттағы қызмет түрлері мен жеке айқындалатын шаралар жүйесі.

Пробацияның мақсаты:

Ұқсас жұмыстар

Жаза тағайындау

Қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы бойынша жаза тағайындау

Жаза тағайындаудың жалпы негіздері

Жазадан босату

Моральдық ережелер мен талаптар қоғамның ғасырлар

Этика және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері

Кіші қазан идеясы 1927 жылы ақпанда

Ұжымдастыру саясатының басталуы

Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруалары қожалықтарын күшпен отырықшылыққа көшіру

Сөйлеу іс-әрекетінің психологиялық сипаттамасы