Өсімдіктердің ауру түрлері мен топтары

Презентация қосу

Өсімдіктердің ауру түрлері мен топтары. Өсімдіктерде ауру туғызатын тірі және өлі табиғат
факторлары.
Жоспар:
1. Өсімдіктердің ауру түрлері мен топтары
2. Тіршілік ету ортасы
3. Өсімдіктерде ауру туғызатын тірі және өлі табиғат
факторлары
4. Қорытынды
5. Пайдаланылған әдебиеттер
• Өсімдік аурулары, туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын)
және жұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар
топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік
егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер
салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы
ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды
саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке,
бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры
мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер
жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына
себепші болады.
• 30 мыңнан астам түрлі өсімдік аурулары белгілі. Оларды симптомдары немесе типтері (патографиялық жіктелуі), зақымдалатын
өсімдіктер (өсімдік шаруашылығы жіктелуі) және ауру тудыратын себептер (этиологиялық жіктелуі) бойынша жіктейді. Өсімдік
аурулары инфекциялық емес және инфекциялық болып бөлінетін этиологиялық жіктеу жетекші рөл атқарады.

• Өсімдіктердің жұқпалы емес аурулары негізінен ортаның абиотикалық факторларынан туындайды: минералдық тамақтану режимінің
бұзылуы, көбінесе макроэлементтер (азот, фосфор, калий, магний) және микроэлементтер(бор, мырыш, темір, мыс, молибден)
тапшылығы; қолайсыз су режимі (топырақтағы судың тапшылығы немесе артық болуы, ұзақ жаңбыр, ауаның жоғары салыстырмалы
ылғалдылығы) — өсімдіктердің бітуі, өсімдіктерді басып алу, өсімдіктердің ерте келуі және судың қатты тапшылығы жағдайында
жапырақтардың түсуі.; өсімдіктерге жоғары немесе төмен температуралардың, ауа мен топырақ температурасының күрт ауытқуының
әсерінен (қашудың, аяздың, жылыжайлар мен саябақтардағы жылу сүйгіш өсімдіктердің «суықтығы» немесе топырақты суық сумен
суару кезінде және т. б.).
• Өсімдіктердің жұқпалы ауруларына жатады:

• 1. өсімдіктердің вирустық аурулары (мозаикалық аурулардың әртүрлі түрлері, сарғаю, құлау аурулары, карликовость, пролиферация,
үйкеліс аурулары));

• 2. өсімдіктердің бактериялық аурулары немесе бактериоздар (өсімдік рагы, картоптың қара аяғы, бактериялық шіріктердің түрлі
түрлері, жеміс ағаштарының бактериялық күйігі және т. б.);

• 3. өсімдіктердің саңырауқұлақ аурулары немесе микофитоздар (өсімдіктердің әртүрлі таттары, бастары, ұн шығы, фузариоздар,
шіріктер, цитоспороздар, аскохитоздар және т. б.).

• Өсімдіктердің жұқпалы ауруларының қатарына сондай — ақ сәулелі саңырауқұлақтардан немесе актиномицеттерден (мысалы,
картоптың кәдімгі паршасы, қызылшаның белдік паршасы) туындайтын актиномикоздар; альгофитоздар—паразиттік балдырлармен
(мысалы, шай бұтасының қызыл тары); антофитоздар — паразиттік және жартылай паразиттік гүл өсімдіктерімен (мысалы, жұқпалы,
арпа, омела, белдік, сықпа, көзілдірік және т. б.); гельминтофитоздар — паразиттік нематодтар-галл, қызылша, картоп, құлпынай,
сарымсақ және т. б. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларының себебі өсімдіктердің паразиттік жәндіктермен (энтомофитоздар) зақымдануы
да болуы мүмкін: мысалы, жүзім ұраны — филлоксер, жеміс ағаштары — қанды желім, кейбір өсімдіктер — жапырақтар мен
бұтақтарда галлдар түзетін жәндіктердің түрлері; өрмек тәріздес, негізінен өсімдік тектес кенелер, олардың арасында әсіресе өрмекші
кене, жеміс кене және т.б. (арахнофитоздар) таралған және зиянды.
• Өсімдік аурулары қоздырғыштарының сақталу, таралу немесе тасымалдану ерекшеліктеріне байланысты негізінен 3 топқа
бөлінеді: тұқым немесе көшет арқылы, ауа толқыны және жаңбыр арқылы таралатындар, топырақта немесе өсімдік
қалдықтарында сақталатындар. Вирустар мен бактериялар қоздыратын ауруларды таратуда олардың зиянкестерінің
атқаратын рөлі зор. Ауру қоздырғыштары ауа толқыны, жаңбыр бұлттары арқылы жүздеген шақырым, кейде тіпті бір
құрлықтан екіншісіне таралуы мүмкін. Ауа райы жағдайларына байланысты аурудың дамуы және таралу ерекшеліктері, одан
келетін шығын құбылмалы болады. Эпифитотия дәрежесіне дейін дамыған жағдайда олардан келетін шығын 30 – 40%-дан
асады. Өсімдіктің солуын тежеу үшін көкөніс және басқа да суды көп қажет ететін дақылдарды уақытында суғарып отыру
қажет. Кеміргіш бунақденелілерден келетін ауруларды төмендетуде ауыспалы дақылдың және жер қыртысын аудара жыртудың
маңызы зор. Сонымен қатар, отырғызылатын көшеттер мен тұқымды инсектицидтер және фунгицидтер ерітіндісінде дәрілеген
жөн. Өсімдік ауруларының таралуы мен дамуын және зияндылығын шектеу үшін карантиндік және фитосанитарлық,
агротехникалық, ал қажет болса химикалық шаралар қолданылады. Осы мақсат үшін селекция және биотехнология әдістерін
кеңінен пайдалана отырып ауруға берік немесе төзімді сорттарды шығарудың атқаратын маңызы өте зор.
• Тіршілік ету ортасы дегеніміз – организм мекен ететін табиғат бөлігі. Тірі организмдер қоршаған ортамен тығыз байланысты.
Тірі организмдердің бір- бірімен және сыртқы ортамен қарым – қатынасы туралы ғылым. Экология ( грекше «ойкос» -үй,мекен;
«логос» — зерттеу немесе ғылым) деп аталады. Экология терминін алғаш неміс биологы Эрнст Геккель (1866 ж) енгізген.
Біздің планетамызда тірі ағзалар төрт түрлі мекенді игерген. Олар : су, ауа, құрлық және ағзаларда.
Экологиялық фактор - тірі организмдердің кез келген
даму сатысында қоршаған ортаның тікелей немесе
жанама түрде әсер етуі және организмдердың
қоршаған орта жағдайына қалптаса отырып жауап
беруі. Яғни, қоршаған ортаның кез келген элементі
немесе жағдайына ағзаның бейімделушілік
реакциялар, не адаптациялар арқылы жауап беруін
айтамыз. Экологиялық факторлар кез келген ағзаға
тікелей немесе жанама түрде әсер ететін қозғаушы
күш. Экологиялық факторлар абиотикалық,
биотикалық және антропогендік болып үшке бөлінеді.
Абиотикалық фактор –бұл өлі табиғаттың тірі ағзаларға тікелей
немесе жанама түрде әсер ететін барлық қасиеттері. Яғни
абиотикалық фактор–(биосфера, экожүйенің сыртқы ортасы, грек
сөзі – қарама-қарсы, биотикос айналадағы биорганикалық
факторлардың космастық фактордың, күн сәулесінің
радиациясының тірі организмдерге тигізетін әсері. Абиотикалық
факторлар химиялық және физикалық факторлар болып екіге
бөлінеді. Біріншісіне – ауаның құрамы, судың түбіндегі
қалдықтар (теңіз, мұхит, көл, өзен), жердің, судың құрамы
жатады. Ал екіншісіне – ауаның, жердің температурасы, газдың
қысымы, жеке космос сәулелері, күн сәулесінің радиациясы, неше
түрлі Радиоактивті элементтер және олардың сәулелері кіреді.
Биосферадағы тірі организмдердің саны және таралуы
айналадағы ортаның абиотикалық факторларымен реттелініп
отырады. Сонымен бірге олар абиотикалық ортаның өзгеруіне де
өзінің әсерін тигізеді.
Биотикалық факторлар – бұл тірі заттардың бір-біріне әсер
ету ықпалы. Әрбір ағза үнемі өзіне басқа тіршілік иелерінің
тікелей немесе жанама әсерін сезінеді, өз түрінің және
басқа түрлердің өкілдерімен-өсімдіктермен, жануарлармен,
микро ағзалармен байланысқа түседі, оларға тәуелді
болады, өзі де оларға әсерін тигізіді (бәсекелестік,
жыртқыштық, паразитизм және т.б.).Экожүйенің
биотикалық факторлары екі топқа бөлінеді. Біріншісі- ағза
деңгейіндегі генетикалық, информациялық антогенезді
анықтайды. Ағзалардың трофикалық және медакативті
байланысы, көбеюінің нәтижесінде интенсивтілігі, ағзаның
орны, жүріс-тұрысы, сонымен биоценотикалық және
табиғи сұрыптану. Екіншісі экожүйені дамытатын
биоценотикалық ортаның факторы.
Антропогендік фактор – айналадағы ортаға адамның тигізетін
ықпалы. Адамдардың іс-әрекеттерімен атмосфераның құрамы
мен режимі өзгеріп, өзен көл, теңіз, мұхиттардың сулары
ластанады. Радиоактивті элементтер топырақты бұзса, барлық
экожүйені адамдар бұзады. Адамзат баласы өсімдік әлеміне
елеулі өзгерістер енгізіп, көмір қышқыл газының көбейіп кетуіне,
оттектің азонына ықпал жасайды. Жер шарындағы оттектік
көбеюіне, көмір қышқыл газының азаюына тропикалық
өсімдіктер айтарлықтай рөл атқарады. Биосферадағы бір түр
жойылатын болса, онда онымен байланысты екінші түрде
жойылып кетеді. Биосфераның химиялық элементтері мен
пестицидтермен, гербицидтермен және басқада улы
қосылыстармен ластануы. Биосфераның өзгеруі фитомасса мен
зоомассаларды биосфералардан мөлшерден тыс ала беруден
болады. Экожүйелер түпкілікті түрде өзгеріске ұшырап кетеді.
Қорытынды:

Өсімдіктер аурулары әртүрлі себептердің әсерінен өсімдікте өтетін процестер: ауру қоздырғыштары мен ортаның қолайсыз
жағдайлары функциялардың бұзылуында (фотосинтез, тыныс алу, пластикалық және бойлық заттардың синтезі, су тогы, қоректік
заттар), организм құрылысы пайда болады және өсімдіктің ерте жойылуын немесе оның жекелеген мүшелерінің зақымдануын
тудырады. Ал , экологиялық фактор деп организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін ортаның элементтері. Табиғатта
экологиялық факторлар жиынтық күйінде әсер етеді. Организмдер болса фактор-лардың әсеріне әр түрлі реакция (жауап) береді.
Мәселен, ащы суда тіршілік ететін организмдер үшін түз және минералды заттар шешуші роль атқарса, ал түщы су организмдері
үшін қажеті шамалы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
• Фитопатология
• Өсімдік зиянкестері.
• Орыс Уикипедиясындағы "Фитопатология" мақаласы.
• ҚАЗАҚ ӨСІМДІК ҚОРҒАУ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ИНСТИТУТЫ.(қолжетпейтін сілтеме)
• Өсімдік зиянкестері.

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік ауруларына қарсы қорғау шараларының жүйесі

Биологиялық препарат түрлері

Ауыл шаруашылығында қолданылатын бактериалды препараттар

Тағамдық өнімдердегі витаминдерді сақтау жолдары

ВИТАМИНДЕР. Дәрумендердің топтары мен түрлері

Ауыл шаруашылығында қолданылатын бактериалды препараттар жайлы

Декоративті өсімдіктердің негізгі түрлері

Өсімдіктердің шөлге бейімделушілігі

Кенелер, түрлері және жұқпалы аурулар

Кене ( Acarіna )

Пәндер