Табиғи сұрыпталу

Тақырыбы:Табиғи сұрыптау заңы немесе
Дарвин заңы

Орындаған: Кеншімбаева Н.
Тобы: МБЛ-211
Қабылдаған: б.ғ.д. профессор А.И.Сейтхожаев
Жоспар:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1.Табиғи сұрыптаудың негізгі формалары
2.2. Тіршілік үшін күрес және оның формалары
2.3. Биогеоценоз – тіршілік үшін күрес аймағы
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Табиғи сұрыпталу

Тіршілік үшін күрестін барлық формаларынан Дарвин
әрдайым нақты бір орта жағдайларында өзіне пайдалы
ерекшеліктері бар ағзалар ғана тіршілігін сақтап
қалатынын байқады.

Олай болса, табиғатта өздігінен таңдамалы түрде бір даралар
тірішілігін жойса, екініші біреулері көбейіп, әрі қарай 6амиды. Бұл
құбылысты Дарвин табиғи сұрыпталу, немесе аса жақсы
бейімделген ағзалардың тірі қалуы деп ата6ы. Табиғи
сұрыпталуды кей6е қозғаушы сұрыпталу деп атайды.
1. Қалыпты сұрыпталу 3. Дизруптивті сұрыпталу

2.Қозғаушы сұрыпталу 4. Жыныстың сұрыпталу

5. Адаптациялардың пайда болуы табиғи
сұрыптау әсерінің нәтижесі
Қалыпты сұрыпталу

а) Сұрыптау жолымен мутация залалсыздандырылады, олардың қарама-қарсы
бағытталған әрекеті бейтараптанады.
ә) Генотип және тұрақты фенотип барысында жеке даму процесі жетілдіріледі.
б) Залалсыздандырылған мутация резерві пайда болады. Осы сұрыпталудың
нәтижесіңде, орташа нормадағы реакциясы бар ағзалардың аз өзгерісті жағдай
тіршілігінде доминантты (басым) болады, жәндіктермен тозанданатын
өсімдіктер гүлінің формасы мен пішіні сақталады (гүлдер жәндік
тозандандырушының мөлшері мен пішініне, оның алдыңғы ауыз сору
құрылысына сәйкес келу керек)
Ди зрупти втı немесе аж ыратуш ы сұрыпталу

Өзгергіштіктің екі немесе бірнеше шеткі
нұсқаларына (бағыттарына) қолайлы, бірақ белгінің
аралық, орташа күйлеріне қолайсыз жағдайлар
болатын табиғи сұрыпталудың бір түрі.
Нәтижесінде бір ғана бастапқы формадан бірнеше
жаңа түрлер пайда болуы мүмкін. Оны сипаттаған
Майер. Дизруптивті сұрыптау популяцияның
полиморфизмін тудыруға және оны ұстап тұруға
қабілетті. Ал кейбір жағдайларда түр түзілудің
себебі ретінде қызмет атқаруы мүмкін.
Қозғаушы немесе бағытталған
сұрыпталу

Ұзақ уақыт аралығындағы орташа көрсеткіштің өзгеруі, мысалы, дене көлемінің ұлғаюы. Қозғаушы
сұрыпталу залалсызданған рецессивті мутациядан тұратын мобилизделген резервін ашады. Залалсызданған
мутация және оның сәйкес келуін сұрыптауды іске асырады. Жаңа фенотип пен генотип қалыптасады. Осы
сұрыпталудың нәтижесінде фенотипі және генотипі бойынша айырмашылығы бар, жаңа орта формадағы,
өзгерген жағдайға неғұрлым сәйкес келетін популяциядағы дарақтар пайда болады. Жәндіктер улы
химикаттарға тұрақты келеді.
Жыныстық сұрыпталу

Түрдıң көбеюı ұрпақтарының ары қарай өсıп-өнıп тıршıлıгıн қамтамасыз ететıн, тıршıлıк үшıн
күресте реңдерıнıң түрлı-түстı болуы, әрекеттерıнıң белсендıлıгıмен, тıршıлıкке икемдıлıгıмен
күштıлердı жеңедı. Жыныстық сұрыпталудың ағзаға зияны да болады.
Мысалы, жұмақ құсы мен қырғауылдың аталықтарының әдемı ұзын қауырсындары ұшуына
кедергı жасайды, әрı оларды жаулары тез байқайды. Бұғының аталығының үлкен мүйıзı қатты
жүгıруıне кедергı келтıредı. Жыныстық сұрыпталудың нәтижесıнде жетıлген мүйıздерı,
иттıстерı, иıс сезу бездерı, жарық шығаратын мүшелерı жыныстық айырмашылықтарын
көрсетедı.
Адаптациялардың пайда болуы табиғи
сұрыптау әсерінің нәтижесі
Табиғи сұрыпталу туралы түсінік генетиканың дамуымен И.И.Шмальгузен, С.С.Четвериков пен басқа ғалымдардың
еңбектері арқасында кеңейіп және тереңдетіле түсті.
Қазіргі кездегі көзқарастарға сүйеніп, табиғи сұрыпталуды қарастыратын болсақ, сұрыпталудың әсері жекелеген
дараны, сондай-ақ біртұтас популяцияларды қамтуы мүмкін. Қалай болғанда да, сұрыпталу тіршілік жағдайларына
ең жақсы бейімделген ағзаларды қалдырады. Табиғи сұрыпталу факторлары сыртқы орта жағдайлары болып
табылады, осы жағдайларға байланысты сұрыпталу әр бағытта әсер етеді және түрлі эволюциялық нәтижелерге
алып келеді.

Адаптация (лат. adaptatio — бейімделу) — жануарлар организмдерінің, олардың
мүшелер жүйелерінің құрылысы мен қызметі жағынан белгілі бір тіршілік ортасына
бейімделу процесі; бір биологиялық түрдің морфофизиологиялық мінез-құлық -
популяциялық т.б. оған ыңғайлы табиғи ортада өзіне тән өмір сүруіне мүмкіндік
беретін ерекшіліктері. Бейімделу әрбір түрдің барлық даму сатысында даму
арқасында қалыптасады. Бейімделу жиынтығы ағзалардың құрлысы мен тіршілігінің
табиғи қажеттілігін қалыптастырады
Оң және теріс сұрыптау

Теріс сұрыптау – табиғи сұрыптаудың бір түрі.
Оң сұрыптау – табиғи сұрыптаудың бір түрі. Популяция6ағы қазіргі орта жағдайын6а өмір сүру
Оның әсері – теріс сұрыптауға қарама-қарсы. Оң қабілетін кенет төмендететін белгілерді тасымалдаушы
сұрыптау популяциядағы пайдалы белгілері бар, дарақтардың басым бөлігін жарамсыз деп табады. Теріс
тұтастай алған6а белгілі бір түрдің дамуына әсер сұрыптаудың көмегімен аса зиян6ы аллельдер
ететін дарақтар6ың санын көбейтеді. популяциядан жойылады.
Тіршілік үшін күрес дегеніміз-бір түр ішіндегі,бір түр мен
екінші түр арасындағы және түрлер мен қоршаған орта
арасындағы ұрпақтарының өсімталдылығын қамтамасыз ететін
даралардың қарым-қатынасының күрделі жиынтығы
Дарвин тіршілік үшін күрестің негізгі
3 формасын атады:

Тіршілік үшін күрес

Қоршаған
ортаның
Түраралық Түрішілік қолайсыз
жағдайларымен
күрес
Түраралық күрес

Әртүрлі түрге жататын даралар арасында жүреді.
Мысалы: түлкілердің қояндарға шабуылы
(жыртқыштық), қасқыр мен түлкі жемтігі үшін таласады
(конкуренция-бәсекелестік), діңқұлақ пен ағаш
(паразитизм).
Түрішілік күрес
Бір түрге жататын даралар арасындағы күрес.
Мысалы: екі ақ аюдың өз тамағы үшін күрес
(конкуренция).
Табиғаттың қолайсыз жағдайларымен күрес

Құрғақшылықпен, суықпен, нөсермен т.б. күрес.
Мысалы: көптеген өсімдіктер қары аз, аязды суықтарда
қырылып қалады, сонымен қатар аяз кезінде топырақта
тіршілік ететін көп ағзалар қырылады.
Биогеоценоз – тіршілік үшін күрес аймағы

Биоценоз (био... және гр. koіns — жалпы) — тіршілік жағдайлары азды-көпті біркелкі

1 орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің жиынтығы
Құрлықтың немесе судың белгілі бір бөлігін мекендейтін, сондай-ақ, өзара және тіршілік
ортасының табиғат жағдайына бейімделген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар,

.
микроорганизмдер жиынтығы; тірі ағзалар бірлестігі.

Биогеоценоз (био..., гео... және гр. koіnos — жалпы)

2 — тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара
байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы.

.
Биоценоз — биогеоценоз құрайтын организмдер жиынтығы. Олар тіршілік үшін күрес,
табиғи сұрыпталу, т.б. эволюция факторларының нәтижесінде қалыптасады. Биоценоз
барлық организмдердің белгілі бір жер көлеміндегі биологиялық жиынтығы мен
биологиялық өнімділігі және олардың құрылымы арқылы сипатталады

Биоценоздың кеңістік құрылымы бірдей емес түрлердің кеңістікте бір-біріне сәйкес
орналасуын (мысалы, орман қабаттары), түрлік құрылымы бүкіл организмдердің түрлік
құрамын және олардың құрамындағы жеке түрлердің сан мөлшерін, ал, қоректік
құрылымы қоректік тізбектердің ерекшеліктерін білдіреді. Табиғаттағы зат алмасу
процесіне байланысты
Биогеоценоздың
негізін құрайтындар
Продуценттер

Консументте Редуцентт
р ер
Биогеоценоз терминін 1940 ж.
орыс ғалымы В.Н. Сукачев
ұсынған. Ғылыми әдебиетте
биогеоценозды экологиялық
жүйе деп те атайды. Владимир Николаевич Сукачев (26 мамыр (7 маусым)
Биогеоценология ғылыми 1880, Харьков губерниясы — 9 ақпан 1967, Мәскеу) —
орыс, кеңестік геоботаник, ағаш өсіруші, эколог,
бағыттың негізін қалады . палеонтолог және ғылымды ұйымдастырушы, КСРО Ғылым
академиясының академигі (1943), Социалистік Еңбек
Батыры (1965). РСФСР еңбек сіңірген ғылым қайраткері
(1960).
Биогеоценоздар өлшемі әртүрлі белгілі бір биогеоценоздар
құрамдастығы бар табиғи экосистема – планетада зат және энергия
алмасудың негізі, оларға:

Тропикалық ормандар

Орта климаттық зоналар
Жайлау жерлері (шөл ,саванна,
тундра)
Шөл, шала шөл
Көл, батпақты алаң
Тау
Түбек
Теңіз
Биогеоценоз 2-ге бөлінеді

Табиғи биогеоценоз Жасанды биогеоценоз

— түрлі агрономиялық әдістерді
(тоған,орман, т.б.) — табиғи қолдану нәтижесінде
сұрыпталу нәтижесінде алынған агроценоздар. Бұған қолдан
қалыптасатын өздігінен жасалатын шалғындықтар, егістіктер
мен жайылымдар, қолдан
реттелетін күрделі де тұрақты
отырғызылатын ормандар жатады.
биологиялық жүйе.
Биогеоценозды және онда өтіп жатқан
процестерді сипаттайтын көрсеткіштер:
• түрдің алуан түрлілігі (осы биогеоценозды
құрайтын өсімдіктер мен жануарлардың түрлерінің
саны);
• популяция тығыздығы (бір түрдің аудан
немесе көлем бірлігіне келетін дара бастар саны);
• биомасса

Биомасса (гр. bios - өмір және масса) — бір
түрдің, түрлер тобының немесе бүтіндей
бірлестіктердің (өсімдік, микроағза және
жануарлардың) тіршілік ететін мекенінің бірлік
бетіне не көлеміне келетін жалпы құрғақ массасы;
аудан немесе көлем (г/м2 немесе г/м3) бірлігіне
салмағы бойынша өрнектелген тірі ағзалар
мөлшері.
Қорытынды
Сонымен, тірі организмдердің кез-келген түрін ұйымдасуы осы түр
мекендейтін ортаға бейімделгіш болып табылады. Организмдердің
тіршілік ету ортасына бейімделуі ұйымдасудың барлық денгейлерінде
білінеді: биохимиялық, цитологиялык, гистологиялык және
анатомиялық. Физиологиялық адаптациялар берілген тіршілік
ету ортасындағы ұйымдасудың құрылымдық ерекшеліктердің көріну
мысалы болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Негізгі әдебиеттер:
1. Байбеков Е., Дайрабаев Р. А. Эволюциялық биология. Оқу құралы. - Түркістан : Тұран,
2019.
2. Исаев Ғ.И. Эволюциялық биология. Оқу-әдістемелік құрал. - Түркістан : Тұран, 2014.
3. Ордабеков С.О., Ахауова Г.Қ. Теориялық және эволюциялық биология : Дәрістер жинағы.
- Қарағанды: ЖК "Ақ нұр" баспасы, 2012. http://rmebrk.kz/book/1164802
Қосымша әдебиеттер.
4. Дошманов Е.К. Эволюция ілімі: Электрондық оқулық. РМЭБ. Жетісай: Университет
"Сырдария", 2019.\ http://rmebrk.kz/book/1170490
WEB сайттар
1.http// www.library.intra.ru-электрондық кітапханалық қор
2. http// www.referat.kulichku.net-
3. http// www.NLRK.kz-IP-ұлттық кітапхана

Ұқсас жұмыстар

Қозғаушы сұрыпталу

Жыныстық сұрыпталу

Табиғи сұрыпталу түрлері

СҰРЫПТАЛУ, ӨЗГЕРГІШТІК. ДНҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Табиғи сұрыптау

Тіршілік эволюциясы

ЛАМАРК ТЕОРИЯСЫ

Табиғи бірігу арқылы сұрыптау

Тіршіліктің тарихи дамуы туралы ілім тарауы бойынша қорытындылау

Эволюциялық ілімге кіріспе

Пәндер