Тәуелділік кезеңі

« Интернетке тәуелділіктің алдын алуда ата-ана рөлі»

Интернет-тәуелділігі мәселесі (синонимі - компьютерлік тәуелділік, интернет-аддикция, виртуалдық тәуелділік) күрделі, көп аспектілі және технологиялық тәуелділіктер сияқты әлі толық зерттелмеген.

Ең алғаш рет «ғаламторға тәуелділік» терминін психолог Айвен Голдберг ғылымға енгізген болатын. Оның ұсынған теориялары психикалық стандартқа сәйкес келмесе де, ғаламторға деген тәуелділікті Голдберг психоактивті заттарды шектен тыс қолданумен тең деп суреттеген.

Интернет-тәуелділік 6 жасар балаларда анықталады. Алайда ол 12-15 жасар жасөспірімдерде аса жиі пайда болады.

Ғаламторға тәуелділік

Компьютерлік тәуелділік - бұл баланың өмірдегі қызығушылықтардан алыстап, қатарластарымен қарым-қатынастан тыйылып, виртуалды кеңістікке кетуі. Бұл балаларға аса қуіпті. Себебі олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы енді ғана қалыптасып жатыр және психикасы да орнықпаған.

Ғаламторға тәуелділік - аддикцияның бір түрі; «off-line» режимде отырып ғаламторды пайдалануға деген құлшыныс, немесе «on-line» режимде ғаламтордан шыға алмай қалу қабілеті. Қазіргі таңда «ғаламторға тәуелділік» әлемдегі ең басты мәселелердің біріне айналып отыр.

Ғаламторға тәуелділіктің түрлері

Интернетке тәуелділіктің 9 белгісі

Үнемі онлайн болуды қалау

Интернетке шыға алмаған жағдайда ашушаңдыққа бой алдыру

Виртуалды кеңістіктен шығуды қаламау

Оқу үдерісіне және үлгеріміне әсерін тигізетін зейін бұзылысы

Жеке бас тазалағына немқұрайды қарау

Тамақтан бас тарту немесе компьютерден не телефоннан бас алмай жүйелі түрде бейберекет тамақтану

Шынайы өмірде қарым-қатынастан бас тарту

Бар бос ақшаны компьютер мен Интернетке салуға дайын тұру

Айналадағы адамдармен жанжалдасу

Notes: Егер өзіңнен аталғандардың ішінен тым болмаса бесеуін тапсаң, онда ойлану керек: компьютерлік ойындарға әуестігің немесе жай ғана Желіде болуың (Желіні кезуің) соншалық зиясыз ба?

Себебі, 5 және одан да көп белгіні табу - тәуелділік бар екенінің көрсеткіші.

Тәуелділіктің бірінші кезеңіндегі баланың әлеуметтік - психологиялық ерекшеліктері

Интернет-тәуелділігінің қалыптасуы біртіндеп жүреді.

Жеңіл қызығушылық кезеңі

Бала компьютерге қол жеткізе алады. Немесе балаға интернетке қосылған телефон әлде басқа гаджетті сатып алып береді.

Бұл кезеңде интернет-тәуелділік белгілері байқалмайды. Бала қызығушылықпен жаңа әлемді зерттейді. Жасөспірім интернетте жаңа ақпарат іздейді, әлеуметтік желілерде профильдер жасайды.

Бұл кезеңде алаңдатарлық белгінің бірі: бала интернетте нақты өмірден мүлдем өзгеше болатын өз бейнесін жасауға тырысуы мүмкін. Мұндай балаға өзінің құрдастарының құрметі жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан, балалардың профилінде «ересек адамдардың» сөздері және қылықтарымен бейнелер немесе суреттер пайда болу бастайды.

Интернет-Тәуелділіктің екінші кезеңі

2. Қызығушылық кезеңі

Жиілігі бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін болуы мүмкін, бірақ ол өте айқын көрінеді. Мысалы, күн сайын бір уақытта жасөспірім ойынға жүгінеді және оған бірнеше сағат жұмсайды. Таңдау еркіндігі жоғалады: ойнау немесе ойнау емес. Бала басқа ойыншылар алдындағы жауапкершілікті қорғайтын және ақтайтын белгілі бір міндет бар. «Мен осылай демаламын. Бұл менің өмір сүруіме кедергі келтірмейді» деп айтады. Бұл жағдайды түзету үшін отбасы мен мектептің шұғыл араласуы қажет. Психологтың қолдауы болжамды жақсартады, жағдайлардың 80% - дан астамын толығымен емдеуге болады.

Эмоционалдық термометр: бала 0-ден (жымиып тұрған түр) бастап 10-ға (түнеріп тұрған түр) дейінгі диапазонды көрсететін эмоционалдық термометрді алады. Терапевт баладан өткен өміріндегі кейбір оқиғаларды айтып шығып, оның қандай эмоцияның жетегінде болғанын көрсетіп беруді өтінеді. Сұрақтар мынандай болуы мүмкін: «Қандай оқиғалар саған өзіңді мына күліп тұрған адам жүзі сияқты сезіндіреді? Қабағы салыңқы жүз ше? Орташа болса ше?».

Сторителлинг: терапевт баладан «Баяғыда күндердің бір күні…» деп басталатын өз өмірінің хикаясын айтып беруді өтінеді. Бұл хикая баланың кейбір үрейлері мен үміт-дәмесі барын білдіруі мүмкін.

Экстернализация: баланың проблемаларының бірін білдіретін кейіпкерді сомдау үшін бала мен терапевт бірге еңбектенеді. Мысалы, айдаһар үрейді білдіруі мүмкін. Содан соң терапевт баланың үрейі туралы төтесінен тартпай, оны айдаһарға тели отырып, проблемасы жайында сұрақтарын қояды.

Кітап терапиясы: егер проблема түсінікті болса, терапевт сол проблеманы білдіретін кітапты немесе хикаяны табады да, оның шешімін көрсетеді. Балаға осы хикаяны оқып беріп жатып, терапевт анда-санда: «Сенің басыңнан осындай нәрсе өтіп пе еді?» деп сұрап отыруына болады.

Рөлдік ойындар

Рөлдік ойын: бала мен терапевт проблемалы болып табылатын жағдайды ойнап шығады. Бұл, мысалы, мектептегі алғашқы күн болуы мүмкін. Бұдан кейін бала алаңдайтындай ештеңе жоқ екенін түсінеді.

Костюм киіп ойнайтын ойын: бала патшаның немесе патшайымның рөлін сомдайды. Содан кейін терапевт баладан өзінің билігі арқылы не жасайтынын айтып беруді өтінеді. Бұл оның жасырын тілек-қалауын білдіреді.

Беттұмша тағып ойнау: терапевт баладан журналдардан екі коллаж (беттұмша) жасауды өтінеді. Коллаждар мынандай болуы керек:

◎ бірінші беттұмша («сыртқы») - бұл баланың жаһанды қандай етіп көретіні;

◎ екінші беттұмша («ішкі») - бұл бала өзін қандай етіп көретіні.

Супербатыр: терапевт баладан оның өзінде болғанын қалайтын суперқабылеттері бар супербатырдың суретін салуды өтінеді. Бұндағы мақсат баланың жақсы жақтары да пайдалы екенін түсіндіру.

Шығармашылық ойындары

Өз өміріңді бояп шық: терапевт пен бала, қандай түстер қандай сезімдердің немесе көңіл күйдің себебі болатынын анықтау үшін ынтымақтасады. Мысалы, көк түс - мұңды, қызыл түс - ашулы, сары түс - бақытты сезім үшін пайдаланылады. Осыдан кейін терапевт баладан сезімдерін білдіретін түстерді пайдалана отырып, өзінің өмірінің шкаласын салуды өтінеді. Сонымен қатар сезімдерді санаттарға бөліп тастауға болады.

Саз-балшық ойыны: терапевт балаға бір кесек саз береді де, оны не істегісі келсе соны істеуі үшін еркіне қойып береді. Бала сазды стрессті басу үшін немесе өзі үшін маңызды немесе өзін алаңдатып жүрген нәрселерді сомдау үшін пайдалануына болады.

Еркін сурет салу: терапевт балаға бір парақ қағаз бен қаламдар береді де, ненің суретін салғысы келіп тұрса, соны салуын өтінеді. Сосын ол сурет туралы төте сұрақтарын қояды.

Жарақат туралы суреттер: терапевт баладан өзінің жарақатты болған тәжірибесінен бір оқиғаның суретін салуды өтінеді. Мысалы, жер сілкінісі. Осыдан кейін бала, еске түсе беретін жайтты басынан алып, лақтырып жіберуі үшін, қағаз парағын жұмарлап тастауына болады.

Мандала: бұл буддисттік және индуисттік практикада қолданылатын схемалық бейне. Терапевт балаға әрлеп шығу керек болатын үлгіні береді. Бала бояйтын түсті өз білгенінше таңдай алады. Бұның шығармашылықтың туындауына және арқаны кеңғе салуға септігі тиеді.

Отбасыңды бейнеле: терапевт баладан өз отбасының суретін салуды өтінеді. Бәрі дайын болған бойда одан отбасы мүшелерінің әрқайсысымен әңгімелесуін өтінуге болады. Бұл жасырын проблемаларды ашып көрсетіп береді.

Қуыршақ үйі: терапевт балаға қуыршақ үйін және баланың отбасы мүшелерін білдіретін бірнеше қуыршақ береді. Сосын терапевт оның отбасындағы қарым-қатынастар жайында көбірек біліп алу үшін баладан өзінің шынайы үйінде болатын төрт: ұйықтап жатқан, түстеніп отырған, ойнап жүрген және үйді жинап жатқан кездегі әртүрлі күнделікті сценарийді бейнелеуді өтінеді.

Ойынның саны көп болуы мүмкін және олардың бәрін сипаттай берудің аса мәні жоқ. Мынандай ой түйсек жеткілікті: ойын балалардың тілі болып саналатындықтан, ойын оларды не алаңдататынын білудің дәстүрлі әңгімелесу әдісінен гөрі жақсырақ тәсілі болуы мүмкін. Қысқа қайырсақ, бұдан жақсы терапевттік әдіс жоқ.

Осы себепті, егер баланың бір қиындықтарға тап болып немесе проблемалардан тарығып жүргенін көрсеңіз, ойын терапиясы маманының қызметіне жүгініп көріңіз.

Интернет-тәуелділіктің үшінші кезеңі

3. Тәуелділік кезеңі

Жасөспірім виртуалды шындық әлеміне енеді, оған барлық уақытты арнайды, тәуелділіктің пайдасына әдеттегі өмір мен ләззаттан бас тартады.

Сонымен қатар, темекі шегу сияқты жаңа тәуелділіктер пайда болады. Бұл кезеңде емдеу және оңалту кәсіби құралдармен жүргізілуі керек. Психологтың бір Кеңесі жеткіліксіз болуы мүмкін. Тәжірибелі психологтың көмегімен тәуелділіктен арылуға тура келеді.

Интернетке тәуелділіктің төртінші кезеңі

4. Клиникалық кезеңі

Бұл интернет тәуелділігінің ақырғы кезеңі. Баланың сауығуға психологиясының өзгеруімен сипатталады. Психологиялық формадан психикалық формаға ауысу кезеңі. Физиологиялық өзгерістер көрінеді (омыртқа, ми, көру және ас қорыту мүшелері басқаларға қарағанда көбірек зардап шегеді) . Тұлғаның деградациясы, байланыстардың жоғалуы, шындықтан қашу, суицидтік ойлар, ойлаудың, мінездің және мінез-құлқының өзгеруі.

Медициналық мекемеге жіберу керек.

Жасөспірімдерде тәуелділіктің дамуын тудыратын отбасылардың 4 түрі:

ТРАВМАТИКАЛЫҚ ОТБАСЫ

Мұндай отбасында бала агрессормен немесе жәбірленушімен анықталады, сондықтан бала ұят пен дәрменсіздік сезімдерімен жүреді. Бала кейіннен қандай да бір тәуелділіктің көмегімен (алкоголь, есірткі немесе компьютер) осы негативті сезімдерден құтылуға тырысады.

ЖҮКТЕЙТІН ОТБАСЫ

Балаға өзінің үлкен үміттерін жүктейтін және осылайша ата-ананың үміттерін ақтамаудан қорқумен байланысты күшті эмоционалды стрессті қалыптастыратын отбасы.

ЖАЛҒАН ОТБАСЫ

Мұндай отбасында бала шындық пен өзін-өзі сезіну сезімін жоғалтады, ұялады, иеліктен шығады және иесіздендіреді

АЙНЫМАЛЫ ОТБАСЫ

Ата-ана ережелері мен шешімдері әрдайым өзгеріп тұрады да, бала эмоционалды ыңғайсыздықты сезінеді

Тәуелділікті құрудағы отбасының қауіптері

1 Қауіп - Уақыт факторы

Өзі өзіне берілген бала күш-жігерді қажет етпейтін қарапайым әрекеттерді таңдайды. Кітап оқудың орнына - теледидар көреді, ал спорттық жаттығулардың орнына - компьютерлік ату ойынын ойнайды.

Психологиялық ұсыныс

Баланы электроникамен айналысуға үйрету қажет, бірақ сонымен бірге киберкеңістікте өткізілген уақытты және оған жүгінудің орындылығын мұқият бақылау қажет.

Ұқсас жұмыстар

Ұтыс кезеңі

Интернетке тәуелділікті емдеу

ИНТЕРНЕТ ЗИЯНЫ

Психикалық аурулар

Аддиктивті бұзушылықтар психологиясы

Тіл болмыстың үйі

Ескіру процесі және ескіру кезіндегі ағып кету процесінің типтік заңдылығы

Тәуелділік шақыратын дәрілік заттар

Дәрілік тәуелділік шақыратын заттар

Білім беру жүйесіндегі ақпараттандырудың бала тәрбиесіндегі алатын орны

Пәндер