ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУ

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
АУЫЛ
ШАРУАШЫЛЫҒЫН
ҰЖЫМДАСТЫРУ
ОРЫНДАҒАН: ТЕҢЛЕСБАЕВ ОЛЖАС
Жаңа экономикалық саясат нəтижесінде кооперативтік
қозғалыс дами түсті. Мал саны 40,5 млн-ға жетті.
Ф.И.Голощекин “ауылды кеңестендіру” ұранымен “жаңа
революция” жүргізудің идеялық-cаяси негізін жасады.
Наразылық білдірген Т.Рысқұлов БК(б)П Орталық
Комитетінің қарамағына шақырылды, ал С.Сәдуақасов,
С.Сейфуллин, С.Қожанов, Ж.Мыңбаев “ұлтшыл” деп
айыпталды. Шабындық жəне егістік жерді қайта бөлу
науқаны ауылдағы жағдайды ауырлата түсті.
И.В.Сталиннің нұсқауымен астық дайындау барысында
төтенше шаралар қолдануға рұқсат етілді. Ф.Голощекин
ауылдарға 4800 уәкіл жіберді, 31 мыңдай шаруа
жазаланды, 277 шаруа атылды.
Ұжымдастыру бай-
кулактарды тəркілеуден
басталды. 1928 жылғы
тамызда “Аса ірі бай
шаруашылықтары мен
жартылай феодалдарды
тəркілеу жəне жер
аудару туралы” декрет
жарияланды. Бай-
феодалдар өздерінің
мүліктік жəне қоғамдық
ықпалымен ауылды
Кеңестендіруге кедергі
жасайды деп саналды.
Ең ірі 657 байлар мен
жартылай феодалдар
жер аударылды.
Олардан 145 мың мал
тартып алынып,
ауылшаруашылық
құралдары 877
ұжымшарға, 24 491
шаруашылыққа бөлініп
берілді.
1927 жылы желтоқсанда өткен
Қазақстанның астықты
Компартияның ХV съезі ауыл
аудандарындағы колхоздық
шаруашылығын ұжымдастыру
құрылыстың негізгі формасы –
бағытын жариялады. Ауылда
ауыл щаруашылығы артелі, ал
кооперативтік қозғалыстың
мал шаруашылығы
дамуы барысында еріктілік,
аудандарында – жерді бірлесіп
дербестік, материалдық
өңдеу жəне шөп шабу
мүдделілік,
серіктестігі болуға тиіс еді.
кооперативтендірудің жоғары
Жарғы бойынша мал
формаларына кезеңмен өту
қоғамдастырылмай, жеке мал
ұстанымдары жарияланды.
мен құрал-саймандарды
ҚазақАКСР-де ұжымдастыруды
пайдалануға ақы төленуі керек
1932 жылдың көктеміне қарай
болатын.
аяқтау белгіленді.
◦ 1929 жылдың екінші жартысынан бастап республикада ұжымшар құрылысы жедел
дамыды. Алғашқы МТC (машина-трактор станциялары) құрылды. Ұжымдастыру мен
отырықшыландыруды жаппай жүргізу үшін қосымша 8 мың жұмысшы
“ұжымдастырушылар” тартылды. Мəскеу, Ленинград, Харьков, Иваново-
Вознесенскіден 1204 адам жіберілді. Олар Ресейдегі жобаны қайталайтын
қоныстандыру үлгісін орнықтырды.
◦ Ұжымдастыру идеясы мейлінше қатаң жүргізіліп, жаппай қуғындау мен лаңкестікке
негізделді. Ұжымдастыру даярлықсыз, жергілікті жағдайлар ескерілместен әкімшілдік-
күштеу əдістерімен жеделдете жүргізілді. Шаруашылық базасын жасау, тұрғын үйлер,
мəдени тұрмыстық объектілер салу жоспары орындалмады.
◦ Белсенділер отырықшыландыруды жоспарланған 3 жылдың орнына 3 күнде
аяқтап “жалған ұжымшар” құра бастады. 1932 жылдың ақпанында Шу ауданында
жүздеген шаруашылықтар жиналып, 400 киіз үй “қала үлгісіндегі поселок” болып
тігілді. Осындай жағдайлар әр жерде кездесті. Абыралы ауданында барлық
шаруашылықтың 70%-ы, Жымпиты ауданында 60%-ы, Жəнібек ауданында 95%-ы
ұжымдастырылды.
◦ Шаруашылықты ұжымдастыру деңгейі үнемі өсіп отырды. 1928 жылы барлық
шаруашылықтың 2%-ы, 1931 жылғы қазанда 65%-ы ұжымдастырылды. Азықпен
қамтамасыз етудің қиындауына байланысты 1929 жылы «əскери коммунизм» саясаты
кезіндегі төтенше əрекет жүргізілді. 1931-1932 жылдары Шұбартау ауданында малдың
80%-ы мемлекетке етке өткізілді. 173 мың малы болған Балқаш ауданына 297 мың
малға салғырт салынды. Торғай ауданында 1млн-ға жуық малдың 98 мыңы қалды.
Торғайлықтар
“асыра сілтеу
болмасын,
аша тұяқ
қалмасын!”
ұранын
көтерді.
Торғайлықтар “асыра
сілтеу болмасын, аша
тұяқ қалмасын!” ұранын
көтерді.
Еріктілік ұстанымы
өрескел бұзылды. Сайлау
құқықтарынан айыру,
басқа аудандарға жер
аудару, ұзақ уақыт
қамауда ұстау тәсілдері
қолданылды. Ұжымшарға
кіргісі келмеген кедейлер
мен орташаларды “бай-
кулактар” қатарына
жатқызды. 1929 жылы 56
498 шаруа жауапқа
тартылып, 34 мыңнан
астамы сотталды.
Кулактар қатарына
жатқызу үшін темір
шатырлы үйі немесе екі
аты болуы жеткілікті
болды.
Ақмола округінде сотталғандарды үй ішімен 24 сағатта жер аударып жіберген.
Алматы, Петропавл округтерінде қара бойкот (шет қақпайлау) жариялап,
терезелерге тақтай қағып, от жағуға рұқсат етпеген.
Ақтөбе, Павлодар округтерінде кедейлерді ұрып-соғу, суық су құйып азаптау, суық
қоймаларға қамау, кулак үйінде жаназа рəсімін өткізуге жол берілген.
1929-1933 жылдары БМСБ (Біріккен Мемлекеттік Саяси Басқарма) үштігі 9 805 іс
қараған. Aту жазасына 3 386 адамға, 3-10 жылға концентрациялық лагерьге
қамауға 13 151 адамға үкім шығарды. 1933 жылы БМСБ үштігі 21 мыңнан астам
адамды қамауға алды. Тұтас əулеттер мен рулар да жазаға тартылды. Үштіктің
хаттамаларына Ф.Голощекин, І.Құрамысов (1930 ж. 9 наурыздан) Г.Рошаль қол
қойып отырды.
1930-1932 жылдары елді аштық жайлады. Аштықтан, түрлі індеттен халықтың
40%-ы қырылды. 1931-1933 жылдары республикадағы 6,2 млн. тұрғынның 2,1 млн-
ы қырылды. Оның ішінде қазақтан басқа халықтың шығыны – 0,4 млн адам. 1
млн-нан астам қазақ республикадан тыс жерге көшіп кетті. Ұжымдастыру
қарсаңындағы мал саны – 40,5 млн болса, 1933 жылы 1 қаңтарда 4,5 млн ғана мал
қалды.
1932 жылғы шілдеде аштық апаты мен себептері туралы Ф.Голощекинге “Бесеудің
хаты” жазылды. Бұл хатты жазған қайраткерлер – Ғ.Мүсірепов, М.Ғатауллин,
М.Дəулетқалиев, Е.Алтынбеков, Қ.Қуанышев. 1933 жылғы наурызда Т.Рысқұлов
аштық апаты туралы И.В.Сталинге, М.М.Кагановичке, В.М.Молотовқа хат жолдады.
◦ 1929-1931 жылдары өлкеде қарулы қарсылықтар болды. 1929 жылы қыркүйекте
Қарақалпақстандағы Тақтакөпірде, Сырдария округіндегі Бостандықта, қарашада
Қостанай округіндегі Батпаққарада қозғалыстар болған. 1930 жылы ақпанда
Сырдария округіндегі Созақта, Ақтөбе округіндегі Ырғызда, 1930 жылы наурызда
Алматы округіндегі Сарқантта қозғалыстар басталған. Қозғалыстардың негізгі
себебі – күштеп ұжымдастыруға, ғасырлар бойы қалыптасқан тұрмыс укладының
қиратылуына, орташалар мен кедейлерді кулактар ретінде жоюға қарсылық.
◦ Семей округі халық наразылығының ірі ошағы болды. 1930 жылғы ақпан-мамыр
аралығында Зырянов, Өскемен, Самар, Шемонайха, Катонқарағай аудандарын ірі
толқулар қамтыды. “Бандиттік-басмашы қозғалысының көрінісі” деп бағаланған
Торғай шаруаларының Батпаққара көтерілісі бүкіл республикаға күшті әсер етті.
Қарақұм көтерілісін Орынборда орналастырылған 8-дивизия басып тастады.
◦ Көтерілісшілер Созақ ауданының орталығын басып алып, аудан басшыларын
өлтірді. 1931 жылғы көктемде Қарқаралы округінің Абыралы, Шыңғыстау,
Шұбартау аудандарының көтерілісшілері түгел қырылды.
◦ Республика аумағынан шетке қашу жиіледі. Түрікменстан, Қарақалпақ, Иран,
Ауғанстанға – Маңғыстау, Жылқосын, Ойыл, Табын аудандарының халқы көшіп
кетті. Қытай жеріне – Алматы округінің Балқаш, Шоқпар, Іле, Еңбекшіқазақ, Биен-
Ақсу, Сарқант, Жаркент, Бөрібаев аудандарының халқы көшіп кетуге мәжбүр
болды. Республика аумағында 372 толқулар мен көтерілістер болған.
◦ 1932 жылғы қыркүйекте ◦ 1935 жылдың ақпанында екпінді
Қазақстанның ауыл шаруашылығы ұжымшар мүшелерінің съезі болды.
туралы қаулы қабылданды. Мал Ауылшаруашылық артелінің жаңаүлгі
шаруашылығы аудандарында Жарғысы қабылданды. Екінші
бесжылдық кезінде егіс көлемі мен мал
шаруашылық артеліне көшу
саны өсті. Мақта мен қант қызылшасы
сатысы ретінде бірлесіп жер өңдеу егістіктері кеңейтілді. Көшпелі өмір
мен шөп шабу жөнінде салтынан отырықшылыққа көшу
серіктестіктер құруды ұсынды. аяқталды. 1938 жылғы қарашада Қиыр
Саяси жағынан сəтсіздікке Шығыстағы корей ұлты ауданынан
ұшыраған басшылық (Голощекин, (Посьет) Қазақстанға 100 мыңнан
Исаев, Құрамысов, Ерназаров, астам адам көшірілді. Қызылорда мен
Голюдов) халық алдында жауапқа Алматы облыстарында корейлерден
тартылмады. “Жасанды тұратын 57 ұжымшар құрылды.
ұжымшарлар” таратылды. Астықты ◦ Ұжымдастыру бағытының 2 жағы
аудандарда коммуналар орнына болды:
артельдер ұйымдастырылды. ◦ 1. Шаруалар бай-феодалдарға
Күштеп қоғамдастырылған мал- кіріптарлық пен күйзелістен құтылды.
мүліктер халыққа қайтарылды. ◦ 2. Көшпелі өркениет ерекшелігі
Отырықшы аудандарға техникалық ескерілмей күштеу әдісімен жүзеге
және қаржылай көмек көрсетілді. асырылды.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанда ұжымдастыру саясаты

ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ ЗАРДАПТАРЫ

Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру

Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру

Ұжымдастыру кезінде

Кіші қазан идеясы 1927 жылы ақпанда

Ұжымдастыру саясатының басталуы

Ұжымдастыру қарса ңында

Тарихи инновациялық жоба

Жаңа экономикалық саясат

Пәндер